آینه‌داران پشت‌دروازه‌های تهران

علاقه‌مندان موسیقی نواحی چند سالی است در فصل تابستان منتظر برگزاری جشنواره «آینه‌دار» هستند. جشنواره‌ای که در دوره‌های مختلف برگزاری خود سراغ اقوام مختلف ایران رفته و با دعوت آنها به پایتخت و اجرای موسیقی شان بخشی از فرهنگ کشورمان را در تهران، که این روزها شلوغ و پرجمعیت بوده و تقریبا همه اقوام ایرانی هم در آن زندگی می‌کنند، هدیه کرده است.

این جشنواره که در دو دوره قبلی خود سراغ موسیقی جنوب و شمال شرق ایران رفته بود، امروز سومین دوره خود را با اجرای گروه‌هایی موسیقی از اقوام لُر، بختیاری، لک و قشقایی آغاز می‌کند و انتظار می‌رود با برنامه‌ریزی خوب تیم جشنواره به ریاست احسان رسول‌اف، مدیریت هنری علی مغازه‌ای و دبیری علمی مریم قره‌سو تهرانی‌ها و هنرمندان زاگرس‌نشین در کنار هم لحظات خوبی را تجربه کنند.

آغاز جشنواره

این دوره از جشنواره امروز عصر با رونمایی از اولین کتاب سال «آینه‌دار» آغاز می‌شود. این کتاب اثری پژوهشی و کاربردی با تدوین و گردآوری مریم قره‌سو، مدرس دانشگاه و اتنو موزیکولوژیست است که در آن مقالات برگزیده تعدادی از اندیشمندان، پژوهشگران مختلف حوزه‌های انسان‌شناسی و جامعه‌شناسی و اتنوموزیکولوژیست‌های صاحب نام ایران و کشورهای دیگر با موضوع چارچوب‌های نظری و مواجهه علمی با موسیقی قومی دنیا برای دوستداران موسیقی ارائه شده است. در ادامه هم هنرمندان موسیقی مناطق زاگرس‌نشین از مناطق بویراحمد، کهگیلویه و ممسنی روی صحنه می‌روند.

این جشنواره تا یکشنبه 27 تیر به کار خود ادامه می‌دهد و نشست‌های تخصصی و اجرای موسیقی از جمله برنامه‌های آن خواهد بود. «بررسی کارگاه‌های موسیقی قشقایی» با حضور دامون شش بلوکی، «بررسی سازِ سرنا و خاستگاه آن» با حضور صادق چراغی، «بررسی مکتب‌های کمانچه‌نوازی لرستان» با حضور استاد علی‌اکبر شکارچی، نشست تخصصی «آواها و نغمه‌های گمشده در دامنه‌های زاگرس» با حضور استاد ایرج رحمان‌پور، «موسیقی در فرهنگ شفاهی اقوام لُر و لک» با حضور استاد علیمردان عسکری عالم و «موسیقی ایرانی» با حضور استاد حسین علیزاده نشست‌های تخصصی هستند که در ایام جشنواره برگزار می‌شود.

زمان اجرای موسیقی بختیاری و چهارمحالی و همچنین موسیقی قشقایی فرداست و موسیقی لر و لک و ایلام روز شنبه روی صحنه تالار رودکی اجرا خواهد شد. این جشنواره یکشنبه شب با تجلیل از هنرمندان به کار خود پایان می‌دهد.

چرا موسیقی نواحی؟

اما براستی چه نیازی به پرداختن به موسیقی نواحی و پررنگ کردن آن در بطن جامعه ایرانی وجود دارد؟ محسن میرزاده خواننده جوان و موفق کرمانجی به این پرسش پاسخ جالبی می‌دهد.

او می‌گوید: موسیقی نواحی حافظ فرهنگ ایران و همچنین فرهنگ مناطق مختلف است. این موسیقی تاثیرات زیادی بر جامعه دارد، اما می‌توانم بگویم مهم‌ترین این تاثیرها در این است که نسل آینده ما به این‌که از چه قوم و فرهنگی است ببالد و با افتخار بگوید که کرمانج است. موسیقی نواحی ما ملکه ذهنش شود و موسیقی‌های بیگانه نتواند توجه او را جلب کرده و حتی نوع تفکر او را تحت‌الشعاع قرار دهد. این اتفاقات امروزه از مشکلات جامعه ماست.

