مطالب‌ علمی ویکیپدیا تا چه حد قابل‌اعتماد است؟

بسته به این‌که چه روزی در ویکیپدیا به جستجو بپردازید، ممکن است «گرمایش جهانی» را موضوعی کاملا دروغ و غیرواقعی بداند یا بر اساس نظر اکثریت آن را در نتیجه فعالیت‌های انسان معرفی کند. البته این نوع تغییرات پی در پی در ویکیپدیا غیرمعمول نیست. طبق بررسی‌های جدید، معلوم شده صفحات ویکیپدیا در باره مسائل مهم، همچون گرم شدن کره زمین یا تکامل، نسبت به صفحاتی که چندان بحث‌انگیز نیست، ممکن است بارها تغییر کند. این یافته این سوال را مطرح می‌کند که به کدام یک از صفحات علمی ویکیپدیا می‌توان اعتماد کرد.

کد خبر: ۸۳۳۶۹۲

مطالب‌ علمی ویکیپدیا تا چه حد قابل‌اعتماد است؟

بررسی اعتبار ویکیپدیا

ویکیپدیا دائره‌المعارف اینترنتی است که به خرد جمعی تکیه دارد و به هر کاربر اینترنت اجازه ایجاد یا ویرایش صفحه‌ای در آن را می‌دهد. دیگران هم می‌توانند آن صفحه را مرور کنند، مطالب را تغییر داده ‌به روز کرده یا حذف کنند.

سال 2005 در یک بررسی شانه‌ به شانه مشخص شد اطلاعات فراهم شده در ویکیپدیا تقریبا به اندازه دائره‌المعارف بریتانیکا قابل اعتماد است. سال 2011 نیز در تحقیقی دیگر درخصوص صحت مطالب مراقبت‌های بهداشتی مشخص شد در مجموع بیشتر این مطالب توسط حرفه‌ای‌های این رشته ویرایش می‌شود؛ مانند پرس‌وجوی اطلاعات پزشکی. اما تمام صفحات علمی ویکیپدیا به یک اندازه قابل اعتماد نیست.

در بررسی فعلی که نتیجه آن در نشریه پلاس وان منتشر شد، آدام ویلسون، جغرافیدان از دانشگاه بوفالو در نیویورک و یکی از همکارانش جین لیکنز، استاد مطالعات اکوسیستم دانشگاه کانکتیکات، سه موضوع داغ را در ویکیپدیا از جمله فرگشت، گرمایش جهانی و باران‌اسیدی بررسی و آنها را با چهار سوژه دیگر مانند رانش قاره‌ای، نسبیت عام، مدل استاندارد و نظریه خورشید مرکزی (نظریه چرخش زمین و سیاره‌های دیگر به دور خورشید) که کمتر مورد توجه بودند، مقایسه کردند.

محققان دریافتند صفحات بحث‌انگیز ویکیپدیا نسبت به سوژه‌هایی که کمتر مورد توجه قرار دارند بیشتر ویرایش می‌شوند. به طور مثال صفحه گرمایش جهانی (Global Warming) روزی دو تا سه بار ویرایش می‌شود. همچنین آنها متوجه شدند گاهی کاربران بخش‌های زیادی از متن در مورد گرم شدن کره زمین را حذف می‌کنند. در مقابل، هر چند هفته یکبار، حدود 10 کلمه از صفحات مربوط به مدل استاندارد و مدل فیزیک ذرات تغییر می‌کند.

بنابه گفته ویلسون، محتوای برخی صفحات ویکیپدیا کاملا پویاست. به این معنا که روزانه چندبار تغییر می‌کند. حتی گاهی اوقات تغییرات بسیار زیادی رخ می‌دهد و مردم ممکن است تمام یک پاراگراف از متن را پاک یا به آن اضافه کنند. بعضی مواقع هم تغییرات چندان ملایم نبوده و مثلا ممکن است کل مبحث گرم شدن کره زمین را حذف کنند و به جای آن بنویسند گرم شدن کره زمین دروغی بیش نیست. هرکس چنین چیزی ببیند، به نظرش مسخره خواهد آمد و کاملا معلوم است که این یک خرابکاری در ویکیپدیاست. ویلسون می‌افزاید، بسیاری از ویرایش‌کننده‌ها متعصب، بدجنس یا فقط در اشتباه هستند و البته آنها را نمی‌توان براحتی از هم تشخیص داد.

واقعا غیرقابل اعتماد؟

با این حال صفحات پویاتر به دلیل این‌که افراد بیشتری به آن علاقه‌مند و از آن آگاه هستند، ضرورتا غیرقابل اعتماد نیست. همچنین افراد بسیاری به اصلاح محتوای این صفحات به اندازه کافی اهمیت می‌دهند. درواقع علاقه افراد به موضوعی در ویکیپدیا تعداد ویرایش‌ها را نشان می‌دهد. مثلا بسیاری از مردم صفحات مربوط به تغییر آب‌ و هوا را بیشتر از صفحات مربوط به رانش قاره‌ای باز می‌کنند. علاوه برآن ویکیپدیا برای متوقف کردن جنگ ویرایش و ثابت نگهداشتن صفحات مربوط به سوژه‌های بحث‌انگیز ابزارهای مناسب ندارد. شاید داشتن ابزارهایی مانند ثابت کردن موقتی ویرایش یا ممانعت از ویرایش کاربران ناشناس راهکار بهتری برای رفع این اشکال باشد.

