فرش ماشینی، پیشتاز صادرات در صنایع نساجی

فرش ایرانی اگر در سطح تجاری بین‌المللی تاکنون نتوانسته به جایگاه درخور توجهی دست یابد، نه به دلیل کیفیت کار بلکه به علت محدودیت‌های ایجادشده برای اقتصاد کشورمان در این ایام بوده است که خوشبختانه این محدودیت‌ها هم برطرف شده و می‌توان امیدوار بود این رشته صنعتی بیش از پیش در بازارهای جهانی بدرخشد.

در حال حاضر از بین 9 هزار واحد صنعتی نساجی در کشور، بیش از 1200 واحد صنعتی یعنی حدود اندکی بیش از 13 درصد آن دارای پروانه بهره‌برداری برای تولید فرش ماشینی هستند که در حدود یکهزار واحد آن در منطقه کاشان، آران و بیدگل مستقرند.

این امر نشان از توسعه مناسب این صنعت در کشور دارد و منطقه کاشان را به قطب تولید فرش ماشینی در ایران و یکی از مناطق عمده تولیدکننده این محصول در جهان تبدیل کرده است.

صنعتی با 31 هزار شاغل

در حال حاضر مجموع ظرفیت نصب‌شده این صنعت در کشور بالغ بر حدود 120 میلیون مترمربع است و تولید عملی آن سال 1394 بالغ بر حدود 90 میلیون مترمربع بوده که ارزش تولیدات سالانه این محصول را به حدود 77000 میلیارد ریال یا 2/2 میلیارد دلار می‌رساند. در سال جاری نیز پیش‌بینی می‌شود تولید در همین حدود باقی بماند.

همچنین از حدود 300 هزار نفر شاغل در بخش نساجی کشور حدود 31 هزار نفر یعنی در حدود 10 درصد آن در این بخش فعالیت می‌کنند و این رشته صنعتی با صادراتی در حدود 350 میلیون دلار در سال در حدود اندکی بیش از 40 درصد مجموع صادرات این صنعت را به خود اختصاص داده است.

به عبارت دیگر، رشته صنعتی فرش ماشینی با سهم 13 درصدی از واحدهای صنعتی نساجی و سهم 10 درصدی از اشتغال این صنعت، دارای سهم 40 درصدی در صادرات و ارزآوری است که نشان از موقعیت ممتاز و پیشتاز آن میان صنایع نساجی دارد.

این بخش از صنعت بدرستی میان پنج رشته منتخب صنعت نساجی در برنامه راهبردی توسعه وزارت صنعت دیده شده و تولید آن برای سال‌های 1396 و 1404 به ترتیب 95 و 150 میلیون مترمربع هدف‌گذاری شده است.

در حال حاضر مصرف بازار داخلی حدود 55 میلیون مترمربع در هرسال تخمین‌زده می‌شود که ارزش آن معادل 47 هزار میلیارد ریال برآورد می‌شود. همچنین با فرض رشد ترکیبی سالانه 5 درصد، حجم تقاضای بازار داخل در سال 1404 حدود 85 میلیون مترمربع پیش‌بینی می‌شود که باقیمت‌های امروز ارزشی بیش از 70 هزار میلیارد ریال خواهد داشت.

ظرفیت بالای صادرات فرش

با فرض دستیابی به هدف تولید 150 میلیون مترمربع فرش ماشینی در سال 1404 که خیلی هم دور از انتظار نیست و با فرض این که تا آن زمان، تقاضای سالانه بازار داخلی نیز از 55 میلیون مترمربع فعلی به 85 میلیون مترمربع افزایش یابد، می‌توان تصور کرد با مازادی معادل 65 میلیون مترمربع فرش ماشینی در سال در کشور روبه رو هستیم که قابل صدور به بازارهای جهانی است و چنانچه قیمت هر مترمربع فرش ماشینی را در سال 1404 معادل 30 دلار در نظر بگیریم به ارزش صادراتی حدود دو میلیارد دلار دسترسی خواهیم داشت که می‌توان گفت تا حدودی در شأن و اعتبار این رشته صنعتی در کشور خواهد بود.

در این صورت ارزش کل تولیدات فرش ماشینی در کشور در سال 1404 معادل 5/4 میلیارد دلار تخمین زده می‌شود که با احتساب ارزش امروز دلار، معادل 157 هزار میلیارد ریال خواهد بود.

