تئاتر با شخصی‌سازی روبه‌رو ست

این بازیگر که این‌ روزها در فرهنگسرای نیاوران در «شب‌بخیر جناب کنت» بازی می‌کند و بناست به زودی نمایشی را هم با کارگردانی خودش روی صحنه ببرد، از بازیگران مولفی است که نظرات کارشناسی و خوبی در زمینه وضعیت تئاتر دارد. با این بازیگر در زمینه‌های مختلف گفت‌وگو کردیم.

از اجرای این روزهای‌تان که متن آن کار مرحوم اکبر رادی است برای ما بگویید.

اجرای نمایشنامه «شب به‌خیر جناب کنت» نوشته آقای اکبر رادی از یکشنبه، دوم شهریور در فرهنگسرای نیاوران آغاز شده است. نظر نهایی در مورد این اجرا، با مخاطب است.

این نمایشنامه از معدود نمایشنامه‌های تک پرده‌ای آقای رادی است. آقای رادی دو یا سه نمایشنامه تک‌پرده‌ای دارند که شب‌بخیر جناب کنت یکی از این نمایشنامه‌هاست.

این نمایشنامه به جهت مضمون در قیاس با دیگر آثار جناب رادی، تفاوت‌هایی دارد. در این نمایشنامه مایه‌هایی از سورئالیسم وجود دارد که پرداخت آن، پرداخت جالب و در نوع خود قابل توجه است.

وضعیت اجرا و استقبال مخاطبان چگونه است؟

موضوعی که دوست دارم به آن اشاره کنم درباره فرهنگسرای نیاوران است. به نظر من این مجموعه، برای اجرای تئاتر در دوره جدید برنامه منظمی ندارد.

به عنوان مثال ما در حال حاضر با این موضوع مواجه شده‌ایم که سه‌شنبه‌ها نباید نمایشنامه‌مان را اجرا کنیم و شنبه‌ها می‌توانیم اجرای خود را داشته باشیم.

این برای اولین بار است که تعطیلی تئاتر را از شنبه به سه‌شنبه تغییر داده‌اند و می‌گویند دلیل این کار، این است که سه‌شنبه‌ها در این سالن نشست ادبی اجرا می‌شود. این اتفاق اصلا موضوع محترمانه‌ای نیست و در دراز‌مدت به مخاطب تئاتر لطمه می‌زند.

می‌شود با برنامه‌ریزی برنامه‌های غیر از تئاتر هم در این سالن برگزار شود و لطمه‌ای به اجرای تئاتر هم نخورد یا می‌شود نشست ادبی را به جای سه‌شنبه، شنبه‌ها اجرا کرد.

از آنجا که اعلام شده است که درآمدزایی و گردش مالی، برای مراکز فرهنگی، اولویت است، کم‌کم ما لطمه‌های این‌گونه نگرش را می‌بینیم.

این‌که مرکزی تلاش می‌کند حداکثر درآمد را برای خودش داشته باشد. انعکاس این نگرش را این‌گونه می‌بینیم.

چند ماه پیش دوست من آقای حجازی‌فر در سالن بزرگ این مجموعه اجرا داشتند، روزهایی پیش می‌آمد که ده دقیقه، قبل از اجرا، سالن را به ایشان می‌دادند چون تا آن موقع برنامه دیگری در آنجا اجرا می‌شد.

این اتفاقات خوشایند نیست، اما درباره مخاطب باید بگویم که روزهای اول اجراست، ما خیلی مخاطب آنچنانی‌ای نداشته‌ایم.

بخشی از این مسأله به خاطر تبلیغات گروه است که تبلیغات مناسبی نیست. من ندیده‌ام که روابط عمومی فعالیت چشمگیری داشته باشد.

بیشتر توان گروه متوجه پروسه تولیدی اجرا شده بود و حالا کم‌کم دارند به این مسأله فکر می‌کنند که کارهایی درباره روابط عمومی صورت دهند.

شما در تمام حوزه‌های مرتبط با نمایش اعم از بازیگری و نمایشنامه‌خوانی طی این سال‌ها بسیار پر کار بوده‌اید.

