آنهایی که عصاره جانشان را می‌بخشند

اما در کشور ما، تنها روش انتقال خون به شکل داوطلبانه است. در شیوه داوطلبانه، فرد در ازای اهدای خون، هیچ منفعت مالی ندارد و این کار را برای کمک به همنوعش انجام می‌دهد. تنها در 60 کشور دنیا، اهدای خون داوطلبانه انجام می‌شود که در این میان، ایران با اهدای داوطلبانه خون در صد درصد موارد، جزو کشورهای پیشرو جهان به حساب می‌آید. البته در چند دهه گذشته، به دلیل محدودیت منابع خون، روش اهدای خون جایگزین در کشور ما انجام می‌شد، اما امروزه این روش کاملا برچیده شده و تنها روش انتقال خون در سراسر کشور، همان اهدای خون داوطلبانه است.

ایران؛ رتبه نخست اهدای خون در خاورمیانه

سال گذشته، حدود دو میلیون و 71 هزار واحد خون در پایگاه‌های انتقال خون سراسر کشور اهدا شد. این میزان بالای اهدای خون، ایران را در رتبه اول منطقه نشانده و در میان کشورهای آسیایی هم جزو پنج کشور برتر اهداکننده خون هستیم.براساس آمارهای رسمی، بیماران تالاسمی، بیماران خاص، دیالیزی، جراحی‌های قلب باز و جراحی‌های زنان و زایمان، ارتوپدی، شکستگی‌ها، سوانح و تصادفات و بیماری‌های مزمن بیشترین گروه دریافت‌کنندگان خون‌های اهدایی هستند.

کیفیت، مهم‌تر از کمیت

«اهدای خون، اهدای زندگی» شعاری قدیمی است که بیشتر روی کمیت اهدای خون تاکید دارد، ولی این روزها کارشناسان انتقال خون توافق دارند کیفیت خون‌های اهدایی، مهم‌تر از کمیت آنهاست. کیفیت انتقال خون، یعنی خون اهدایی نشانه‌ای از عوامل بیماریزا نداشته باشد و سلامت آن از مرحله اهدا تا تزریق به بیمار تضمین شود. دکتر بشیر حاجی بیگی، سخنگوی سازمان انتقال خون در گفت‌وگو با جام‌جم عنوان می‌کند براساس گزارش‌های سازمان جهانی بهداشت، ایران جزو پنج کشور اول دنیا در زمینه کیفیت انتقال خون است.

این مقام مسئول تاکید می‌کند، خون‌های اهدایی در ایران از نظر ابتلا به بسیاری از عوامل بیماریزا کاملا آزمایش می‌شود و کیفیت و سلامت آنها تضمین شده است.

شاخص انتقال خون در ایران؛ 27 در هزار

شاخص انتقال خون، بر اساس تعداد اهداکنندگان خون در هر هزار نفر جمعیت اعلام می‌شود. در برخی کشورهای توسعه یافته، این شاخص بالای 40 در هزار است، اما در کشور ما حدود 27 در هزار تخمین زده می‌شود؛ یعنی از هر هزار ایرانی، 27 نفر به اهدای خون اقدام می‌کنند.

حاجی‌بیگی معتقد است، ما با همین 27 در هزار هم همه نیازهای خونی‌مان برطرف می‌شود و در این زمینه هیچ مشکلی نداریم، اما باید تلاش کنیم تا حد امکان، این شاخص را به کشورهای توسعه یافته نزدیک کنیم. او بر این باور است که با همت ملی، این هدف دور از دسترس نیست.

هم‌اکنون بر اساس آمارهای سازمان انتقال خون، بیش از 52 درصد اهدا کنندگان خون در ایران، در زمره اهداکننده‌های مستمر به حساب می‌آیند، طوری که دست کم سالی دوبار خونشان را اهدا می‌کنند.

گلایه اهداکنندگان از فقر امکانات

شلوغی بعضی پایگاه‌های انتقال خون و نبود امکانات لازم برای پذیرش همه اهداکنندگان، گلایه‌ای است که بسیاری از مراجعان مطرح می‌کنند. فقر امکانات یا کمبود نیروی انسانی در برخی پایگاه‌های انتقال خون ـ بخصوص در شهرهای کوچک و حاشیه شهرهای بزرگ ـ معضلی است که باعث شده خیلی‌ها بی‌خیال اهدای خون شوند.

سخنگوی سازمان انتقال خون کشور در پاسخ این انتقادها عنوان می‌کند، قرار است آن دسته از مراکز اهدای خون که سالانه کمتر از 20 هزار واحد خون در آنجا اهدا می‌شود، تعطیل و در مراکز بزرگ‌تر تجمیع شوند. این راهی است که به اعتقاد حاجی‌بیگی باعث می‌شود مراجعان با کمبود امکانات و کمبود نیروی انسانی مواجه نشوند.برداشتن بار اضافی از روی دوش این سازمان و کاهش هزینه‌ها، اتفاقی است که به اعتقاد این مقام مسئول، پس از تجمیع مراکز انتقال خون به دست می‌آید و توان خدمت رسانی این سازمان را افزایش می‌دهد.

