روابطمان را با عذرخواهی بهبود ببخشیم

مساله اینجاست که برخورد خودروهای ما آن‌قدر شدید نیست که پای مامور راهنمایی و رانندگی و قانون را به میان بکشیم، ولی در عین حال، این برخورد برای ما غیرقابل تحمل است. ما سرمان را از پنجره ماشین بیرون می‌آوریم و عصبانیت‌مان را با گفتن کلمه‌ای رکیک خالی می‌کنیم، حرفی که عصبانیت را به راننده مقابل منتقل می‌کند و نهایتا کار به دعوای فیزیکی و شاید یک فاجعه می‌انجامد.

این فاجعه با یک عذرخواهی از سوی ما قابل پیشگیری بود، اما چرا عذرخواهی نکردیم؟ دکتر کیومرث فرحبخش، مشاور در برنامه صبح روشن رادیو معارف، درباره عوامل و نتایج نبود فرهنگ عذرخواهی در جامعه، نکات مهمی را بیان کرده است.

ضعیف بودن فرآیند عذرخواهی، هم برای کسی که رفتار اشتباه از او سر زده، آسیب‌رسان و مضر است و هم برای طرف مقابل. کسی که اشتباهی مرتکب شده، ولی سعی نمی‌کند اشتباه خود را بپذیرد، به اشتباهات خود پی نمی‌برد و مسلما به کار اشتباه خود ادامه می‌دهد و به مرور از درجات عالی انسانیت دور می‌شود و راه کمال را طی نمی‌کند و مبدل به انسانی خودخواه و خودشیفته می‌شود.

عذرخواهی در وهله نخست به نفع کسی است که مرتکب اشتباه شده و باعث رشد او خواهد شد. ما با عذرخواهی سعی می‌کنیم رفتار نادرست و آزاردهنده انجام ندهیم ولی عذرخواهی نکردن، ما را در مسیر انحلال و اختلال شخصیت و تکرار اشتباه قرار می‌دهد. وقتی عذرخواهی می‌کنیم، می‌پذیریم که باید تغییر و رشد کنیم. به قول آلفرد آدلر، عذرخواهی باعث علاقه به رشد اجتماعی می‌شود.

عوارض عذرخواهی نکردن برای دیگران

وقتی به خاطر اشتباهمان حاضر نیستیم عذرخواهی کنیم و از طرف مقابل دلجویی نمی‌کنیم و نمی‌کوشیم آسیبی را که به او وارد کردیم، جبران کنیم (چه آسیب روحی و روانی و چه آسیب مالی)، دیگران در ارتباط با ما دچار احساس ناکامی می‌شوند و نسبت به ما خشمی درونی پیدا می‌کنند و به مرور به کینه‌توزی نسبت به ما گرایش می‌یابند.

این فرآیند باعث می‌شود ارتباط آنها با ما تیره شود و به مرور فرامی‌گیرند به خاطر اشتباهی که انجام می‌دهند، عذرخواهی نکنند. فقدان این فرآیند خود به خود موجب پیدایش روابط اجتماعی پیچیده می‌شود و نیز سبب خواهد شد بلایی میان افراد جامعه ایجاد شود و آن بلا عبارت است از خیانت کردن، ظلم کردن و افتخار به ظلم کردن. در چنین جامعه‌ای دیگر هیچ کس به فکر فرد دیگر نخواهد بود.

در چنین جامعه‌ای، زندگی بسیار سخت خواهد بود و امنیت از میان خواهد رفت. عذرخواهی نوعی فرآیند همدلی میان ما و مردم ایجاد می‌کند. عذرخواهی نکردن، مردم را از یکدیگر دور و میان آنها گسستگی ایجاد می‌کند و به دنبال آن، انواع بیماری‌های روانی و معضلات اجتماعی به وجود خواهد آمد.

عذرخواهی؛ پیشگیرانه یا درمانگرانه

زمانی که عذرخواهی می‌کنیم، هم از بدتر شدن اوضاع جلوگیری می‌کنیم (پیشگیری) و هم وضع و حالتی را که به واسطه رفتار ما در دیگری به وجود آمده، بهبود می‌بخشیم. اگر مخاطب من از سخنم آزرده شود، بهتر است عذرخواهی کنم تا وضع درونی که در او پدید آمده و آشفتگی‌ که به واسطه حرف من ایجاد شده است، اصلاح شود.

عذرخواهی واقعی و کاذب

هر عذرخواهی، عذرخواهی واقعی نیست. بعضی افراد مرتب عذرخواهی می‌کنند ولی دیگران عذرخواهی آنها را جدی نمی‌گیرند، زیرا عذرخواهی آنها کاذب است. عذرخواهی کاذب، دلیل‌تراشی و سلب مسئولیت است و عذرخواهی واقعی، درک بد بودن عمل است و سپس سعی در اصلاح آن عمل. عذرخواهی مکرر مطلوب نیست.

لذت عذرخواهی برای کودکان

همه افراد ممکن است در زندگی اشتباه کنند و عمل خطایی از آنها سر بزند؛ چه کوچک‌تر نسبت به بزرگ‌تر و چه بزرگ‌تر نسبت به کوچک‌تر. هم شوهر ممکن است در زندگی مشترک نسبت به همسرش خطایی کند و هم همسر نسبت به شوهرش. هم فرزندان نسبت به مادر و پدر و هم والدین نسبت به فرزندان. مسلما کوچک‌ترها نیز اعمال اشتباه مرتکب می‌شوند، ولی چون در بسیاری موارد، علم به خطا بودن کار خود ندارند، نباید از آنها بخواهیم و آنها را مجبور کنیم عذرخواهی کنند. اگر هم می‌دانیم کودک ما از قبل به نادرست بودن کاری علم دارد و در عین حال آن عمل را مرتکب می‌شود، باید او را تشویق کنیم لذت عذرخواهی را بچشد، نه این که طلب عذرخواهی از او برایش تنبیه تلقی شود.