گردشگری جنگ؛ ظرفیت نهفته استان‌های جنگ‌زده

کرمانشاه، ایلام، کردستان، آذربایجان غربی و خوزستان ازجمله استان‌هایی است که به‌طور مستقیم درگیر جنگ تحمیلی بوده و هم‌اکنون نیز بقایا و آثار تخریبی جنگ و یادمان‌های دفاع مقدس در این استان‌ها بیش از دیگر استان‌هاست که می‌توان با حفظ هدفدار آنها و همچنین ایجاد زیرساخت‌های مناسب توسعه گردشگری در این مناطق، گردشگران داخلی و به‌ویژه خارجی را به سوی این مناطق سوق داد و هدایت کرد تا علاوه‌بر آشناسازی گردشگران به‌عنوان نمایندگان جامعه جهانی با میراث‌معنوی و مادی به‌جای‌مانده از دوران دفاع‌ مقدس، بستر اشتغالزایی و رونق اقتصادی این استان‌ها را نیز فراهم کرد. البته هم‌اکنون سفر کاروان‌های راهیان نور را که شامل گروه‌های مشتاق دانش‌آموزی و دانشجویی می‌شود، به این مناطق داریم، اما نظرات متفاوتی درخصوص سهم این سفرها در توسعه گردشگری و درآمدزایی این مناطق وجود دارد.

توسعه گردشگری جنگ با حوزه کاروان راهیان نور

به‌طور مثال معاون گردشگری میراث فرهنگی استان کرمانشاه با اشاره به این که سالانه تعداد زیادی از هموطنان چه در قالب کاروان راهیان نور و چه به صورت انفرادی برای بازدید از مناطق جنگی وارد این استان می‌شوند، به جام‌جم می‌گوید: این افراد معمولا در کنار بازدید از مناطق جنگی، به بازدید اماکن تاریخی کرمانشاه همچون طاق بستان و بیستون هم می‌روند و با خرید غذا از رستوران‌ها و خرید سوغاتی و صنایع‌دستی استان، به نوعی به درآمدزایی و توسعه گردشگری استان کمک می‌کنند.

علیرضا مرادی بیستونی با اشاره به موزه مرصاد در منطقه جنگی مرصاد در اسلام‌آباد، موزه شهدا در قصر شیرین و پادگان اباذر در سرپل ذهاب به‌عنوان بخشی از مناطق جنگی فعال در زمینه پذیرش بازدیدکنندگان می‌افزاید: این مناطق که سالانه پذیرای انبوهی از جمعیت بازدیدکننده گروهی و انفرادی است، زیرساخت‌های مناسبی هم دارد. به‌طور مثال در شهرستان قصرشیرین، ده هتل و چند مهمانپذیر و در اسلام‌آباد هم 2 هتل وجود دارد و چند مهمانپذیر و سرویس‌های بهداشتی بین راهی نیز در این مناطق دایر شده است.

وی با اشاره به این که کرمانشاه ظرفیت پذیرش گردشگران خارجی را هم در بخش گردشگری جنگ دارد، تصریح می‌کند: هم‌اکنون گردشگران خارجی که برای بازدید از آثار تاریخی کرمانشاه وارد استان می‌شوند، از طریق کتابچه‌ها و بروشورهای راهنمایی که در بدو ورود به آنها داده می‌شود، با مناطق جنگی استان آشنا شده و برخی از آنها از این مناطق بازدید هم می‌کنند، هرچند هنوز جای کار زیادی در این زمینه باقی است.

در مقابل، نظر کارشناسانی که معتقدند حضور کاروان راهیان نور می‌تواند بخشی از برنامه توسعه گردشگری جنگ باشد، برخی نیز اعتقاد دارند این سفرها به دلیل دولتی بودنشان نمی‌تواند سهم چندانی در توسعه گردشگری داشته باشد.

ضرورت ورود بخش خصوصی

کارشناس مسئول فرهنگی میراث کردستان یکی از این افراد است که در این باره به جام‌جم می‌گوید: سفر کاروان راهیان نور برای آشنایی نسل جدید با جنگ و روحیه بالای رزمندگان، گرچه برنامه و سفری مقدس و تاثیرگذار محسوب می‌شود، اما از آنجا که به طور کامل دست بخش دولتی است، نمی‌تواند سهم چندانی در ایجاد درآمدزایی برای استان‌های جنگی و توسعه گردشگری آنها داشته باشد.