کاترین ماهر و ژولیت باربارا، مسئولان ارتباطات بنیاد ویکیمدیا، که گرداننده‌های ویکیپدیا هستند، در واکنش به این تحقیق به نفع بنیاد بیانیه‌ای منتشر و به موجب آن اعلام کردند فرآیند ویرایش در دائره‌المعارف‌های منبع باز به همین ترتیب بوده چنین روندی از ویژگی‌های چنین دائره‌المعارفی است. در ضمن با برخی نتایج این تحقیق نیز موافق نبودند. طی این بیانیه آنها گفتند وقتی شنیدیم مقالات بحث‌انگیز بارها ویرایش می‌شود، هرگز تعجب نکردیم. طبیعت موضوعات بحث‌انگیز به گونه‌ای است که به موجب گفت‌وگو و توجه مردم می‌شود. متاسفانه صرفا براساس نتایج فوق اعتبار ویکیپدیا مورد تردید قرار گرفته‌ است. درحالی که در ارائه نتایج اغراق شده و حقایق مطرح شده بر مبنای شواهد نبوده است. در این بررسی فقط از چند نمونه واقعه‌نگاری از خطاها استفاده شده و نشان نمی‌دهد مقالات بحث‌انگیز که بارها ویرایش شده‌اند صحت کمتری دارند. در واقع بررسی‌های گذشته نشان داده است هر قدر مقاله‌ای‌ بیشتر ویرایش شود به کیفیتش نیز افزوده می‌شود.

محتوای پراکنده یا فنی

در هر حال بیشتر صفحات علمی نه‌ تنها توجه زیادی به آنها نمی‌شود، بلکه افراد بسیار کمی از آنها دیدن می‌کنند و بنابرگفته آمر ووتا، فیزیکدان اتمی در دانشگاه تورنتو، گاهی اوقات صفحات ویکیپدیا درخصوص موضوعات علمی، چنان کم است که توجه کسی را جلب نمی‌کند. برخی مواقع هم درحد متنی کوتاه و مورد علاقه دانشجویان‌ بوده که ممکن است آنها با استفاده از ویکیپدیا موضوع محرمانه‌ای را که از آن آگاهی دارند فاش کرده باشند و به این منظور کل صفحه را یک نفر نوشته باشد. مشکلی که اینجا وجود دارد این است که مخاطب اغلب این نوشته‌ها، دانشمندان دیگر هستند و متون در قالب ژورنالیستی و بسیار خلاصه ایجاد می‌شود. آنها تصور می‌کنند چون مطالبشان را صرفا در ویکیپدیا می‌گذارند، می‌توانند مثلا از ارائه یکسری معادله‌ها چشمپوشی کنند.

ووتا و تعدادی از فیزیکدانان اخیرا در برنامه ویژه نحوه ویرایش و اداره صفحات ویکیپدیا در یک جلسه عمومی با موضوع فیزیک در آمریکا به منظور بهبود کیفیت صفحات مربوط به فیزیک اتمی شرکت کردند. این گروه با صرف سه ساعت، 51 سوژه از مهم‌ترین موضوعات حوزه فیزیک اتمی از جمله سرعت نور و شبیه‌ساز کوانتومی را به‌روز‌رسانی کردند. همچنین چهار صفحه کاملا جدید مانند سرمایش زیردوپلر به وجود آوردند. به اعتقاد ووتا این تجربه ممکن است طرز تفکر اولین ویرایش‌کننده‌های ویکیپدیا را تغییر داده باشد و مثلا 20 یا 30 نفری که در این جلسه حضور داشته‌اند، هربار چیزی غلط را در ویکیپدیا ببینند، بدون تردید آن را اصلاح کنند.

تشخیص صفحات قابل اعتماد

وجود مراجع متعدد و پیوندهایی به صفحات دیگر ویکیپدیا می‌تواند علامتی مبنی بر دقیق نوشته شدن یک صفحه باشد. در چنین شرایطی آن مطلب حداقل با سبک مناسب ویکیپدیا مطابقت دارد و صحت و درستی آن می‌تواند به آسانی بررسی شود. اما بهترین روش استفاده از ویکیپدیا، صرفا نقطه شروع تحقیق و جستجو ست و نباید برای نتیجه‌گیری و پایان موضوعات مورد نظر از آن استفاده کرد. ویلسون تصدیق می‌کند اگر چه چنین کاری خوب و مطلوب است، با این حال در هر سناریویی عملی نیست. زیرا اغلب مردم درباره هر موضوعی از بیماری لیتوپدیون (سنگی شدن جنین در بدن مادر) گرفته تا پاپوآ گینه‌نو سراغ ویکیپدیا رفته و گرفتارش می‌شوند.

از آنجا که جستجو در ویکیپدیا بسیار راحت و بدون نیاز به توجه و دقت صورت می‌گیرد و تحقیقی جدی لازم ندارد، مردم هنگام جستجو برای یافتن پاسخ‌های صحیح‌تر و ارضای کنجکاوی خود خیلی وقت صرف نمی‌کنند.