اعتیاد به خام‌فروشی

شاید برای بسیاری از افراد مفهوم خام‌فروشی در صنعت نفت مبهم باشد، اما هر روز با آن سروکار داشته باشد. عملیات اجرایی در صنعت نفت، معمولاً به سه جزو اصلی تقسیم‌بندی می‌شوند، که عبارتند از صنایع بالادست، میان دست و پایین‌دست. فعالیت‌های میان دستی در عمل همیشه در بخش عملیات پایین‌دستی قرار می‌گیرد؛ در نتیجه عملیات در این صنعت به دو بخش عمده تقسیم می‌شود که شامل صنایع بالادستی و پایین‌دستی است. بخش پایین‌دستی اصطلاحی است که برای اشاره به عملیاتی از قبیل فروش و توزیع گاز طبیعی و محصولات مشتق‌شده از نفت خام، مورد استفاده قرار می‌گیرد. محصولات مشتق شده از نفت خام، شامل گاز مایع (ال‌پی‌جی)، بنزین، سوخت جت، گازوئیل، روغن‌ها، آسفالت و... است. از مسئولیت‌های دیگری که به بخش پایین‌دستی این صنعت مربوط می‌شود، توزیع محصولات نفتی و پخش گاز طبیعی است. برخلاف بخش بالا دستی صنعت نفت، صنعت پایین‌دستی نفت به صورت مستقیم با مصرف‌کنندگان در ارتباط است که برقراری این رابطه، از طریق هزاران محصول مانند بنزین، گازوئیل، نفت گرمایش، گریس، لاستیک، پلاستیک، کود، ضدیخ، آفت‌کش، گاز طبیعی، پروپان و... است.

نفت خام، مخلوطی از انواع بسیاری از هیدروکربن‌ها بوده و غالبا حاوی ترکیبات گوگرد است. فرآیندهای تصفیه که در پالایشگاه‌های نفت انجام می‌شود، در بیشتر موارد، پس از تولید و فرآورش محصول اصلی، در پی به دست آوردن سولفید هیدروژن (هیدروژن سولفوره) بوده که طی فرآیندی سولفور یا همان گوگرد از آن مشتق خواهد شد. همچنین در پالایشگاه‌های گاز نیز ممکن است گاز سولفید هیدروژن در گاز تصفیه نشده موجود باشد، که در این صورت، گوگرد حاوی آن، قبل از این که گاز به مصرف‌کنندگان توزیع شود، استخراج خواهد شد.

اما سوال اصلی اینجاست که برای مقابله با خام‌فروشی چه اقداماتی در این زمینه باید انجام دهیم؟ چرا با وجود ظرفیت بالای موجود در کشور باز هم شاهد عقب ماندگی در این بخش هستیم و هنوز به صادرات نفت خام و مشتقات آن اقدام می‌کنیم؟

سرمایه‌گذاری کافی نیست

در همین حال دکتر محمدمهدی حاجیان، استاد دانشگاه علامه طباطبایی در گفت‌وگو با جام‌جم اظهار کرد: در صنایع پایین‌دستی کشور هنوز شاهد تحولات زیادی نیستیم، و این موضوع به چند عامل مهم که شامل سرمایه‌گذاری و فناوری روز است بستگی دارد.

وی با اشاره به این که برای تحول در صنایع پایین‌دستی پتروشیمی و همچنین تغییر رویه و کارآمد کردن آن، به همکاری شرکت‌های داخلی و خارجی نیاز است، افزود: صنعت نفت و صنایع بالادستی و پایین‌دستی با سرمایه‌گذاری قوت می‌گیرد، اما در طول سال‌های اخیر این موضوع از سوی دولتمردان مغفول مانده و سال‌هایی که ایران مورد تحریم‌های ظالمانه از سوی غرب قرار گرفت نتوانست از فناوری روز بهره ببرد. حاجیان تصریح کرد: موضوع مهمی مانند ال‌ان‌جی که در حوزه گاز است سال‌هاست به دلیل کمبود سرمایه و نداشتن فناوری روز معطل مانده و با در نظر گرفتن تمهیدات لازم می‌توان این دو مهم را محقق کرد. استاد دانشگاه علامه طباطبایی اظهار کرد: اگر بحث سرمایه‌گذاری و انتقال فناوری روز همزمان پیگیری شود می‌توان در زمان کوتاه به نتیجه‌ای که مد نظر است رسید. برای رسیدن به این هدف لازم است شرکت‌های خارجی دارای فناوری را با شرکت‌های ایرانی در پروژه‌های نفتی به عنوان همکار و شریک معرفی کنیم و زمانی که آنها در حال فعالیت هستند انتقال فناوری از سوی مهندسان انجام شود تا جایی که ما بتوانیم به صورت کامل از این بخش بی‌نیاز شویم و همیشه خود را همپای فناوری روز برسانیم. وی تاکید کرد: موضوع بعدی این است که موسسات تحقیقاتی داخلی و خارجی باید با هم همکاری بیشتری داشته باشند تا کشور به هدفی که در نظر دارد برسد.