او ادامه می‌دهد: موسیقی نواحی از دل مردم برخاسته، حرف‌های دلشان است و از متن زندگی شان بیرون آمده ؛ بنابراین می‌توانند با آن همراه باشند. اگر ما برای شادی و غم مردم‌مان فکر خلق اثر موسیقایی ارزشمند نباشیم طبعا موسیقی‌های نامناسبی وارد جامعه می‌شود. این روزها همیشه شاهد هستیم که برای مردم موسیقی شاد خوبی نداریم و همین موضوع لطمه‌های زیادی به جامعه وارد می‌کند.

این هنرمند که جایزه بهترین برنامه موسیقی تلویزیونی را از جشنواره ویتنام دریافت کرده است، با قدردانی از زحمات رسانه ملی برای اشاعه موسیقی ارزشمند در جامعه، خواستار توجه بیشتر به موسیقی نواحی و پخش بیشتر آثار این نوع موسیقی در رادیو و تلویزیون شد.

سرچشمه موسیقی ردیف و دستگاهی

موسیقی نواحی سرچشمه موسیقی ردیفی و دستگاهی ایران است بعلاوه این که یکی از نمادهای هویتی موسیقی ایرانی نیز محسوب می‌شود، به همین دلیل اهمیت این موسیقی بسیار زیاد است و لزوم توجه به آن از جنس لزوم توجه به فرهنگ ملی و اسلامی ایران است. از این رو پرداختن به آن می‌تواند به بهبود وضعیت موسیقی ایرانی هم بینجامد.

علی مغازه‌ای، مدیر هنری سومین جشنواره «آینه‌دار» در این باره می‌گوید: مگر نه این است که هنرمندانی چون حسین علیزاده در تعدادی از آثار خود با استفاده و تلفیق بجا و درست از نغمات موسیقیایی اقوام ایرانی بهره‌برداری مناسبی از این فضا کرده و این جریان پر ظرفیت را به مخاطبان معرفی کرده‌اند؟ اینها ملاحظاتی است که اگر با واکاوی دقیق‌تر در حوزه‌های کاربردی و کارکردی به آن بپردازیم، می‌تواند سرمنشا خدمات و بهره‌برداری‌های بسیار ارزشمندی از موسیقی نواحی که منتج به شنیدن موسیقی توسط مخاطبان می‌شود، باشد.

او بیان کرد: «شنیدن» اساسا موضوع مغفولی در موسیقی نواحی است که متاسفانه در این سال‌ها بشدت از آن غافل شده‌ایم و دائما به موضوع آسیب شناسی جشنواره و کمبود حمایت‌های مادی و امثال اینها بسنده کرده‌ایم. در حالی که اگر فقط این سوال را مطرح کنیم که خودمان برای بهره‌برداری اصولی و گسترش فرهنگ شنیداری موسیقی نواحی چه کارهایی کرده‌ایم؟ آن وقت متوجه می‌شویم که خودمان بیشتر از مجموعه‌های دولتی در حمایت از موسیقی اقوام یا موسیقی نواحی در غفلت و رخوت بوده‌ایم.

این پژوهشگر در پایان سخنانش می‌گوید: اگرچه بنده به‌طور کلی تمایل ندارم که بگویم هیچ‌کس در این فضا قدمی برنداشته که قطعا اگر چنین بود همین چند نفری هم که در زندگی روزانه خود دوست دارند به نغمات موسیقی نواحی گوش دهند نیز وجود نداشت، اما باید بپذیریم که غیر از ضبط و انتشار تعدادی آلبوم و استفاده‌های بسیار محدود برخی هنرمندان از موتیف‌ها و مقام‌های مرتبط با موسیقی نواحی، کار چندانی برای بهره‌برداری اصولی از موسیقی اقوام انجام نگرفته است.

زینب مرتضایی‌فرد