سواد رسانه‌ای؛ تعاریف و ضرورت‌ها

تولید‌کننده پیام

وی ادامه داد: یک سوء‌برداشت از تاثیر سواد رسانه‌ای در حوزه‌های مختلف وجود دارد؛ دانش رسانه‌ای را تنها مربوط به کسانی می‌دانند که در حوزه‌ رسانه فعالیت می‌کنند در حالی که هدف اصلی دانش رسانه‌ای، توانمندسازی مخاطب است. درست است که مخاطب می‌تواند خود تولیدکننده پیام هم باشد اما اولویت با کسی است که قرار است پیام رسانه‌ای را دریافت کند.

امیر یزدیان در ضرورت پرداختن به موضوع «سواد رسانه‌ای» گفت: در جهان امروز، ما در سلطه رسانه‌ها به‌سرمی‌بریم و تأثیرپذیری زیاد مخاطبان رسانه‌ها، مهم‌ترین انگیزه برای پرداختن به سواد رسانه‌ای و توجه به آن است.

ارتقای سواد رسانه‌ای

این کارشناس رسانه عنوان کرد: این بحث از همان ابتدا روشن می‌شود که چرا، سواد رسانه‌ای، برای روزنامه‌نگاران حرفه‌ای عنوان نشده، بلکه برای روزنامه‌نگاری شهروندی مطرح شده است. شهروند آگاه به سواد رسانه‌ای، توانایی نقد و تحلیل پیام را دارد، به همین سبب در ساخت پیام رسانه‌ای هم می‌تواند هوشمندانه‌تر عمل کند.

یزدیان با اشاره به دو نظریه‌ شناختی پاتر و انتقادی داگلاس کلنر به عنوان دو نظریه مطرح در این زمینه گفت: جیمز پاتر مدعی است برای ایجاد سواد رسانه‌ای به سه مولفه جایگاه شخصی، ساختارهای دانش و تلاش برای شکل‌دادن مهارت‌های هفت گانه نیاز داریم.

رویکرد حمایت‌گر

این کارشناس ارتباطات با اشاره به روند شکل‌گیری این مباحث ادامه داد: از وقتی آموزش رسانه‌ای مطرح و تاثیر رسانه‌ها پذیرفته شد، رویکردهای مختلفی شکل گرفته است. رویکرد اول، رویکرد حمایت‌گراست. مخاطب منفعل است، قدرت تجزیه و تحلیل ندارد و تاثیرپذیری مستقیم از رسانه‌ها دارد. این رویکرد خیلی دوام نیاورد و وارد مرحله بعدی یعنی آموزش هنرهای رسانه‌ای شد.

این محقق ارتباطات در توضیح رویکرد دوم گفت: این رویکرد به کیفیت زیبا‌شناختی آثار هنری توجه نشان داد، نکته‌ مثبت این دوره، فعال شدن مخاطب و شناخت عناصر تولید پیام توسط او بود، اما نقطه‌ ضعف آن، توانمند نشدن مخاطب در قدرت تجزیه و تحلیل بود. در رویکرد سوم یعنی آموزش سواد رسانه‌ای، شاهد ارتقای بحث سواد رسانه‌ای هستیم، اما به دلیل محافظه‌کارانه بودن آن، تجزیه و تحلیل سیاسی مورد بی‌مهری قرار گرفت.

فضای اشباع رسانه‌ای

در ادامه‌ این نشست پدرام الوندی، به نقش این نوع از روزنامه‌نگاری در جامعه اشاره کرد و گفت: مدل‌های ارتباطی معمولا خطی هستند اما در اقلیم جدید رسانه‌ای، با فضای دایره‌ای بسیار شلوغ و پر رفت‌ و آمدی مواجه هستیم که در آن رسانه‌ها، منابع خبری و مردم حضور دارند. فضاهایی مانند شبکه‌های مجازی، وبلاگ‌ها، وب‌سایت‌ها، چت‌روم‌ها و... .

باور شهروندان

الوندی گفت: در روزنامه‌نگاری شهروندی سه اصل باید پیگیری شود: حرفه‌ای‌گرایی‌زدایی، سرمایه‌گذاری‌زدایی و نهادزدایی.

وی عنوان کرد: مفهوم روزنامه‌نگاری شهروندی باوری را در شهروندان ایجاد کرده است که ما را به سواد رسانه‌ای نزدیک می‌کند.

این کارشناس رسانه تاکید کرد: با تولید روزنامه‌نگار شهروند ، روزنامه‌نگاران نیز مجبور به تغییر ماهیت می‌شوند، چراکه دیگر اخبار دست اول را منتشر نمی‌کنند؛ بلکه اخبار آنها با اخبار منتشر شده از طریق شبکه‌های اجتماعی همراه است.

فرآیندمحور نه محصول‌محور

این محقق ارتباطات به تفاوت‌های روزنامه‌نگاری حرفه‌ای و شهروندی گفت: در روزنامه‌نگاری حرفه‌ای، محصول مهم است؛ ما یک فیلم را تولید می‌کنیم یا یک مطلب را می‌نویسیم تا دیده و شنیده شود.

وی ادامه داد: در روزنامه‌نگاری شهروندی تاکید بر فرآیند است. این مبحث به طور جدی با بحثِ سواد رسانه‌ای ارتباط دارد .

الوندی گفت: چند مفهوم مهم ذیل روزنامه‌نگاری شهروندی، رسانه‌های جایگزین، رسانه‌های مشارکتی، رسانه‌های جماعتی و رسانه‌های خودگزین است. رسانه‌های خودگزینی که کاستلز مطرح می‌کند، بسیار مرتبط با بحث شهروند آگاه به سواد رسانه‌ای است، ارتباطات خودگزین به دنبال مخاطبی است که خود دریافت می‌کند، تولید می‌کند، تحلیل می‌کند و از طریق فضاهای مجازی آن را پخش می‌کند.

شهروند مجهز به سواد رسانه‌ای

امیر یزدیان، مترجم کتاب «بازشناسی رسانه‌های جمعی با رویکرد سواد رسانه‌ای» در پایان نشست، مباحث را جمع‌بندی کرد و گفت: سواد رسانه‌ای انتقادی به ما یاد می‌دهد، فرهنگ و خرده‌فرهنگ‌های یک جامعه را به‌درستی بشناسیم. از آنجا که هدف روزنامه‌نگاری شهروندی، گسترش سطح دموکراسی و بالا بردن سطح مشارکت افراد است، شناخت خرده فرهنگ‌ها به ما کمک می‌کند، قضاوت‌های خوبی داشته باشیم و این قضاوت‌های مبتنی بر تعامل‌ها باعث می‌شود ارتباطات بهتری در سطح جامعه به وجود آید .

او ادامه داد: تولید پیام به دور از تجملات رسانه‌ای، انتظاری است که از یک شهروند مجهز به سواد رسانه‌ای می‌رود. اما برای رسیدن به این مسیر، نیازمند یکسری آموزش‌ها هستیم.

هم‌افزایی و تعامل شهروندان

روزنامه‌نگارها وقتی کنار هم می‌آیند، یک هدف ذهنی مشترک دارند؛ مثل فعالان حوزه زنان، حامیان محیط‌زیست و... این رسانه، بستری برای هم‌افزایی و تعامل شهروندان است و مساله‌ مهم همین مشارکت است. فرآیند مشارکت در روزنامه‌نگاری شهروندی، فرآیند فرهنگی و سیاسی است و حوزه‌های عمومی خرد را تقویت می‌کند.