سینمای دفاع مقدس و قصه‌های مدرن

به گزارش جام جم سیما،در ژانر جنگی و دفاع مقدس عمده ساخت و سازها مربوط به قهرمانان و شهدای گرامی بسیج و سپاه بوده و در این زمینه سهم دلاوران ارتش کمی تا قسمتی برای روایت سینمایی مغفول مانده است. در تلویزیون نیز این کم‌کاری یا بی‌توجهی همیشه وجود داشته است.

برای نسل‌های جدید انقلاب نام سرداران سپاه، نام‌هایی آشنا و دلاوری‌هایشان زبانزد است. این مهم نشان می‌دهد کار فرهنگی و رسانه‌ای لازم برای این شهدای گرانقدر انجام شده است.

اگرچه روایت از شهید بواسطه قداست مثال‌زدنی‌اش هیچ‌وقت تمام‌شدنی نیست و دین ما به این عزیزان سفرکرده ادا‌نشدنی.

با این همه در زمینه معرفی دلاوران ارتش چه در نیروی زمینی؛ دریایی و هوایی به این عزیزان اجحاف فراوان شده است.

پی 22 اما با جسارت به این موضوع پرداخته است و با تمام کاستی‌ها و ضعف‌هایش قدمی برای معرفی شهدا و دلاوران ارتش برداشته است.

فیلمی که بر اساس مستندات ناوچه جوشن ساخته شده است. یکی از تکاورهای نیروی دریایی بعد از رویارویی با یک ناو آمریکایی که ناوچه روشن را غرق کرده، دو روز روی آب شناور می‌ماند و فرصتی است که گذشته خود را مرور کند.

در پایان با یک رویارویی دوباره تصمیم به مقابله با ناو آمریکایی می‌گیرد. ناوچه جوشن نیروی دریایی ارتش ماموریت‌های موفقیت‌آمیزی را در دفاع از آب‌های سرزمینی و همچنین تامین امنیت کشتی‌های نفتی و تجاری جمهوری اسلامی ایران در آن دوران پشت سر گذاشتند.

با این همه ناوچه جوشن‌29، فروردین 67 در عملیاتی نابرابر در دفاع از یکی از سکوهای مهم نفتی به محاصره نیروی دریایی آمریکا و تعدادی هواپیمای دشمن درآمد و در جنگی نابرابر همه کارکنان آن جز یک نفر به درجه رفیع شهادت رسیدند.

این فیلم نیز روایت آن حماسه ماندگار است که در آن هادی ساعی در نقش هادی تقدیر تنها بازمانده ناوچه به عنوان بازیگر نقش اول مرد، آن حماسه را برای نوید پسر فرمانده شهید ناوچه جوشن که خود از پرسنل دریایی ارتش و پیگیر آن جنگ نابرابر است، روایت می‌کند.امین حیایی، افسانه بایگان و نسرین مقانلو از بازیگران این فیلم به شمار می‌آیند.

روایت در پی 22 با پس‌زمینه جنگ شروع می‌شود.در شب عروسی دختر سرگرد هادی فرمانده سابق تکاوران نیروی دریایی با پسر شهید ناخدا محمدی، سرگرد هادی متوجه می‌شود که داماد به محل شهادت پدرش رفته است. هادی برای پیدا کردن او به محل مورد نظر می‌رود، اما...

تماشاگران و علاقه‌مندان سینمای جنگی در دهه 60 امثال عقاب‌ها و بلمی به سوی ساحل را به یاد دارند که سراسر متعلق به سینمای قصه‌گو بود و مخاطب با آنان به اقتضای زمانه ارتباط مستقیم برقرار می‌کرد.

قصه‌گویی در ژانر جنگی کلید طلایی برای پیشبرد داستان اصلی است. این روند در دهه‌های بعدی نیز کمی تا قسمتی انجام می‌شد، اما به دلیل اتمام جنگ، فیلم‌های شبه جنگی یا با مضامین جنگی بیشتر ساخته می‌شدند.

در واقع با اقتضای زمانه و شناسایی ذائقه مخاطب فیلم‌ها جلو رفتند، اما از دهه 70 به بعد آنچه ساخته شده چیزی جز تکرار حرف‌های پراکنده نیست. سینمای جنگی قصه‌گو از بین رفته و پی 22 نیز متاسفانه از این نقیصه مهم برخوردار است.

در پی 22 تماشاگر با داستانک‌های پراکنده روبه‌روست. در ژانر جنگی قواعد ژانر می‌گوید باید یا با پیگیری داستان اصلی یا با پیگیری قهرمان ماجرا؛ روایت به سرانجام برسد.

در این راستا از عمده‌ترین نقاط ضعف پی 22 همین روایت داستانک‌های پراکنده بدون اتصال به داستان اصلی است.

