بازسازی تاریخ معاصر در«معمای شاه»

به گزارش جام‌جم، این روزها گروه سازنده سریال تلویزیونی معمای شاه در کاخ گلستان مستقر هستند تا بخش‌هایی از این سریال را ضبط کنند.مکانی که قطب‌الدین صادقی نقش شاپور ریپورتر را درآن بازی می‌کند، بخشی از قصه این سریال به اقدامات شاپور ریپورتر اختصاص دارد که مامور ام آی سیکس (سازمان اطلاعاتی بریتانیا) است. گرچه در آن دوره اتاق ام آی سیکس در کاخ گلستان نبوده، اما گروه برای مذاکرات اتاق ام آی سیکس این لوکیشن را انتخاب کردند. بنابراین با هماهنگی کارگردان در یکی از روزها مهمان گروه می‌شوم تا از نزدیک شاهد فعالیت‌های ریپورتر باشیم.

یک دائره المعارف بزرگ تصویری

در گوشه یکی از اتاق‌های کاخ گلستان محمدرضا ورزی، کارگردان، همراه عوامل پشت صحنه از جمله منشی صحنه، صدابردار و ... نشسته و دو مانیتور رو‌به‌روی او قرار دارد. دوربین روی ریل حرکت می‌کند. قطب الدین صادقی در نقش شاپور ریپورتر از کنار دوربین باید عبور کند و وارد اتاق شود. در اتاق ایادی شاپور ریپورتر از حزب سومکا حضور دارند که نقش آنها را محمود سالاروند و فرشید هاشمیان بازی می‌کنند. ورزی خطاب به تصویربردار می‌گوید که این صحنه با نمای دست زدن قطبی شروع می‌شود و بعد وقتی به سمت ایادی‌اش رفت تمام نما گرفته شود. این صحنه بعد از چند برداشت ضبط شد.

ورزی، نویسنده و کارگردان سریال معمای شاه در پاسخ به این سوال که با توجه به این‌که از دی ماه سال 91 درگیر تولید سریال معمای شاه هستید، هنوز هم با همان شور و هیجان اولیه کار را انجام می‌دهید، به جام‌جم گفت: بله، من کار را خیلی دوست دارم و از همه مهمتر این‌که به وقایع دوران انقلاب اسلامی و تاریخ دوران پهلوی هم علاقه‌مند هستم. بنابراین برای بازسازی این دوران همیشه دغدغه داشتم. من از اسفند ماه سال 89 نگارش و تحقیقات این کار را شروع کردم و این بخش از کار در حدود دو سال طول کشید. از اواخر نگارش، تصویربرداری سریال را شروع کردیم و دی ماه سال 91 کلید زدیم. در حدود 9 بار فیلمنامه بازنویسی شد و در80 قسمت 56 تا 58 دقیقه‌ای پخش خواهد شد.

وی این اثر تاریخی را یک دایره المعارف بزرگ تصویری از دوران پهلوی دوم دانست و ادامه داد: قصه سریال معمای شاه از سال 1317 و با ازدواج محمدرضا پهلوی با فوزیه شروع می‌شود. یعنی سه سال قبل از سقوط رضا شاه و تا سال 1357 و پیروزی انقلاب اسلامی ادامه دارد. در انتها با یک پرش زمانی به سال 1359 و وقایع مرگ محمدرضا پهلوی می‌پردازیم که پایان قصه خواهد بود.

این کارگردان درباره این‌که سریال معمای شاه به چه وقایعی می‌پردازد توضیح داد: ملی شدن صنعت نفت، ماجرای کودتای 28مرداد، دوران قوام‌السلطنه، قیام سی تیر، فداییان اسلام، فرازهایی از حضور حضرت آیت‌الله بروجردی که برای اولین بار پرداخت می‌شود، وقایع 15 خرداد، کاپیتولاسیون، وابستگی رژیم شاه به اسرائیل، آمریکا و انگلستان در دهه‌های مختلف که نمونه آن واگذاری کشاورزی ایران به اسرائیل است و لطمات بزرگی که به کشاورزان وارد شد. ما در این اثر نیز، فضای اجتماعی، فرهنگی و هنری کشور را در کنار فضای سیاسی مطرح می‌کنیم و مخاطبان فقط با یک فضای خالص سیاسی روبه‌رو نیستند. به مسائل فرهنگی و اجتماعی هم پرداختیم تا برای مخاطب جذاب باشد.

بحران نان در کشور

ورزی تاکید کرد: در کنار این موارد، قصه‌ای طراحی شده با محوریت خانواده دکتر وزیری که نماد جامعه ایران در دهه‌های مختلف تاریخ معاصراست و اتفاقاتی که در این دوران می‌افتد، تاثیر آن را در این خانواده خواهیم دید. به عنوان نمونه وقتی در کشور با بحران نان روبه‌رو می‌شویم یا کودتای 28 مرداد یا ملی شدن صنعت نفت و ... می‌توانیم بازتاب این وقایع را در این خانواده ببینیم. هر یک از افراد این خانواده با قشری در ارتباط هستند. ضمن این‌که تلاش می‌کنیم جریان‌های مختلف جامعه از قشر مذهبی گرفته تا جبهه ملی و نگاه‌های جناحی آن دوران را مورد بررسی قراردهیم.

