سریال‌های تلویزیون، راوی قرن‌ها حق‌‌طلبی

در نتیجه چنین تاریخی، سریال‌های بسیاری تولید شده که به مبارزات و حق‌طلبی‌ مردم کشورمان در طول تاریخ پرداخته است‌ از سریال‌هایی چون سربداران و دلیران تنگستان گرفته تا معمای شاه و کیمیا. در برخی از این آثار مبارزات و قیام‌های مردمی به صورت مستقیم به نمایش درآمده‌اند و برخی دیگر در بستر یک داستان دراماتیک به این مبارزات توجه کرده‌اند.

بعد از سال‌ها جهانداری

تاریخ چند هزار ساله و البته دو قرن اخیر کشورمان که کشورهای استعمارگر چشم به آن دوخته و به شیوه‌های مختلف سعی در دست‌اندازی به آن داشته‌اند، ابعاد و زوایای متنوعی برای نمایش دارد.

دکتر موسی حقانی، مورخ و استاد دانشگاه، سراسر تاریخ کشورمان را بستری مناسب برای تولید سریال‌های تلویزیونی می‌داند. وی به عنوان نمونه جنگ‌های روسیه علیه ایران، جدا شدن قفقاز از ایران و تاوانی که مردم قفقاز و روحانیون و علمای این منطقه به دلیل جدایی از ایران داده‌اند، جنگ جهانی اول، اتفاقات مرتبط با کودتای 28 مرداد، ملی شدن صنعت نفت، نفوذ فرهنگی آمریکا در ایران، اصل چهار ترومن در ایران، شکل‌گیری و مبارزات فداییان اسلام و دیگر جریان‌های دینی اشاره می‌کند.

از نگاه مشاور سریال معمای شاه، هنوز موضوعات متنوعی در تاریخ ایران برای ساخت سریال‌های تلویزیونی وجود دارد؛ موضوعاتی مانند حوزه علمیه قم که اصلا به آنها پرداخته نشده یا موضوعاتی مانند ملی شدن صنعت نفت که اگرچه در برخی سریال‌ها به آن توجه شده، اما همچنان جای کار دارد.

دکتر حقانی توجه سازندگان سریال‌های تلویزیونی به قیام‌ها و مبارزات ملت ایران را در خور توجه دانسته و در این باره توضیح می‌دهد: ایران کشور مهمی در منطقه است که 5 تا 7 هزار سال سابقه تمدنی دارد و مردمش سال‌ها جهانداری کرده‌اند، اما کشور ما در 200 سال اخیر با نفوذ دولت‌های استعماری و استکباری مواجه بوده است چرا که همیشه مانع بزرگ زیاده‌خواهی‌ این دولت‌ها بوده است.

وی به اهداف دولت‌های استکباری و استعماری اشاره می‌کند که همواره به گفته خودشان ضعیف کردن و حتی نابودن کردن ایران، اسلام و به‌خصوص تشیع بوده است. از نگاه حقانی مواجهه همیشگی با استبداد، به شکل‌گیری انقلاب‌های مختلف در ایران منجر شده که بخشی از آنها مانند نهضت ضد تنباکو اهداف مقطعی و برخی دیگر مانند نهضت مشروطه و انقلاب اسلامی ایران اهداف بلندمدت داشته‌اند.

براساس توضیحات این مورخ تمام مبارزات، قیام‌ها و انقلاب‌ها در تاریخ ایران برای نفی نظام سلطه بوده و در ادبیات ما تاثیر گذاشته و در قالب سریال‌های بسیار به نمایش درآمده، اما همچنان می‌تواند از زوایای مختلف مورد توجه قرار بگیرد.