مصرف خون مدیریت نمی‌شود

وقتی فرآورده‌ای حیاتی مثل خون اهدایی به صورت رایگان به دست ما می‌رسد، بسیاری از ما قدر این فرآورده را نمی‌دانیم، زیرا پولی برای آن پرداخت نکرده‌ایم. همین مساله باعث شده مدیریت مصرف خون در کشور، اصولی و استاندارد نباشد. مثلا گاهی وقتی بیمار در حال مرخص شدن است، چند کیسه خون به او تزریق می‌کنند تا سرحال‌تر از بیمارستان مرخص شود یا حتی گفته می‌شود، برخی جراحان برای عمل‌های جراحی ساده هم تا چندین کیسه خون در کنارشان نباشد، دست به کارد جراحی نمی‌زنند.

دکتر علی‌اکبر پورفتح‌الله، رئیس سازمان انتقال خون کشور در گفت‌وگو با جام‌جم تاکید دارد، بهترین راه مدیریت مصرف خون در کشور، جدی گرفتن بحث اقتصاد انتقال خون و پوشش بیمه‌ای این فرآورده حیاتی است.

البته این مقام مسئول توضیح می‌دهد، منظور از حمایت بیمه‌ای از فرآیند انتقال خون این نیست که مردم برای خون‌های اهدایی پولی پرداخت کنند، بلکه منظور این است که بیمه‌ها پای کار بیایند و تعرفه‌های انتقال خون را پوشش دهند تا مراکز درمانی هم مدیریت بهتری روی خون‌های اهدایی داشته باشند.

چه کسانی نمی‌توانند خون بدهند

اهدای خون، علاوه بر این که خیرخواهانه است، سلامت اهداکنندگان خون را هم ارتقا می‌بخشد. دفع آهن اضافی بدن، جلوگیری از التهاب بافت‌های بدن، جلوگیری از غلظت خون، کم کردن احتمال سکته و بهبود عملکرد تنفسی بدن، گوشه‌ای از فواید پرشمار اهدای خون است.با وجود این، برخی افراد به دلایل پزشکی، به هیچ وجه قادر به اهدای خون نیستند. البته در صورتی که این افراد، تمایل و اصرار زیادی به اهدای خون دارند، باید با پزشکشان مشورت کنند.

افراد زیر 18 سال و بالای 60 سال نباید خونشان را اهدا کنند، اما اهدا‌کننده مستمر خون می‌تواند تا 65 سال هم به سنت حسنه اهدای خون ادامه بدهد. گذشت هشت هفته از آخرین تاریخ اهدای خون و داشتن وزن بالای 50 کیلو هم دو شرطی است که اهداکننده خون باید رعایت کند. نداشتن مشکل فشار خون، پایین بودن میزان هموگلوبین خون، بالا بودن درجه حرارت بدن (37 و نیم درجه به بالا)، نامنظم بودن یا کم و زیاد بودن نبض بدن، ابتلا به هموفیلی، بیماری‌های عفونی و هر نوع بیماری که احتمال انتقال آن از طریق خون وجود داشته باشد، موارد ممنوعه اهدای خون است که باید رعایت شود.

اگر فردی در گذشته، سابقه اعتیاد تزریقی، ابتلا به صرع، خالکوبی، سقط جنین، دیابت، بیماری‌های کلیوی، ریوی و کبد، اختلالات انعقادی خون، بیماری‌های پوستی و آسم داشته باشد، باید پیش از انتقال خون با پزشک مشورت کند.

از خودکفایی پلاسما تا ناتوانی پالایشگاه

داروهای گرانقیمت و حساسی مثل فاکتور 8 انعقادی، داروهای آلبومین انسانی، داروهای ضدهاری، فاکتور 9 انعقادی، ضدکزاز و ضدهپاتیت به داروهای مشتق شده از پلاسمای خون مشهور هستند که اغلب برای بیماران خاص و صعب‌العلاج کاربرد دارد. کشور ما به دانش استخراج پلاسما از خون دست پیدا کرده و در این زمینه کاملا خودکفا هستیم، اما کشور ما با ارسال پلاسمای ایرانی به پالایشگاه‌های خون خارج از کشور، پلاسمای ایرانی را به‌صورت دارو دوباره وارد کشور می‌کند. با این حال ‌ احداث پالایشگاه انتقال خون که سالانه 250 هزار لیتر پلاسمای خون را در کشور به این داروهای مهم تبدیل کند، ایران را در زمینه تولید این داروهای حساس خودکفا می‌کند و صرفه‌جویی ارزی هنگفتی نیز به دنبال خواهد داشت.

226 مرکز اهدای خون در سراسر کشور

در کمتر شهر و منطقه‌ای از کشورمان، پایگاه‌های انتقال خون وجود ندارد و حتی در برخی مناطق، پایگاه‌های سیار انتقال خون پذیرای اهداکنندگان است. بر اساس آماری که حاجی‌بیگی ارائه می‌دهد، هم اکنون 226 پایگاه انتقال خون در کشور وجود دارد.

سخنگوی سازمان انتقال خون معتقد است، همین که در کشور ما اهداکننده خون نمی‌داند خونش قرار است به چه کسی تجویز شود، نشان‌دهنده نهایت فداکاری و اخلاص است. به باور او، فرهنگ والای اهدای خون در دوران جنگ ایران و عراق در کشور ما نهادینه شد و روز‌به‌روز در حال اعتلاست.

امین جلالوند

جامعه