ایران در ابتدای راه بهینه‌سازی مصرف انرژی

بر این اساس در سال‌های اخیر هماهنگی بسیار مطلوبی بین دستگاه‌های اجرایی و قانونگذاری به عمل آمده است. پیش‌بینی می‌شود با عملیاتی‌شدن این برنامه بتوان به مجموعه‌ وسیعی از برنامه‌های دیگر نیز نایل شد.

در حال حاضر «انرژی» به عنوان کالایی ارزشمند و راهبردی، در ایران گرفتار بلای اتلاف است. به طوری که اگر مصرف انرژی با روند کنونی پیش برود، در سال‌های ١٤٠٠ تا ١٤٠٣ میزان تولید و مصرف کشور برابر شده و ناچار به «واردات انرژی» خواهیم شد.

شدت انرژی در ایران دو برابر متوسط جهان

آمارها حاکی است در حال حاضر شاخص شدت انرژی در ایران، حدود دو برابر متوسط جهان است. به بیان ملموس‌تر امروز به اندازه 2 فاز پارس جنوبی در بخش خانگی و اداری اتلاف گاز صورت می‌گیرد و میزان مصرف گاز بخش‌های مسکونی و تجاری (residential) در ایران از مصرف کل کشورهای اتحادیه‌ اروپا هم بیشتر است.

پروژه‌های صنعت نفت از پرهزینه‌ترین و ریسک‌پذیرترین طرح‌های صنعتی است اما سرمایه‌گذاری در پروژه‌های صرفه‌جویی انرژی، صرفه اقتصادی بالایی دارد. به همین دلیل است که گفته می‌شود «بزرگ‌ترین و پاک‌ترین منبع انرژی که انسان کشف کرده است؛ همین «انرژی صرفه‌جویی‌شده» است.»

از حیث تعاریف فنی، اصطلاحا تمامی کشورها (چه آنهایی که دارای مخازن طبیعی انرژی بوده وچه آنهایی که صادرکننده و واردکننده انرژی هستند)؛ همگی در مفهوم «مصرف‌کننده» مشترک هستند و تقریبا همه کشورها از سال‌ها پیش برنامه‌های «کارآمدی انرژی» و همچنین «انرژی‌های تجدیدپذیر» برای خود تعریف کرده‌اند. اکنون در ادبیات اقتصادی، این اصل بدیهی را پذیرفته‌اند که «بهینه‌سازی انرژی به عنوان اولین حامل انرژی در دنیا شناخته می‌شود.»

اراده جهانی برای بهینه‌سازی

برنامه‌هایی که در جهان امروز در جهت تحقق بهینه کردن مصرف انرژی در حال اجراست، غیر از این‌که مبتنی بر نهادهای دانش بنیان بوده و فارغ از این‌که متکی به تکنولوژی پیشرفته است، از حمایت «اراده‌ای همه‌جانبه» برخوردار است؛ به این معنا که همه نهادها و دستگاه‌های دولتی و خصوصی با تمام قوا و تمام قد، پشت آن ایستاده‌اند و از آن حمایت می‌کنند.

نگاه جهان امروز به بهینه‌سازی مصرف انرژی نگاهی است از دریچه «باز تولید و دریافت و استحصال آنچه هدر می‌رود».بر این اساس معیارهای سختگیرانه‌ای هم برای آن تدوین شده است.

آخرین برآوردها حاکی است که میزان سرمایه‌گذاری واقعی جهانی در بخش «تامین انرژی» در سال 2013 به نسبت سال 2000 میلادی، حدودا دو برابر شده است. این رقم برای سال 2013 بیش از 6/1 تریلیون دلار بوده است. علاوه بر آن میزان سرمایه‌گذاری برای مقوله‌ بهینه‌سازی انرژی هم به مرز حدود 130 میلیارد دلار رسیده است.

اما برآوردهای بلندمدت حاکی است که تا سال 2035 براساس سناریوهای جدید، نیاز به افزایش پایدار سرمایه‌گذاری‌های سالانه تا میزان دو تریلیون دلار خواهد بود و این در حالی است که نیاز به صرف هزینه سالانه تا 550 میلیارد دلار، برای «بهینه‌سازی انرژی» احساس می‌شود. این بدان معناست که مبلغ تجمعی در سرمایه‌گذاری انرژی جهانی به بیش از 48 تریلیون دلار خواهد رسید. حدود 40 تریلیون دلار آن در بخش تامین انرژی و هشت تریلیون دلار باقیمانده در بخش بهینه‌سازی انرژی مصرف خواهد شد.

از سوی دیگر باید به مقوله گرم‌شدن جهانی نیز اشاره کنیم. این مقوله باعث شده چشم‌انداز‌های سرمایه‌گذاری در بخش انرژی تا حدودی به نسبت گزارش‌های معمول تفاوت‌هایی پیدا کند.

یکی از سناریوهای مهم در این زمینه به سناریوی 450 معروف شده است. طبق این سناریو تا سال 2035 نیاز به حدود 53 تریلیون دلار «سرمایه‌گذاری تجمعی» وجود دارد.

حدود 40 تریلیون دلار از این مبلغ در بخش تامین انرژی و میزان سرمایه‌گذاری برای «بهره‌‌وری انرژی» از میزان هشت تریلیون فوق‌الذکر به حدود 14 تریلیون دلار افزایش خواهد یافت.

ایران در ابتدای راه بهینه‌سازی انرژی

اما در ایران؛ ما هنوز در ابتدای راه بهینه‌سازی انرژی هستیم. در صورت اجرای سیاست‌های کلی اصلاح الگوی مصرف (ابلاغی توسط رهبر معظم انقلاب) مبنی بر کاهش 50 درصدی شدت انرژی تا سال 1400 و با فرض رشد اقتصادی 6 درصدی، میزان کل صرفه‌جویی انرژی معادل پنج میلیارد بشکه نفت خام خواهد بود.

کوتاه سخن آن که بهینه‌سازی مصرف انرژی یک وظیفه ملی و میهنی و اخلاقی و شرعی است. دامنه‌ تاثیر این مقوله از حوزه‌های فنی و فرهنگی و اطلاع رسانی گرفته تا حوزه‌های اقتصادی، سیاسی سیاستگذاری، محیط‌زیستی و اجتماعی گسترده است.

بنابراین اجرا و پیگیری آن مختص و منحصر به وزارت نفت نیست. مثلا در بخش صنعت لازم است همه واحدهای صنعتی استاندارد ISO50001 یا EN16001 مدیریت انرژی را کسب کنند و لذا صنایع مورد نظر باید در واحد خود، بخش مدیریت انرژی ایجاد کنند تا این واحدها به طور مرتب تجهیزات را ممیزی و رصد کند.

مدیر انرژی باید در چارت سازمانی وارد شود و سازمان مربوطه بیانیه انرژی مبتنی بر تعهد کاهش مصرف انرژی داشته باشد. در صورت اجرای برخی اقدامات خواهیم دید حتی با هزینه کم هم می‌توان مصرف انرژی را کنترل کرد. برای تحقق کاهش 50 درصدی شدت انرژی، برنامه‌ها و طرح‌هایی در قالب بند( ق) تبصره 2 قانون بودجه تدوین شده که در گزارشی جداگانه باید به ان پرداخت.

زهره معظمی

جام‌جم