دکتر حقانی می‌گوید: در یکصد سال اخیر نزدیک به هفتاد یا هشتاد موضوع وجود دارد که هر کدام می‌توانند در قالب یک سریال به نمایش درآیند. برخی از این موضوعات در سریال معمای شاه طرح و پرداخت شده، اما همه آنها این قابلیت را دارند که در یک اثر مستقل هم طرح شوند ضمن این که موضوعات بکر هم در این زمینه کم نیست. مثلا در زمینه اقتصاد مقاومتی می‌توان به رجال و شرکت‌ها و جریاناتی پرداخت که تلاش کردند اقتصاد ایران تحت سلطه بیگانگان قرار نگیرد و در مسیر توسعه درون‌زا پیش برود. در سریال کلاه پهلوی صرفا در حد چند دیالوگ به شرکت اسلامیه و تکاپوی آن برای ارائه محصولات ایرانی اشاره می‌شود. این موضوع و موضوعاتی از این دست می‌تواند در قالب سریال‌های مستقل ساخته شود.

تاریخ به روایت قصه

محمدعلی نجفی، کارگردان باسابقه کشورمان نیز که ساخت سریالی چون سربداران و فیلم‌های گزارش یک قتل و پرستار شب را در کارنامه دارد، با دیدگاه موسی حقانی درباره ساخت سریال‌های تلویزیونی درباره مبارزات مردمی موافق است، اما تولید چنین آثاری را دشوار و نیازمند همت جدی می‌داند.

نجفی درباره زیر ساخت‌های تولید چنین آثاری می‌گوید: در قدم اول باید چنین خواستی وجود داشته باشد و مدیران تلویزیون آن را در دستور کار قرار دهند. در مرحله بعد باید بودجه و امکانات لازم در اختیار قرار گیرد. به عنوان نمونه فیلمنامه خداوند الموت را به همراه خانم نغمه ثمینی نوشته‌ایم، ولی زمینه تولید آن فراهم نشده است.

این کارگردان بر ضرورت طرح موضوعات تاریخی در بستر درام و قصه تاکید می‌کند. از نگاه او صرف روایت تاریخ برای تماشاگر تلویزیون جذابیتی ندارد. این تماشاگر به روایت جذاب و دراماتیک نیاز دارد و از همین رو موضوعات تاریخی باید در بافت یک داستان جذاب و گیرا مطرح شوند.

قیام باشتین

«سربداران» نام جنبشی از شیعیان ایران در سده هشتم خورشیدی بود. بعد از آن که صد و بیست سال قوم تاتار و مغول در کشورمان و بسیاری از مناطق آسیا تاخت و تاز کرد، در باشتین و سبزوار خراسان قیامی علیه ستم و تعدی فرمانروایان مغول و عاملان آنان رخ داد؛ قیامی که منجر به تشکیل حکومت مستقل ملی و شیعه مذهب ایرانی در خراسان شد. این بخش از تاریخ کشورمان و این قیام بزرگ در باشتین، موضوع اصلی یکی از اولین سریال‌های تلویزیونی شد که با نام سربداران به نویسندگی کیهان رهگذار و کارگردانی محمدعلی نجفی در فاصله سال‌های 1360 تا 63 ساخته و از شبکه یک پخش شد.

این سریال قیام سربداران خراسان به رهبری شیخ حسن جوری علیه استیلای مغول بر ایران را نمایش داد و گوشه‌هایی از آن، شیخ خلیفه مازندرانی مؤسس این جنبش را معرفی کرد.

یکی از ویژگی‌های قابل توجه این سریال، موسیقی فرهاد فخرالدینی است که برای متن و تیتراژ سریال ساخته شد و با روح حماسی اثر هماهنگی تاثیرگذاری داشت.

نهضت جنگل

هنوز هم نام «میرزا کوچک‌خان» برای بسیاری از ما یادآور ترانه تیتراژ این سریال است که با صدای ناصر مسعودی و تورج زاهدی اجرا و در کنار موسیقی سید‌محمد میرزمانی به یکی از ویژگی‌های سریال «سردار جنگل» بدل شد.

این سریال نیز دهه 60 ساخته شد. بهروز افخمی آن را برای شبکه یک کارگردانی کرد و کوشید زوایایی از قیام میرزا کوچک‌خان جنگلی و مردم گیلان را به نمایش بگذارد. اگر چه روند تولید سریال سردار جنگل کمی طولانی‌ شد و بودجه قابل توجهی به ساخت آن اختصاص یافت، اما نتیجه کار یک اثر ماندگار شد که تعداد قابل توجهی از بازیگران کشورمان در آن ایفای نقش کردند.

