خندوانه و اشاعه روحیه مثبت اندیشی

یکی از برنامه‌های حوزه طنز که در ماه‌های گذشته با اقبال مناسب مردم مواجه شده، برنامه خندوانه است که سری دوم آن از اواخر فروردین امسال، هر شب از شبکه نسیم پخش می‌شود. استقبال گسترده مخاطبان از این برنامه (بر اساس آخرین نتایج مرکز پژوهش و افکارسنجی رسانه ملی)، از علل مختلفی نشأت می‌گیرد که برخی از آنها شایان یادآوری است.

مانند بسیاری از برنامه‌های تلویزیونی، خندوانه نیز برنامه‌ای ترکیبی است و در چنین برنامه‌هایی، داشتن یک ایده بکر و متمایز، اهمیت و ضرورت دارد.

در برنامه‌های ترکیبی و گفت‌وگومحور که نیازمند ارتباط کلامی و غیرکلامی مناسب با مخاطب است، اهمیت «مجری» و «مهمان» دو رکن اساسی کار محسوب می‌شود که از این حیث و نیز از جنبه انتخاب درست و هدفمند مهمانان، این برنامه عملکرد قابل قبولی داشته است.

این برنامه همچنین عنصر موسیقی را به خوبی در جهت تخلیه انرژی مخاطبان خود به‌کار می‌گیرد. طراحی دکور پررنگ و لعاب، نوآوری در صحنه‌آرایی، تصویربرداری خوب و ایجاد تنوع بصری مناسب، همگی وامدار همت بلند یک گروه برنامه‌سازحرفه‌ای در کنار استعدادهای جوان و کشف نشده در این حوزه است. خندوانه همچنین از کارگردانی تلویزیونی مناسبی برخوردار است و بخش‌های نمایشی برنامه به‌ویژه اجرای نمایش «استند‌آپ کمدی» توسط کمدین‌های مطرح کشور بر جذابیت و گیرایی آن افزوده است.

علاوه بر اینها باید مورد بسیار مهم دیگری را اضافه کرد و آن هم حضور فعال تماشاگران در استودیو و نقش آنها در اجرا و پیشبرد شاد برنامه است. مخاطبان خندوانه (چه داخل استودیو و چه هر جای دیگری که به دیدن آن می‌نشینند) از طریق مسابقه‌های مختلف و شیوه‌های متنوع ارتباطی (مانند پیوستن به کمپین‌ها) خود را به عنوان بخشی از برنامه تلقی می‌کنند.

در این زمینه، تلاش برنامه در جهت اصلاح نگرش‌های فرهنگی و اجتماعی و غنا بخشیدن به فرهنگ شهروندی نیز در خور توجه است؛ مانند مطرح کردن دغدغه‌های زیست‌محیطی، اصلاح الگوی مصرف، اشاره به مصارف فرهنگی (تئاتر دیدن و سینما رفتن، کتابخوانی و....)

خندوانه همچنین در جلب توجه مسئولان و مردم به اقشار کمتر دیده شده اجتماعی نیز رویکردی نو و متفاوت داشته است. م

علولان، کوتاه‌قامتان، بیماران خاص (برای مثال ام‌اس و سندرم دان) و افغانستانی‌های مقیم ایران از جمله گروه‌هایی بوده‌اند که با حضور در این برنامه، پاره‌ای از ویژگی‌های زندگی و نیز مسائل و دغدغه‌های خود را مطرح کرده‌اند.

شاید بتوان گفت گردانندگان برنامه خندوانه با این استراتژی به ظاهر کوچک تمامی اقشار و گروه‌های اجتماعی را مخاطب خود فرض کرده و زمینه ورود و دیده شدن آنها را در برنامه فراهم ساخته‌اند.

از طرف دیگر فضای تعاملی این برنامه، در انتقال گزاره‌های مثبت و امیدآفرین و الگوسازی برای مخاطبان آن نقش مهمی دارد. این برنامه در عین آن‌که به تقبیح رذایل اخلاقی (دروغ، تهمت، غیبت، حسادت و...) می‌پردازد، از تأکید بر فضایل اخلاقی (صداقت، کمک به همنوع، کار و تلاش، احترام و مهربانی و...) نیز غفلت نمی‌کند، و البته برخلاف بسیاری از برنامه‌ها، از این‌که مخاطبان را به‌طور مستقیم مورد خطاب و نصیحت قرار دهد، پرهیز می‌کند.

خندوانه با استفاده از میان‌برنامه‌های مناسب و هدفمند (تهیه گزارش از شهرها، روستاها و مکان‌های مختلف، انواع پویانمایی و...)، توجه به مناسبت‌های خاص(بازگشت آزادگان، روز جهانی شیر مادر و روز خبرنگار، دعوت از شهدای اقلیت) همدردی و همراهی با حوادث و رویدادهای مهم ملی (قطع برنامه در حادثه بزرگ منا) به یک تجربه جمعی موفق بدل شده است و در جامعه‌ای که طنز و خنداندن در مواردی با ایجاد برخی حساسیت‌ها همراه بوده و هست، توانسته فضای مثبت‌اندیشی را با هدف ترمیم و تقویت سلامت روانی و اجتماعی به بینندگان خود منتقل کند.

ساعت مناسب پخش این برنامه (که معمولا زمان جمع شدن اعضای خانواده در کنار هم است) و تکرار چندباره آن از دیگر عوامل موفقیت برنامه خندوانه است. موفقیت این برنامه، لزوم توجه هرچه بیشتر به ظرفیت‌های متنوع برنامه‌سازی و استفاده درست از ایده‌های نو و خلاقانه در رسانه ملی را نشان می‌دهد. تلویزیون با تأکید بر اهمیت شادی و شاد بودن در زندگی می‌تواند نقش آگاهی‌دهنده خود را هرچه بهتر ایفا کند.

در مجموع عملکرد این برنامه در چهار جنبه مختلف (مجری، مخاطب، ساختار و محتوا) قابل قبول ارزیابی می‌شود.

نتیجه این وضعیت، برجسته‌سازی اهمیت مثبت اندیشیدن و شاد زیستن و تغییر نگرش مخاطب در حوزه‌های اجتماعی و فرهنگی است. تجربه برنامه‌هایی از این دست می‌تواند در جهت تعریف طرح جامع توسعه شادی و نشاط در رسانه ملی مورد استفاده قرار گیرد.

در این زمینه ضمن فاصله گرفتن از نگاه مقطعی و محدود به تولید این‌گونه برنامه‌ها می‌توان فرآیند و مراحل تولید چنین برنامه‌هایی را کوتاه‌تر کرد و از دانش و تجربه نخبگان و کارشناسان عرصه طنز و شادی در حوزه تصمیم‌گیری، برنامه‌ریزی و برنامه‌سازی، بیشترین بهره را برد.

باوجود محاسن پرشماری که گفته شد، برنامه خندوانه بی‌نقص هم نیست و گهگاه به رغم بهره‌گیری مناسب از اتاق فکر و اندیشه‌ای که دارد، دستخوش مباحث و گزاره‌های تکراری و نگاه بیش از حد تکنیکی و نمایشی به خنده می‌شود.

رضا خاشعی - رئیس مرکز نظارت و ارزیابی صدا و سیما