رئالیسم زورکی

به گزارش جام جم سیما ،بسیاری از این آثار با تکیه بر تبلیغات اجتماعی و نقدهای زودهنگام به چنان اعتبار هنری بی‌منطقی می‌رسند که بسیاری تصور می‌کنند که سینمای ایران در بند همین چند فیلمی است که با اصلاحیه روبه‌رو شده‌اند، اما حقیقت امر این‌گونه نیست.

بوتیک و مکس خوب فروختند، اما چه جایگاهی در سینمای هنری ایران داشتند؟ نهنگ عنبر چطور؟ البته گروه دوم آنهایی هستند که فیلم خود را صرفا اثر هنری فاخر! می‌دانند و خود را نیز تافته جدابافته.

اینها دیگر خیلی خیلی حسابشان با دیگران جداست. با این همه تماشای تاج‌محل نشان می‌دهد که این فیلم نیز یکی از مغشوش‌ترین فیلم‌های امسال است.

داستان ظاهرا یک روایت دوخطی است: حسین مرادی، کارگر 60 ساله‌ آبادانی، بارها مجبور بوده تعدادی از همکارانش در شرکت کشتی‌سازی را بنا بر خواست کارفرما اخراج کند، ولی این‌بار تصمیم گرفته که با قرعه‌کشی، بختی برای برخی از کارگرها قائل شود.

در این میان یکی از کارگرها به اخراج خود اعتراض می‌کند و با حسین گلاویز می‌شود. چند روز بعد که نوه‌ پسری حسین به دنیا می‌آید فرزندان حسین دو بلیت سفر به هند به او و مادرشان هدیه می‌دهند.

چند شب بعد از جشن، ناگهان دو نفر مسلح به خانه حسین حمله می‌کنندو اموال نقدی موجود در خانه را به همراه هدیه‌های شب جشن می‌ربایند.

حالا حسین و خانواده‌اش به کارگر معترض شرکت کشتی‌سازی مشکوک‌اند که آنها را تهدید کرده بود.

دانش اقباشاوی 36 ساله و اهل آبادان است. پیش از این فیلم‌های کوتاهی چون پل معلق و به آبادان خوش آمدید را ساخته بود و دستیار کارگردانی فیلم‌ عروس آتش (خسرو سینایی) و هیچ (عبدالرضا کاهانی) از تجربه‌های سینمایی اوست. تاج محل اولین فیلم بلند سینمایی او به‌شمار می‌آید.

تاج محل قرار است یک روایت رئالیستی از زشت و زیبای شهر آبادان باشد. معناشناختی و رفتارشناختی آنچه که از زمان و مکان و کاراکترها و قهرمان قصه و داستانک‌های تاج محل در ابتدا حس می‌کنیم بر همین مبناست.

داستان در یک قالب رئالیستی و بر مبنای ناهنجاری‌های رایج اجتماعی یعنی شرارت و زورگیری و دزدی آغاز می‌شود.

مواردی که خوشبختانه ما به ازای اجتماعی دارند و تماشاگر می‌تواند با آنها رابطه برقرار کند، اما هر چه داستان پررنگ‌تر می‌شود ضعف پرداخت در روایت بیشتر و بیشتر می‌شود.

مشکل اصلی نحوه رفتار حسین است. او که پاکباخته شده در حالی که می‌داند در این سن و سال همه زندگی‌اش در تلاطم است دست دوستی و کمک به سمت کسی دراز می‌کند که هم خودش و هم تماشاگر از همان ابتدا می‌دانند که باعث همه بدبختی‌های اوست.

اقباشاوی نیت و ذات حسین را مثبت جلوه‌گری می‌کند، اما از آن‌سو برای هر آبادانی دیگری نیز امتیاز قائل می‌شود.

گویی شهروندی صرف باعث مبرا شدن از هرگونه خطایی یا در مجموع باعث عاقبت به خیری است. خلأ فرهنگی را این‌گونه دم‌دستی پر کردن از فیلمی که ادعای واقع‌گرایی دارد بسیار جای تعجب دارد.

بازی‌ها در تاج محل بسیار دم‌دستی و ابتدایی‌اند و این به روند روایت فیلم لطمه بی‌شمار زده است. باور‌کردنی نیست که در فیلمی با تکیه بر شعارزدگی این همه تصنع حداقل در بازیگری شاهد باشیم.

در واقع تاج محل بیشتر یک مستند داستانی است تا یک فیلم سینمایی استاندارد و حرفه‌ای. با این همه اصرار بر کلیات فرهنگی و نشان دادن آداب و رسوم مردم هیچ ربطی به اصل ماجرا و شکل دادن داستانک‌ها ندارد. اصلا عنوان فیلم نیز بی‌ربط است.

غیر از بلیت مسافرت به تاج محل هیچ نشانه‌ دیگری از تاج‌محل نیست و ضرورتی هم نبوده که باشد که اما همین عنوان اغواگرانه است.

تاج محل از سکانس افتتاحیه تا نمای اختتامیه آداب و رسوم جنوبی‌ها را نشان می‌دهد و گاهی بی مورد بر روی برخی از این رفتارها اصرار می‌ورزد.

قهرمان‌پردازی‌ها نیز بیشتر بر خونگرمی و اصلاح‌طلبی آنها حکایت دارد. انگاره‌ای که اصلا نیازی به حضور بیش از حدش در فیلم نمی‌بود؛ چراکه هر ایرانی می‌داند جنوبی‌ها و بویژه آبادانی‌ها مظهر صلح و مهمان دوستی هستند.

شخصیت‌های پرشمار را نیز حالا به این رئالیسم زورکی اضافه کنید. شلوغی و سردرگمی و لحن شعارگونه حقیقا راهی برای همذات‌پنداری تماشاگر با تاج محل باقی نمی‌گذارد.

مهدی تهرانی

ضمیمه قاب کوچک