این سریال از جایی آغاز می‌شود که میرزا کوچک‌خان از تبعید بازگشته و در غائله دستگیری رضا آژان توسط روس‌ها زخمی می‌شود. او با حمایت چند نفر از کسبه و تجار سرشناس رشت و نیز یارانش به جنگل می‌رود و نهضت جنگل را شکل می‌دهد. این سریال روایت مبارزات میرزا و یارانش را تا از هم پاشیدگی نهضت جنگل روایت می‌کند.

یکی از میان همه

انقلاب سال 1357 را می‌توان مهم‌ترین قیام مردمی طی چند قرن اخیر دانست؛ قیامی بزرگ که به براندازی رژیم پهلوی و شکل‌گیری جمهوری اسلامی ایران منجر شد و جهان را متعجب کرد. درباره این انقلاب، سریال‌های بسیاری ساخته شد و چندین سال متوالی تلویزیون در ایام دهه فجر سریال‌های ویژه با همین مضمون برای مخاطبانش تدارک دیده است. از میان این آثار، ارمغان تاریکی و پروانه جزو بهترین‌ها هستند که هر دو سریال از زاویه فعالیت‌های سازمان مجاهدین خلق، داستان‌های عاشقانه‌ای را در بستر انقلاب روایت می‌کنند.

در میان انبوه سریال‌های مرتبط با انقلاب، سریال «یک مشت پر عقاب» نیز از ویژگی‌های قابل توجهی برخوردار است؛ این سریال روایت مبارزات مردم در سال 57 را در بستر یک داستان جنایی معمایی روایت می‌کند. این سریال بر‌اساس فیلمنامه‌ای به قلم فرهاد توحیدی و کارگردانی اصغر هاشمی ساخته شد و بهمن ماه سال 1386 از شبکه سه به نمایش در‌آمد. یک مشت پر عقاب، ضمن شرح دشواری‌های مردم در روزگار اعتصاب و انقلاب به رخدادهایی چون جنبش تبریز، جمعه خونین 17 شهریور و راهپیمایی‌ها پرداخته است.

عصاره‌ تاریخ معاصر

در میان سریال‌هایی که درباره حق‌طلبی مردم ایران و مبارزات آنها ساخته شده، «در چشم باد» به نویسندگی و کارگردانی مسعود جعفری جوزانی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است؛ این سریال وقایع سیاسی و اجتماعی سه دوره از تاریخ در سال‌های ۱۳۰۰، ۱۳۲۰و ۱۳۶۰ را بررسی می‌کند؛ دوره اول پایان دوره قاجار و دوره پهلوی، دوره دوم جنگ دوم جهانی و دوره سوم به بعد از انقلاب اسلامی ایران و دوره فتح خرمشهر اختصاص دارد.

ساخت سریال در چشم باد که داستان تلخی‌ها و شیرینی‌های زندگی مردی به نام ایرانی است،‌ از سال 1382 آغاز شد و پنج سال به طول انجامید. این سریال زندگی پسر خانواده ایرانی به نام بیژن را روایت می‌کند که پدرش از یاران میرزا کوچک‌خان جنگلی است و پس از کشته شدن میرزا، به تهران کوچ می‌کند. بیژن خلبان می‌شود و در جنگ جهانی دوم با متفقین می‌جنگد. او پس از جنگ دستگیر و به خارج از کشور تبعید می‌شود، اما زمان جنگ تحمیلی به کشور باز‌می‌گردد. این سریال سال 1388 از شبکه یک به نمایش درآمد و مانند دیگر آثار نامبرده موسیقی در چشم باد نیز ازجمله آثار قابل توجه است. حسین علیزاده برای این سریال بیش از 20 قطعه ساخته است.

آذر مهاجر

گروه رادیو و تلویزیون