کارگردان معمای شاه، در پاسخ به این سوال که آیا در هنگام تصویربرداری فیلمنامه را تغییر دادید یا نه، گفت: من اصولا سعی می‌کنم فیلمنامه را کامل کنم و بعد کارم را کلید بزنم. خیلی اعتقادی ندارم که کارم را با فیلمنامه تمام نشده شروع کنم. البته در طول ضبط بازنویسی کردم، اما تغییرات جزیی بود. مگر این‌که لازم بود در بخش‌هایی مباحثی را به کار اضافه کنیم. این کارگردان درباره این‌که آیا برای بخش‌های فرار شاه، به کشورهای خارجی سفر خواهید داشت؟ گفت: نه، ما به این بخش‌ها نمی‌پردازیم. فقط بخش مصر را داریم که آن را هم در ایران بازسازی کردیم و تصویر گرفتیم.

حضور خانواده تئاتر

این کارگردان درباره انتخاب بازیگران توضیح داد: این سریال جزو آثار پر بازیگر و پر لوکیشن است و ما از بازیگران مطرح سینما، تئاتر و تلویزیون استفاده کردیم. بازیگران اصلی و شاخص را شخصاً انتخاب کردم و کار تست‌های گریم و شبیه‌سازی در مرحله پیش‌تولید انجام شد. تعداد زیادی از بازیگرانی که دو تا سه سکانس بازی دارند از نسل جوان و نسل قدیمی تئاتر انتخاب شدند. رهام مخدومی از همکاران گروه کارگردانی معمای‌شاه که در تئاتر کارگردانی می‌کرده و بخوبی خانواده تئاتر را می‌شناسد، همه هنرمندان را دسته بندی کرده و با مشورت یکدیگر از آنها برای نقش‌ها استفاده می‌کردیم. ورزی درباره شباهت بازیگران با شخصیت‌های تاریخی گفت: تلاش کردیم برای چهره‌های آن دوران به بالای 90 درصد شباهت برسیم. شهرام خلج و گروهش برای این موضوع زحمت زیادی کشیدند. من هم در طول کار پیشنهادهایم را به طراح گریم می‌دادم. شبیه‌سازی، کار بسیار سخت، حساس و خطرناکی است. باورپذیری مخاطب مقوله بسیار مهمی است. در مجموع روی این بخش شبیه‌سازی، بعد از چند سال تجربه دیگر تخصص پیدا کردم. یادم می‌آید از دوران دبیرستان که به مطالعه کتاب‌های تاریخ معاصر علاقه‌مند بودم و می‌خواندم، جلوی عکس‌های شخصیت‌های تاریخی اسامی بازیگران آن دوره را می‌نوشتم. در واقع از همان زمان که محصل بودم، علاقه‌مند به این کار بودم.

ویژگی‌های خوب یک سریال

قطب‌الدین صادقی به عنوان کارگردان، نویسنده، پژوهشگر، منتقد و مدرس در عرصه تئاتر فعالیت می‌کند و کمتر شاهد بازی او در آثار تلویزیونی هستیم. او تاکنون در سریال‌های محدودی همچون زمین انسان‌ها، فاکتور هشت، کیف انگلیسی و کلاه پهلوی بازی کرده است.

صادقی، بازیگر این سریال در پاسخ به این سوال که یک نقش باید چه ویژگی‌هایی داشته باشد تا مورد پذیرش او باشد، گفت: کار من بیشتر نویسندگی، کارگردانی، پژوهش، نقد و تدریس است، ولی هر از گاهی اگر یک فرصت خوب پیش بیاید، بدم نمی‌آید بازی کنم، برای این‌که تجربیات زیادی دارم و بازیگری را درس می‌دهم. خودم هم دوست دارم بازی کنم. علاقه‌مند هستم با گروهی کار ‌کنم که با فرهنگ باشند. ضمن این‌که نقش خوب باشد. هر نقشی را قبول نمی‌کنم. نقش باید جای کار و ارزش‌های دراماتیک داشته باشد. من از کیف انگلیسی تا سریال فاکتور هشت نزدیک به 25 سریال را با دستمزدهای خوب رد کردم، اما سریال معمای شاه همه این ویژگی‌های خوب را داشت.

رفاقت با کارگردان

صادقی این روزها در سریال تلویزیونی معمای شاه نقش شاپور ریپورتر را ایفا می‌کند. او درباره این نقش به جام‌جم گفت: من از سال‌ها پیش با محمدرضا ورزی رفاقت داشته و همیشه دوست داشتم در یکی از آثار او بازی کنم، اما بنا به دلایلی این اتفاق رقم نخورد؛ ولی این مساله باعث نشد که در دوستی ما خلأیی وارد شود. تا این‌که پیشنهاد بازی در سریال معمای شاه را داد. در ابتدا قرار بود نقش دیگری را بازی کنم و در نهایت نقش شاپور ریپورتر به من واگذار شد. وی ادامه داد: من هم بدون این‌که سناریو را بخوانم به ورزی اعتماد کردم. از آنجا که کارهای قبلی ورزی را دیده بودم، به همین دلیل به او اطمینان داشتم. قبل از بازی در این اثر مطالعاتی درباره نقش شاپور ریپورتر و پدرش داشتم که از عوامل انگلیسی‌ها بودند. بخشی از اطلاعاتم را از فیلمنامه گرفتم و با کمک گرفتن از تخیل این نقش را بازی می‌کنم. در این سریال بینندگان می‌توانند از طریق این شخصیت شاهد درگیری‌هایی که بین احزاب در ایران رقم خورده بود، باشند.

فاطمه عودباشی

رادیو و تلویزیون