از قدیم گفته‌اند، کار نیکو کردن از پُر کردن است. اگر در کارنامه من اجراهای زیاد، با کیفیت و قابل قبولی بوده یکی از مهم‌ترین دلایلش این است که من از ابتدای دوره دانشجویی که کار را شروع کرده‌ام تا الان، همواره به این نکته توجه داشته‌ام که یکی از چیزهایی که به یک بازیگر می‌تواند کمک کند، تجربه کردن ژانرهای مختلف با کارگردان‌های مختلف و نمایشنامه‌های متنوع است.

من اصولا از این‌که خود را به یک گونه و سلیقه خاص محدود کنم، پرهیز می‌کنم و معتقدم پارامتر انعطاف که یکی از پارامترهای بازیگری است، زمانی پرورش پیدا می‌کند که شما بتوانید در آثار کارگردان‌های مختلف کار کنید و خودتان را با نگاه‌های مختلف تطبیق دهید و توانایی اجرا برای طیف مخاطبان گوناگون را داشته باشید.

حالا این‌که سلیقه خود تو به عنوان مخاطب کدام است و کدام را می‌پسندی، این بحث متفاوتی است اما باید این اشراف را داشته باشی که بتوانی در نمایشی که با سلیقه‌ات هم متفاوت است، حضور قابل قبولی داشته باشی.

به خاطر همین، من از این ماجرا استقبال و سعی کرده‌ام در آثار مختلفی حضور پیدا کنم. فضا برای فعالیت در عرصه تئاتر در این سال‌ها مساعد بوده است.

از این نظر که تقاضای کار داشته‌ام. شاید بعضی از این تقاضاها از نظر مالی درخشان نبوده و چشم‌انداز روشنی نداشته باشند، اما این تقاضا به هر حال وجود داشته است.

من هم سعی کرده‌ام سالانه در سه یا چهار اثر به‌عنوان بازیگر حضور داشته باشم چون اگر یک بازیگر، مدتی روی صحنه نرود، قطعا توانایی‌هایش کاهش پیدا می‌کند، قطعا ارتباطش با مخاطب ضعیف می‌شود.

توانمند بودن در بازیگری منوط به حضور و ارتباط مستمر با مخاطب است که شکر خدا، فضای این کار برای من مساعد بوده است و همیشه آرزو کرده و گفته‌ام هستند بازیگرانی که توانمندی‌شان در سطح توانمندی من است یا از من توانمندتر هستند و بازیگران قابل‌تری از من هستند، اما فضا برای حضور آنها متاسفانه فراهم نشده است.

من امیدوارم شرایط برای حضور همه بازیگران تئاتر به شکل عادلانه مهیا شود. کسی که استعداد این کار را دارد اما شرایط برایش مساعد نشده، فضا برایش مساعد و امکان حضور روی صحنه برایش فراهم شود.

نظرت راجع به رفتن تئاتر به سمت خصوصی‌سازی چیست؟ آیا شما هم معتقدید خصوصی‌سازی به تئاتر ضربه می‌زند؟

قطعا با اتفاقاتی که طی چند سال دیده‌ایم، قاطعانه می‌توان گفت که خصوصی‌سازی در حال ضربه زدن به بهترین بخش‌های فرهنگ و هنر، از جمله به تئاتر است.

دلایل این حرف هم مفصل است، اما آنچه می‌توان به طور خلاصه به آن اشاره کرد، این است که این خصوصی‌سازی به اعتقاد من نامش خصوصی‌سازی نیست و بیشتر ما با فرآیند شخصی‌سازی رو به رو هستیم.

خصوصی‌سازی در معنای درستش یعنی بخش خصوصی به‌عنوان بخشی که ارتباط مالی با دولت ندارد، بتواند وارد عرصه فرهنگ و هنر شود و جامعه هنرمندان بتوانند از سرمایه بخش خصوصی برای عرضه فعالیت‌های خود استفاده کنند.

اما آنچه ما درحال حاضر می‌بینیم این نیست. ما چندان با اضافه‌شدن یکسری فضاهای فرهنگی که بخش خصوصی آن را افتتاح کرد، مواجه نیستیم.

