خرافه گرایی؛ سرمایه‌گذاری روی امور مبهم

خرافه فقط باور به جادو و فال و عرفان‌های نوظهور نیست. خرافه هرگونه باوری است که پشتوانه دقیق علمی و منطقی ندارد. با این تعریف، اعتقاد به این که نگاه کردن به ساعت وقتی عقربه‌ها 10و10 دقیقه را نشان می‌دهد یا گرفتن قاصدک در دست، موجب خوش‌شانسی یا برآورده شدن آرزوها می‌شود، همان قدر خرافی است که باور به آبمیوه‌ برای پاکسازی بدن. هر دو دسته باور خرافی و غیرمنطقی است و پشتوانه علمی دقیقی ندارد.

خرافه‌ها چگونه ساخته می‌شود؟

هیچ کس نمی‌داند از کی و چه زمانی قاصدک موجب خوش‌شانسی و برآورده‌شدن آرزوها شد و از چه زمانی مردم به این نتیجه رسیدند که آبمیوه طبیعی موجب لاغری می‌شود. اما می‌توان حدس‌هایی در این مورد زد.

بدیهی است این باورها اغلب سینه به سینه و دهان به دهان تبدیل به باور عمومی می‌شود، اما در عین حال روشن نیست که چه اتفاقی افتاد که اولین نفر به این نتیجه رسید.

بخشی از خرافه‌ها برآمده از ادبیات قدیم است و بخشی دیگر برآمده از کتاب‌ها و نتایج علمی گذشتگان که بیش از تجربه مبتنی بر عقیده بود.

از سوی دیگر، می‌توان درک کرد خیلی از خرافه‌ها ناشی از احساسات شخصی و دریافت‌های فردی بوده است. چون انسان حس خوشایندی با خوردن قهوه پیدا می‌کند و سرحال و متمرکز تر می‌شود لذا تصور می‌کند قهوه برای آرام‌شدنش مفید است.

چون شخصی معتاد به سیگار است تصور می‌کند این که با این کار ناآرامی خود پیش از کشیدن -که هر معتادی دچارش می‌شود- را از بین می‌برد، به تمدد اعصابش کمک کرده است.

اما احساسات فردی و خوشایند ما نوعی اثبات علمی نیست و در عین حال علاوه بر این‌که اثبات علمی محسوب نمی‌شود در اکثر موارد به دلیل اشتباهات و نادانی فرد تجربه کننده است.

یعنی ما در نامگذاری آن حالی که از دیدن یک قاصدک پدید می‌آید، که خوشحالی و لذت از زیبایی است، دچار اشتباه می‌شویم. اینجا مشکل از نامگذاری است، از تعبیری است که ما از حال خود داریم.

ناآگاهی عامل خرافه‌ گرایی است

خرافه بیش از هر چیز محصول ندانستن است. بی‌اطلاعی از آینده، ما را وا می‌دارد به چیزهایی برای پیش‌بینی آینده پناه ببریم از جمله ابزار خرافی برای اطلاع از آینده، همین فالگیری و انواع آن است.

از سوی دیگر، نگرانی از سلامت و آگاهی به وضع بد زندگی طبیعی شکلی از خرافه‌های در ظاهر علمی و مدنی را پدید آورده است که شامل خاصیت بخشی به‌خوردنی‌ها برای تضمین سلامت است.

این نوع تضمین خواهی از خوردنی‌ها به معنای این است که ما می‌خواهیم این بار از طریق علم، آینده را پیش بینی کنیم و بدیهی است از آن رو که آینده دستخوش رخدادهای کنترل ناپذیر است و علم آنچنان بر آن حاکم نیست که پیش‌گویش باشد، تلاش ما برای پیشگویی منتهی به خرافه‌هایی درباره سلامت، خوردنی‌ها و... می‌شود.

خرافه همواره نوعی گمراهی و سرمایه‌گذاری مشکوک است. خرافه به معنای دوری از عقلانیت و علم است که گاه حتی می‌تواند لباس علم به تن کند و به نظر مستدل بیاید.

بسیاری از دانشمندان و عالمان زمان ما درست مثل دانشمندان و عالمان قدیم، در جهت ازبین بردن خرافه‌ها تلاش می‌کنند. آنها می‌خواهند حقیقت و علم را جایگزین خرافه و گمراهی کنند، زیراحقیقت و علم سرمایه‌گذاری مطمئن روی آینده است و خرافه سرمایه‌گذاری روی امور مبهم و نامعلوم.

علیرضا نراقی - دین و زندگی