ترکیه و روسیه؛ از دشمنی تا هم‌پیمانی

سفر اردوغان ـ که هیاتی از صاحبان صنایع ترکیه وی را در این سفر مهم همراهی می‌کنند ـ از چندین جنبه مهم است. پس از کودتای نافرجام، این سفر اهمیت دوچندانی پیدا کرده است مسائل مهمی همچون سوریه، همکاری دو کشور در بخش انرژی (گاز طبیعی و انرژی هسته‌ای)، آغاز پروازهای چارتر به مقصد ترکیه و تسریع بخشی به طرح‌های در دست احداث در جریان این سفر به بحث گذاشته خواهد شد.

دو کشور در بحران سوریه مواضع متضادی اتخاذ کرده‌اند. روسیه در کنار اسد قرار گرفت و حتی تا مداخله مستقیم نظامی پیش رفت و ترکیه در قبال بحران سوریه، کنار مخالفان اسد جای گرفت و به ارسال سلاح و مهمات برای آنها اقدام کرد که این مواضع نیز بر سردی روابط این دو کشور تاثیر گذار بود.

روابط روسیه با گروه‌های کرد سوریه و همچنین گروه تروریستی پ.ک.ک خوشایند ترکیه نبود. پس از تنش بین دو کشور، روسیه حمایت خویش را از گروه‌های کرد سوری افزایش داد و مقادیری از سلاح‌های روسیه به‌دست این گروه‌ها بویژه پ.ک.ک افتاد. گشایش دفتر سیاسی پی.وای.دی در مسکو نیز بر سردی روابط دو کشور تاثیر گذاشت،زیرا ترکیه این گروه‌ها را تروریستی می‌داند ولی روسیه نظری غیر از این دارد.

عادی‌سازی روابط ترکیه با روسیه و ترکیه با اسرائیل نشان از تغییر سیاست خارجی ترکیه پس از استعفای داوود اوغلو، نخست وزیر دارد. اگر آنکارا سیاست خود را در قبال سوریه تغییر دهد و همگام با ایران و روسیه سیاست واحدی را در پیش گیرد، امکان حل بحران سوریه قوت خواهد گرفت.

روسیه نفش مهمی در صنعت انرژی ترکیه ایفا می‌کند. بیش از 50 درصد گاز مصرفی ترکیه توسط روسیه فراهم می‌شود و اولین نیروگاه اتمی ترکیه توسط شرکت‌های روس در منطقه «آک کویو» و با سرمایه 20 میلیارد دلاری در حال احداث است. طرح خط لوله ترک استریم با هدف انتقال گاز روسیه از طریق دریای سیاه به ترکیه نیز ضمن این‌که در درازمدت به ترکیه کمک خواهد کرد تا به مرکز ترانزیت انرژی تبدیل شود، با اجرایی‌شدن این طرح اوکراین «بای پس» می‌شود و گاز روسیه از طریق ترکیه به اتحادیه اروپا منتقل خواهد شد و ترکیه نیز ضمن اخذ ترانزیت گاز می‌تواند نیاز رو به رشد گاز طبیعی را برطرف کند. شرکت‌های ساختمانی ترک در صنعت ساختمان و راهسازی روسیه بسیار فعالند، پوشاک و مواد پتروشیمی ترکیه بازار بسیار خوبی در روسیه دارد و این دو کشور در بخش تجارت به یکدیگر وابسته هستند، هر چند تراز تجاری همیشه به نفع روسیه بوده ولی هر دو کشور می‌توانند از مزایای گسترش همکاری‌ها در تمام بخش‌های صنعتی و تجاری بهره‌مند شوند.

نباید فراموش کرد که اعتماد‌سازی در روابط بین دو کشور در کوتاه مدت سخت به نظر می‌رسد. ترکیه و روسیه در بعد انرژی، تجارت و امنیت به‌هم وابسته هستند و پس از بحران اوکراین تحریم‌های اتحادیه اروپا و آمریکا علیه روسیه، مشکلاتی را برای اقتصاد روسیه فراهم کرده است. عادی‌سازی روابط با ترکیه می‌تواند اثرات تحریم‌های اروپا و آمریکا را تا حدی تعدیل کند. روسیه از تصمیمات اجلاس اخیر ناتو در ورشو هم نگران است. اتحادیه اروپا مخالفت خود را با طرح گازی نورد استریم2 روسیه،بارها اعلام کرده است. روسیه در نظر دارد با اجرای این طرح، گاز بیشتری را به منطقه اروپای مرکزی و غربی صادر کند. روسیه اگر نتواند اتحادیه اروپا را برای صادرات گاز از طریق طرح نورد استریم2 متقاعد کند به طرح ترک استریم روی خواهد آورد که این امر منافع زیادی برای ترکیه در پی خواهد داشت. این طرح منافع تجاری نیز برای روسیه به‌همراه خواهد آورد. ترکیه با توجه به واردات گاز از روسیه خواستار تخفیف در قیمت گاز وارداتی است و احتمال دارد طرف روس در این مورد نرمش نشان دهد.

سفر اردوغان به روسیه برای ترکیه فرصتی فراهم خواهد کرد تا پس از کودتای نافرجام 15 جولای نسبت به عادی‌سازی روابط با روسیه اقدام کند و به تصفیه هواداران گولن از تمام دستگاه‌های دولتی سرعت بخشد و هم بتواند مقبولیت خویش را نزد جامعه جهانی افزایش دهد. البته ترکیه سکولار و لائیک هم به نفع منطقه است و روسیه از این کشور حمایت می‌کند. بازگشت ترکیه به ارزش‌های آتاتورک و تغییر در سیاست خارجی این کشور بویژه در بحران سوریه می‌تواند به تثبیت ثبات و امنیت در منطقه کمک کند و همکاری با روسیه و ایران می‌تواند راهگشای حل بحران‌های منطقه‌ای باشد، چرا که ثبات و آرامش در منطقه به نفع قدرت‌های منطقه است.

امید شکری کله‌سر

کارشناس مسائل ترکیه از دانشگاه یالوای ترکیه