عصر‌عاشورای من را از چین وارد می‌کنند!

فرشچیان، هم‌اکنون در نیوجرسی آمریکا ساکن است و گاهی سفرهایی به ایران دارد. او که بیشتر برای رونمایی تابلوها و کتاب‌هایش به ایران سفر می‌کند، اوایل این هفته نیز از دو تابلوی جدید خود در کاخ نیاوران رونمایی کرد. یک روز قبل از این مراسم، با ثبت جهانی صنایع دستی اصفهان و فرش تبریز مقارن شده بود. به همین دو دلیل، فرصت را مغتنم دانستیم و گفت‌وگویی با این پیشکسوت هنر ایران ترتیب دادیم که در زیر می‌خوانید.

همان طور که مستحضرید ابتدای هفته جاری صنایع دستی اصفهان و فرش تبریز ثبت جهانی شدند. نظر شما در این باره چیست؟

من باید به جامعه خودمان تبریک بگویم. جای سپاسگزاری به درگاه الهی دارد. حقش است. به هر حال فرهنگ ما با آن سابقه تاریخی و عظمتی که در هنر دارد حقش است که ثبت جهانی شود.

به عنوان کسی که سال‌ها تجربه فعالیت هنری در کارنامه دارید و به عنوان یکی از پیشکسوتان عرصه نقاشی و نگارگری که سال‌ها فعالیت کردید، به نظر شما صنایع دستی اصفهان چه ویژگی‌هایی دارد؟ به عبارت دیگر اگر بخواهید به جهانیان بگویید صنایع دستی اصفهان ارزشمند است، به چه مواردی اشاره می‌کنید؟

در وضع فعلی آدم روی آن را ندارد که به جهانیان چنین چیزی بگوید چرا؟ چون امروز بسیاری از صنایع دستی ما را از چین و کشورهای دیگر می‌آورند. ان‌شاءالله به یاری پروردگار توانا صنایع دستی اصفهان دوباره عزت و سربلندی خودش را پیدا کند و کیفیتش به روزهای اوج و شکوه برگردد. من به دوستان خودم که در این زمینه کار می‌کنند و به همه آنها هم ارادت دارم و دوستشان دارم توصیه می‌کنم کیفیت کار خود را به ابتذال نکشند. همین حالا که با شما صحبت می‌کنم در اتاقی که نشستم یک تابلوی عصر عاشورا در مقابلم هست که در چین درست کرده‌اند و به ایران آورده‌اند. صنایع دستی روزگاری در اوج بود، اما حالا صنایع دستی را از کشورهای دیگر به ایران می‌آورند. فرش ایران که روزی حرف اول را در دنیا می‌زد به رده بیست و هفتم و بیست و هشتم رسیده است. از طرفی کیفیتش را هم از دست داده است. حالا که صنایع دستی اصفهان و فرش تبریز ثبت جهانی شده امیدوارم دوستان سر غیرت و همت بیایند و کارهای جالبی انجام دهند. من تبریک خودم را برای ثبت جهانی این هنرها ابراز می‌کنم و امیدوارم این فایده را داشته باشد که کیفیت کارها تعالی پیدا کند.

به هر حال هنرمندان و پیشکسوتان و اساتید فعال در عرصه صنایع دستی طی این سال‌ها درگیر مشکلات زیادی بوده‌اند. آنها ناملایمتی‌های زیادی را از ساده‌ترین مسائل حقوقی و معیشتی گرفته تا بیمه و کارگاه‌های خود تحمل کرده‌اند. به هر حال اینها تاثیرگذار است و مسائل خیلی مهم هستند.

از سوی دیگر با مدرن شدن جوامع این هنرها هم کم‌کم به محاق رفته‌اند.

ربطی به مدرن شدن جوامع ندارد. هنر همیشه کیفیت خودش را دارد. ورای مسائل مربوط به مدرنیته، هنر با عشق در ارتباط است. عشق و کیفیت چه در هنر چه در صنایع دستی اگر در کار باشد کمتر به این مسائل جنبی توجه می‌شود. یک هنرمند با کیفیت کارش، عشقش را نشان می‌دهد. من سال‌هاست برای موضوعی که می‌خواهم بگویم غصه می‌خورم. قدیم اگر عروسی و مناسبتی بود صنایع دستی و آینه شمعدان هدیه می‌دادند. الان استکان نعلبکی ترک و کریستال چک می‌دهند. این جای تاسف دارد. این یکی از غصه‌هایی است که سال‌ها دل من را به رنج آورده است.

فکر می‌کنید در حال حاضر که صنایع دستی اصفهان و فرش تبریز ثبت جهانی شده، ما چه کارهایی می‌توانیم انجام دهیم؟ چه مانور تبلیغاتی‌ای می‌توانیم به راه بیندازیم؟

مانور تبلیغاتی نیازی نیست. باید کیفیت کار را بالا برد. مانور تبلیغاتی جزو امور زودگذر است و خودش دلیلی می‌شود که هنرمندان ما شتابناک و شتابزده عمل کند. هنرمندان باید کار خودشان را انجام دهند و کاری به ثبت جهانی نداشته باشند. ثبت جهانی جنبه تشریفاتی دارد. کما این که کباب بناب هم ثبت میراث ناملموس شده است. آخر در مملکت ما چیز دیگری نیست که کباب بناب را ثبت کنند؟ نمی‌دانم چه بازی‌هایی در کار است، ولی برای من سوال است هیچ چیزی در این کشور جای حرمت ندارد که به جای آن بخواهیم شیوه پخت کباب بناب را ثبت کنیم؟ این که بخواهند جا پای آن طرفی‌ها بگذارند که مثل همبرگر چیزی را مطرح کنند، اشتباه است.