فراموش نکنیم بر اساس اعلام رئیس انجمن صادرکنندگان فرش ماشینی ترکیه، ارزش صادرات فرش ماشینی آن کشور در سال 2014، بالغ بر 4/2 میلیارد دلار بوده و هدف‌گذاری سال 2023 (ده سال آینده) برای صادرات فرش ماشینی آن کشور بالغ بر 5/5 میلیارد دلار است؛ در حالی که هدف‌گذاری صادراتی برای کل صنعت نساجی و پوشاک ایران در برنامه راهبردی وزارت صنعت برای سال 1404 (ده سال آینده)، بالغ بر سه میلیارد دلار در نظر گرفته شده که یک میلیارد دلار آن به صادرات پوشاک و یک میلیارد دلار آن به صادرات فرش ماشینی و یک میلیارد دلار باقیمانده نیز به سایر محصولات نساجی اختصاص دارد. در حالی که براحتی می‌توان برای فرش ماشینی در سال 1404، صادرات دو میلیارد دلاری و حتی بیشتر در نظر گرفت.

در حال حاضر صادرات ایران در این بخش عمدتا به کشورهای افغانستان، عراق و ترکمنستان انجام می‌گیرد؛ اما با توجه به کیفیت مطلوب این محصولات، طرح و نقشه بدیع ایرانی و چشم‌انداز روشن پس از لغو تحریم‌ها، انتظار می‌رود صادرکنندگان این محصول با تنوع‌بخشی به بازارهای صادراتی خود، شاهد افزایش صادرات این محصول به بازارهای اتحادیه اروپا و سایر نقاط جهان نیز باشیم. البته در این بازه زمانی ورود به بازارهای اتحادیه اروپا و حتی آمریکا مستلزم تلاش بیشتر در جهت شناخت سلیقه مردم به لحاظ طرح و رنگ، نقشه و ترکیب مواد اولیه در بازارهای هدف است و در این خصوص نقش رایزنان بازرگانی و بخش تجاری سفارتخانه‌های ایران بسیار پررنگ خواهد بود.

راه‌های رونق صنعت فرش

برگزاری نمایشگاه‌های مرتبط با این صنعت بویژه نمایشگاه بین‌المللی کفپوش، موکت، فرش ماشینی و صنایع‌ وابسته ـ که شاهد برگزاری هشتمین دوره آن در سال جاری خواهیم بود ـ و همچنین سایر نمایشگاه‌های منطقه‌ای می‌تواند تأثیر بسزایی در نمایش توانمندی داخلی و توسعه تولید و صادرات آن داشته باشد. امید است با ارتقای سطح خدمات‌رسانی، کاهش هزینه‌های برگزاری و تسهیل حضور شرکت‌های خارجی در این قبیل نمایشگاه‌ها، گام‌های مؤثرتری در راه مشارکت تمامی واحدهای داخلی و خارجی در این رویداد بین‌المللی برداشته شود.

تعریف جوایز و مشوق‌های صادراتی در کنار برقراری مجدد خطوط اعتباری بین‌المللی بانکی و استفاده از تسهیلات یوزانس در جهت تامین نقدینگی و تهیه ارزان‌تر مواد اولیه باکیفیت، مواردی هستند که می‌توانند در دوران پسا تحریم در جهت افزایش کیفیت و کاهش قیمت تمام‌شده به تولیدکنندگان داخلی کمک کرده و ایشان را برای حضور قوی‌تر و مؤثرتر در بازارهای رقابت جهانی مجهزتر کنند.

تلاش به‌منظور جذب سرمایه‌گذار و شریک خارجی می‌تواند علاوه بر تامین مالی طرح‌های ایجادی و توسعه‌ای، نقش مؤثری در ارتقای سطح علمی مدیریت، نفوذ بیشتر در بازارهای جهانی، اتصال به برندهای معروف و شناخته‌شده بین‌المللی و در نتیجه افزایش صادرات ایفا کند.

ایجاد دفتری تخصصی در بدنه وزارت صنعت، معدن و تجارت به‌منظور شناسایی نقاط ضعف و ترمیم آن و همچنین ایجاد تشکلی مردم‌نهاد و مستقل از تولیدکنندگان و صادرکنندگان این محصول به‌منظور پیگیری مطالبات این بخش می‌تواند نقش اساسی در تبلور این صنعت در دوران پسا‌برجام بازی کند.

مطمئنا صنعت فرش ماشینی کشور به لحاظ کیفیت محصولات و تنوع نقشه و طرح، این قابلیت و پتانسیل را دارد که با اندکی توجه بیشتر، به یکی از رشته‌های ممتاز در عرصه درخشش هنر ایرانی در عرصه‌های جهانی و به‌عنوان پرچم‌دار صادرات صنعت نساجی در پسا‌برجام تبدیل شود.

علیرضا حائری

کارشناس صنعت