حاجیان ادامه داد: ورود شرکت‌های خارجی به ایران در صورتی انجام خواهد شد که استقلال سیاسی و اقتصادی کشور زیر سوال نرود و باید به گونه‌ای باشد که طرف‌های ایرانی بیش از طرف‌های خارجی منتفع شوند. استفاده کامل از ظرفیت‌های داخلی نیز باید مورد توجه مسئولان باشد و وزارت نفت می‌تواند با توجه به این بخش، صنعت پالایشگاهی و همچنین پایین‌دستی پتروشیمی را قوت ببخشد و در این زمینه خودکفا شود.

همچنین حسن بهرام‌نیا، عضو کمیسیون انرژی به جام‌جم گفت: یکی از مباحثی که رهبر معظم انقلاب بارها روی آن تاکید داشتند فاصله گرفتن از خام‌فروشی در بخش‌های مختلف بود که متاسفانه هنوز شاهد صادرات مواد خام نفتی و واردات مشتقات آن ازجمله بنزین هستیم. وی افزود: ما نباید برنامه ریزی را به صورت کلان ارائه کنیم و بگوییم برنامه دادیم و قرار است تا یک دهه آینده آن را انجام دهیم، بلکه برنامه‌ها باید به صورت کوتاه مدت باشد تا برنامه‌های خرد در کمترین زمان انجام شود.

نقض صریح اقتصاد مقاومتی

عضو کمیسیون انرژی مجلس ادامه داد: اکنون ظرفیت تولید بنزین کشور بسیار بالاست و با یک برنامه‌ریزی ساده و توجه به ستاره خلیج فارس می‌توانیم صادرکننده بنزین در منطقه باشیم، اما هنوز شاهد واردات بنزین هستیم که این موضوع نقض صریح اقتصاد مقاومتی است.

بهرام‌نیا با اشاره به این که برای پیشرفت اقتصادی کشور و همچنین فاصله گرفتن از خام‌فروشی باید همه نهادها همکاری داشته باشند، گفت: برخی قوانین مزاحم برای تولید و همچنین گسترش پالایشگاه‌های کشور وجود دارد که دولت با اعلام این نواقص باید به مجلس اعلام کند همه آنها حذف شوند و روند تولید با سهولت بیشتری انجام شود. وی تاکید کرد: ارزش افزوده‌ای که مشتقات نفتی برای کشور دارد به اندازه‌ای است که می‌تواند اقتصاد را کامل به حرکت در بیاورد در نتیجه اکنون باید متناسب با نیازهای کشور برنامه‌ریزی انجام شود به این دلیل که انرژی به آیندگان نیز تعلق دارد.

عضو کمیسیون انرژی مجلس گفت: ساخت پالایشگاه و همچنین نوسازی پالایشگاه‌های موجود که نیاز به سرمایه زیادی هم ندارد می‌تواند ارزش افزوده را به ارمغان بیاورد و تولید بنزین را صعودی کند. در بخش صنایع پایین‌دستی پتروشیمی نیز ظرفیت‌های زیادی وجود دارد که از تولید هزاران محصول فقط20 مورد نصیب کشور شده است و باید با توجه در این بخش صنعت پایین‌دستی را تقویت کرد. وی ادامه داد: صنایع پایین‌دستی می‌تواند تا حد زیادی مشکل اقتصاد کشور را حل کند. برای رسیدن به این هدف باید بخش خصوصی وارد این کار شود و دولت تنها نگاه نظارتی داشته باشد.

محمدحسین ‌علی‌اکبری

اقتصاد