داستانک‌ها در پی 22 شخصیت‌های اصلی و قهرمان را آنچنان که باید و شاید معرفی نمی‌کند و روند قصه کند پیش می‌رود.

این نقیصه وقتی بیشتر به چشم می‌آید که تماشاگر از حادثه و واقعه اصلی باخبر است و فقط داستانک‌های روایی می‌تواند در فیلم پی 22 و پردازش کاراکترها برایش جذابیت داشته باشد. کاری که قاسمی جاسمی در ارائه آن موفق نبوده است.

با سابقه جنگ تحمیلی و هشت سال دفاع مقدس در سینمای ایران، ژانر جنگی می‌تواند یکی از محبوب‌ترین گونه‌های سینما باشد.

سینمای شبه‌جنگی نیز کمی تا قسمتی دارای چنین قواعدی است. بجز این‌که داستان اصلی پیرامون داستانک‌های مربوط به جنگ می‌گذرد، اما عناصر داستان حالا فارغ از زمان و مکان داستانک‌ها هستند.

قواعد ژانر در فیلم‌های جنگی، شاخص های خود را دارند. عمدتا در این گونه سینمایی بر غرور و افتخار تکیه می شود و قصه اصلی بر موقعیت های نهایی استوار است. در واقع هیجان و تعلیق از عناصر جداناشدنی این ژانر است.

این قواعد اما، عمدتا با نسخه‌های هالیوودی همراه می‌شود. یعنی اگر صحنه‌های درگیری و کشتار در فیلم بزرگ و باشکوه جلوه گری می‌کند به‌ازای آن سکانس‌های قهرمان پروری از نوع باسمه‌ای فراوان است.

تلخکامی‌های میدان جنگ، رنگ باخته تصویر می‌شوند و تاکید کلی بر همان قهرمان پروری و قهرمان سازی‌های گاهی احمقانه پی ریزی شده است.

اما در فیلم‌های جنگی که اصالت دارند و به تعبیری در این ژانر پر هیاهو، دارای کالت شده‌اند و قواعد ژانر را در روند شکل‌گیری داستان‌شان پررنگ به کار برده‌اند؛ هرگز تلخی‌ها رها نشده و قهرمان‌سازی دارای اولویت نیست.

خط مقدم به یقین در اندازه خود شباهت‌های ممتازی با آثاری مانند غلاف تمام فلزی ساخته استنلی کوبریک محصول 1987، خط باریک سرخ ساخت ترنس مالیک محصول 1998، یا حتی نجات سرباز رایان ساخته استیون اسپیلبرگ محصول 1998 دارد، آثاری که در ژانر جنگی اصالت دارند.

سینمای ایران با ساختارهای متفاوتی‌ در ژانر جنگی روبه‌رو بوده‌ است که هرکدام‌ زیرساخت خودشان را در شکلی خاص دنبال‌ می‌کردند.

پرداختن به مسأله‌ جنگ و پردازش‌ کاراکترهایی که وجود واقعی داشتند، پردازش عملیات خاص و ماندگار و خلق‌ کاراکترهایی که به نوعی نماد رزمندگان جبهه به‌ شمار می‌آمدند

و همچنین بیان زندگی، رفتار و واکنش آن دسته از افرادی‌ که در حال حاضر از شرایط مادی و نابهنجار جامعه‌ به تنگ آمده‌اند یا منزوی شده‌اند یا به‌ نوعی به ستیز برخاسته‌اند، از این‌ گونه‌ها به شمار می‌آیند.

با این همه پی 22 می‌تواند یک شروع دوباره باشد. مخاطبان با کاراکترهای جدید و خاصی روبه‌رو شده‌اند که حتی در پوشش نیز با آنچه قبلا دیده‌اند تفاوت دارد و برایشان جذاب است.

کاراکتر ارتشی و ناخدای نیروی دریایی و شخصیت‌های کماندو برای مخاطبان سینمای جنگی همیشه مقبول بوده است.

مهم داشتن یک داستان خوب و روایت تصویری مناسب از آن است. پی 22 فیلم بی‌ادعایی است و دست برقضا در بدترین وقت ممکن نیز به اکران سراسری راه یافت.

امیدواریم این فیلم آخرین اثر از سینمای دفاع مقدس و نقش ارتشیان دلاور نباشد و به‌زودی فیلم‌هایی خوش‌ساخت در این رده به تولید برسد.

و در آخر این‌که بازی‌ها در پی 22 سهل و ممتنع است. آنچه هادی ساعی و امین حیایی ارائه دادند قابل قبول است و فیلمبرداری و جلوه‌های ویژه بسته به بضاعت فیلم خوب از کار درآمده‌اند.

مهدی تهرانی

ضمیمه قاب کوچک