بتازگی دو تابلو از شما در کاخ سعدآباد رونمایی شد و چهره‌های زیادی هم برای رونمایی از این تابلوها آمده بودند. درباره این آثار صحبت کنید.

بله یکی از این تابلوها شام غریبان است و دیگری آسمان چهارم.

چند وقت روی این تابلوها کار کردید؟

من به زمان نگاه نمی‌کنم. وقتی کار می‌کنم کیفیت برایم مهم است. در تابلوی شام غریبان می‌خواستم چند تن از اسرای واقعه کربلا را نشان دهم. تابلوی دیگر آسمان چهارم هست از حضرت رسول اکرم(ص). وقتی عروج می‌کنند به آسمان چهارم می‌رسند. آنجا جبرئیل به حضرت می‌گوید از اینجا به بالا نمی‌تواند برود، چون اگر برود پرهایش می‌سوزد. پس حضرت رسول جبرئیل را رها می‌کنند و خود به طبقات بالاتر عروج می‌کنند. تابلویی است که کیفیت قشنگی پیدا کرده است.

ظاهرا قرار است این تابلوها را به موزه آستان قدس رضوی اهدا کنید.

بله.

قبلا هم بسیاری از آثار نفیس شما به این موزه اهدا شده بود.

اگر به پابوسی امام رضا(ع) در مشهد مقدس بروید و به موزه آستان قدس رضوی مشرف شوید آنجا در صحن کوثر در جایی که نوشتند تالار فرشچیان 15 تا از بهترین تابلوهای من به نمایش درآمده است.

چرا آثارتان را به موزه‌های پایتخت اهدا نکردید؟

به دلیل این که آنجا موزه‌ای است که کارهایش تم مذهبی و معنوی دارد. فضایی خاص و روحانی بر آن حاکم است در مجموع به این دلیل که تم مذهبی دارد و هم این که جمعیت زیادی به آنجا می‌رود و کارها را می‌بیند برای من بهترین انتخاب است.

شما در کارهای خود به مفاهیم دینی لطیف و زیبا می‌پردازید. این در حالی است که امروز در جهان تلاش‌های زیادی صورت می‌گیرد که چهره خشنی از دین اسلام ارائه شود. اخیرا هم فیلم «محمد رسول‌الله(ص)» ساخته آقای مجید مجیدی اکران شده که در این فیلم هم تلاش شده چهره مهربان حضرت ختمی مرتب به نمایش گذاشته شود. شما فکر می‌کنید هنر با همه زیرمجموعه‌هایش مانند نقاشی، نگارگری، سینما و... چقدر می‌تواند در ارائه تصویر واقعی دین اسلام تاثیرگذار باشد؟

خیلی، خیلی، خیلی. یادم هست رهبر معظم انقلاب در جلسه‌ای گفته بودند وقتی به تابلوی عصر عاشورا نگاه می‌کنم این تابلو به اندازه صدها روضه بر من اثر دارد، اما مهم این است هنرمند شتابناک کار نکند. باید حسش را وارد کار کند و به کیفیت اثرش توجه کند.

جدای از این دو تابلویی که در کاخ سعدآباد رونمایی شد، تابلوهای دیگری هم در دست کار دارید؟

چند کار در دست دارم که وقتی تمام شد حرفش را می‌زنیم.

شما در آمریکا زندگی می‌کنید. با توجه به تصوری که از این کشور وجود دارد و همچنین زمینه معنوی و آثار شما، چطور این تابلوهای روحانی را در آن کشور نقش می‌کنید؟

آنجا فرصت کار بیشتری دارم. وقتی به ایران می‌آیم بیشتر وقتم صرف تلفن و دید و بازدید می‌شود. آمریکا در را به روی خودم بستم و همین طور مدام کار می‌کنم.

یک سوال دیگر هست که ذهن بسیاری از علاقه‌مندان هنرهای سنتی ایران را مشغول کرده است. هر سال آثار تجسمی زیادی در حراج‌های داخلی و منطقه‌ای و جهانی ارائه می‌شود که در این میان آثار مدرن خیلی مورد توجه قرار می‌گیرد. چند سالی است که آثار اساتید پیشکسوتان هنری کشورمان مانند رضا مافی، پرویز کلانتری، فرامرز پیلارام، سهراب سپهری، سیدمحمد احصایی و... در این حراج‌ها خوش می‌درخشند و با ارقام بالایی به فروش می‌رسند. در این میان جای هنرهای سنتی ما در چنین حراج‌هایی خالی است. چرا آثار سنتی ایران در چنین حراج‌هایی ارائه نمی‌شود؟

این یک بحث مفصل است که باید چرایی آن را بررسی کنیم. فکر نمی‌کنم اکنون مجالش باشد. ان‌شا‌ءالله دفعه بعد که ایران آمدم صحبت می‌کنیم، اما سوال این است که آیا به هنرمند آن رقم‌ها را می‌دهند؟ من که بعید می‌دانم.

آیا تاکنون به شما پیشنهاد شده آثارتان در چنین حراج‌هایی عرضه شود؟

بله، ولی من کار زیادی ندارم و هنرمند بازاری نیستم. کاری نداشتم که به این حراج‌ها بدهم و نخواستم که این کار را کنم.

در هر حال شما موافق هستید که صنایع دستی و هنرهای سنتی ما باید به حراج‌های بین‌المللی راه پیدا کند؟

حتما. ان‌شاءالله که عرضه می‌شود. مثلا عرب‌ها چند سال است حراج راه انداخته‌اند. ولی شما وقتی به عقبه فرهنگ و هنر ایران نگاه می‌کنید می‌بینید عرب‌ها در مقایسه با ما درکی از هنر ندارند.

سجاد روشنی

فرهنگ و هنر