به گفته محسن علوی سالانه صدها هزار نفر به بازدید مناطق جنگی کردستان می‌آیند که بیشتر در مناطق بانه و مریوان واقع شده است. وی می‌افزاید: تقریبا تمام این افراد در قالب کاروان‌های راهیان نور وارد استان می‌شوند، درحالی که هزینه ایاب و ذهاب، خوراک و اقامت آنها توسط دولت تامین می‌شود و توسعه گردشگری زمانی رخ می‌دهد که بخش خصوصی وارد شود، در این زمینه سرمایه‌گذاری کند و به دنبال آن درآمدزایی نیز برای این بخش و عموم مردم ایجاد شود.

وی درخصوص نحوه فعالیت بخش خصوصی در این زمینه می‌گوید: یکی از کارهایی که می‌توان از طریق بخش خصوصی انجام داد، فراهم کردن شرایط زندگی به مدت چند روز در مناطق جنگی و با هزینه‌ای اندک است، (همان‌طور که یک رزمنده دفاع مقدس این کار را می‌کرد). ایجاد این شرایط می‌تواند برای بسیاری از افراد جالب باشد و با تبلیغاتی که برای آن می‌شود، افراد زیادی را به این مناطق بکشاند، درحالی که اکنون تمام افرادی که تمایل به سفر به مناطق جنگی را دارند، می‌توانند با هزینه دولت و در قالب کاروان راهیان نور به این استان‌ها سفر و بدون هزینه در اماکنی همچون حسینیه‌ها، مساجد و مهمانسراهای بسیج و سپاه اقامت کنند. حتی بازدید از مناطقی همچون موزه‌ها هم برای این افراد رایگان است، که این شرایط نه‌تنها مانع رشد زیرساخت‌های اقامتی مثل هتل و مهمانپذیر، زیرساخت‌های راه و جاده می‌شود، بلکه فرصت درآمدزایی و اشتغالزایی از این طریق را هم از این مناطق می‌گیرد. اگر خریدی هم توسط این گروه‌ها به‌عنوان سوغاتی صورت گیرد، اتفاقی و اندک خواهد بود و تاثیر چندانی در درآمدزایی مشاغل صنایع‌دستی نخواهد داشت.

این کارشناس گردشگری با تاکید بر این که توسعه واقعی مبحث گردشگری جنگ فقط می‌تواند در قالب برنامه کلان دولتی و از سوی معاونت گردشگری سازمان میراث فرهنگی صورت گیرد و به استان‌ها ابلاغ شود، می‌افزاید: هم اکنون عمده مناطق جنگی کردستان در بانه و مریوان واقع شده و از آنجا که پیشنهاد این مناطق به‌عنوان مناطق آزاد نیز اکنون در دولت مطرح و مصوب شده، می‌توان نگاهی ویژه به این مناطق داشت، زیرا در صورت منطقه آزاد شدن، شاهد سرمایه‌گذاری در این مناطق و توسعه زیرساخت‌های استان همچون راه و جاده که هم‌اکنون مناسب و مطلوب نیست، و همچنین جذب گردشگران فراوانی از داخل و خارج کشور به این مناطق خواهیم بود که می‌توان این گردشگران را به سوی مناطق جنگی و ظرفیت‌های آن نیز سوق داد و موجب توسعه گردشگری جنگ و درآمدزایی از این طریق هم شد.

ایجاد درآمدزایی با توسعه گردشگری جنگ

بحث گردشگری جنگ در کشور ما بحث جدیدی است که هنوز از منظر درآمدزایی و اشتغالزایی به آن نگریسته نشده، اما ظرفیت‌های بسیاری در این زمینه در برخی استان‌های ما وجود دارد که اتفاقا جزو استان‌های محروم هستند و جنگ خود عامل عقب‌ماندگی اقتصادی آنان شده است و چه خوب که مسئولان از همین ظرفیت (با یک برنامه‌ریزی صحیح و با کمک بخش خصوصی بویژه تورهای گردشگری) در راستای شکوفایی اقتصادی این استان‌ها استفاده کنند.

فاطمه مرادزاده