بندرت این فضا را می‌بینیم. ما داریم می‌بینیم در همان فضاهای فرهنگی‌ای که متعلق به دولت است، نقش و حضور هنرمندان در آن کمتر می‌شود و افرادی که سرمایه‌دار هستند، همان معدود اماکن و مراکز فرهنگی را که پیش از این، هنرمندان می‌توانستند طی پروسه‌ای در آن حضور پیدا کنند، از آنها می‌گیرند و سرمایه در آنها حرف اول را می‌زند.

وقتی که مراکزی که از دولت برای اداره‌شان، بودجه می‌گیرند، رسما به هنرمندان می‌گویند که هرکس که بتواند پول بیشتری به ما بدهد و هزینه‌های بیشتری را به ما بدهد، اولویت با اوست، به نظر من این فرآیند، فرآیندی نابود کننده و ضربه زننده است.

این که کارگردانی به صرف داشتن سرمایه می‌تواند اولین اثر خود را در تالار وحدت اجرا کند، اصلا اتفاق معقول و امیدوار کننده‌ای نیست.

هرکس توان مالی دارد می‌تواند محصول خود را عرضه کند و با مخاطب ارتباط برقرار کند و هر کس این توان را ندارد باید به فکر دیگری بیفتد.

مجموعه این صحبت‌ها را به این اضافه کنید که در کشور ما امکانات سخت‌افزاری اجرای تئاتر بسیار اندک است. به هر حال ما سالن‌های معدود و مراکز فرهنگی کمی داریم.

اگر قرار باشد اولویت همین تعداد مراکز هم این باشد که کاری در این مراکز اجرا شود که بتواند وجه موفق‌تری داشته باشد و هنرمندانی برای اجرا اینجا بیایند که بتوانند پول بیشتری به این مرکز فرهنگی دهند. اگر ما مراکز متعددی داشته باشیم، می‌گوییم بخشی از آن می‌تواند این‌طور اداره شود.

ولی وقتی ما مراکز محدود داریم که تنازع بقا بر سر آنهاست درگیر شدن و حاکمیت یافتن ماجرای خصوصی‌سازی به این شکل، قطعا ضربه بیشتری وارد می‌کند.

اگر در کشوری که توسعه یافته است، ما مکان‌های متعدد برای عرضه نمایش داریم، از مجموع این مکان‌ها، 20درصد رویکرد این‌گونه داشته باشند، یعنی بگویند اولویت با سرمایه است، اشکالی ندارد.

به هر حال کلی سالن دیگر است که می‌تواند با نگاه دیگری اداره شود ولی در این محدودیت امکانات قطعا چیزی که در دراز مدت ضربه خواهد خورد هنر و نگاه هنری واقعی است که قرار نیست اولویتش با سرمایه باشد.

از ویژگی‌های نمایش شب به‌خیر جناب کنت، بگویید، کدام ویژگی سبب شد شما بازی دراین کار را قبول کنید؟

فضای ارتباطی بین دو کاراکتر سالمند که زن و شوهر هستند، بسیار ماهرانه و جذاب در نمایشنامه آقای رادی پرداخت شده است.

جنسی از روزمرگی و کهولت رابطه بین این دو کاراکتر وجود دارد که این هم خیلی خوشایند و دلپذیر در نمایشنامه نشان داده شده است.

دیالوگ‌نویسی ماهرانه‌ای دارد و بازیگر هنگام ادای این دیالوگ‌ها وسوسه می‌شود، این دیالوگ‌ها را مزمزه ‌کند و گونه‌های مختلفی روی آن اتود بزند و برایش گفتن این دیالوگ‌ها جذاب است.

نکته دیگر، نگاهی است که به مقوله مرگ شده است. این نگاهی غافلگیر‌کننده و جالب است. نوعی از تعلیق در نمایشنامه به‌واسطه مقوله مرگ وجود دارد، که به نظر من در آثار دیگر آقای رادی کمتر این را می‌بینیم.

علاوه بر اینها موجز و کوتاه بودن نمایشنامه‌ای که داستان، قصه، حرف و حرکت خود را در کمتر از یک ساعت جمع می‌کند و ارائه می‌دهد. اینها همه از پارامترهایی بود که برای من بازیگر جذاب بود.

مهرداد نصرتی/ اعظم حسن تقی - قاب کوچک