یادداشت

تنش‌های گریز از مرکز آفت موصل پس از آزادی

شمال‌عراق به مرکزیت موصل؛ همواره درمعادلات توزیع قدرت و تسهیم منافع کنشگران منطقه‌ای و جهانی، جایگاه مهمی داشته است. در دوران اوج قدرت صفویان و عثمانیان، موصل مد نظر حاکمان اصفهان و اسلامبول (استانبول کنونی ) بود؛ فاتحان جنگ جهانی اول نیز پس از پاره‌پاره کردن مستملکات عثمانی، موصل را به عنوان بخشی از جغرافیای سیاسی عراق نوین پذیرفتند. در جریان جنگ اول خلیج فارس نیز فرانسه که از الحاق موصل به عراق تحت نفوذ انگلیس چندان راضی نبود به گونه‌ای تدریجی حاکمیت مستقل کردها را بر موصل تائید می‌کرد. جعل و خلق تشکیلات داعش و بویژه اعلام خلافت ابوبکر بغدادی پس از اشغال موصل از سوی نیروهای داعش در همین شهر اعلام شد؛ جایی که به اندازه کافی دور از شیخ‌نشین‌های‌خیلج فارس بود و بنابراین تهدیدی استراتژیک برای شیخ‌نشین‌های کرانه‌های جنوبی خلیج فارس به شمار نمی‌رفت، اما درعین حال آن‌قدر نزدیک بود تا از پشتیبانی‌های مالی، انسانی، تسلیحاتی و تجهیزاتی نخوت‌زدگان نفتی آل‌سعود، قطری‌ها، اماراتی‌ها و... برخوردارشود .

کد خبر: ۹۶۱۱۸۸

موصل هم اکنون در آستانه فتح است و باز‌پس‌گیری آن از سوی نیروهای رسمی و حامی دولت قانونی عراق دیر یا زود رخ خواهد داد؛ اما آنچه اهمیت روزافزونی می‌یابد، سرنوشت موصل و در واقع تمامیت ارضی عراق است. این واقعیت که عراق عرصه اجرای سناریوهای گوناگون نظریه و طرح خاورمیانه جدید است، موضوع تازه‌ای نیست، اما واگذاری اجرای این طرح‌ها به موسسات و شرکت‌های خصوصی یا دولت‌های هم‌پیمان با ایالات متحده، موضوع تازه‌ای است و سابقه چندانی ندارد؛ واگذاری ماموریت‌های سخت و به اصطلاح کثیف نظامی و امنیتی به شرکت‌های نظامی خصوصی در جریان اشغال عراق و افغانستان و پس از تداوم حضور نظامی آمریکا و غرب انجام گرفت، شرکت‌هایی مانند بلک واتر، سند لاین اینترنشنال، تریپل کانوپی، دین گروپ، هالیبرتون و... به عنوان پیمانکاران نظامی و امنیتی آمریکا نقش عمده‌ای در ساختار و سازمان سرکوب و کنترل به‌عهده داشتند و به‌رغم رسوایی‌های بسیار همچنان به کار خود ادامه می‌دهند، چنان که شمار نیروهای این شرکت‌های نظامی و سرکوبگر در عراق از 5000 نفر در آغاز سال میلادی گذشته به بیش از 6300 نفر تاکنون رسیده است؛ این درحالی است که شمار نیروهای ارتش آمریکا در عراق رسما 3000 نفر اعلام شده است. دستاویز و بهانه افزایش نیروهای نظامی خصوصی در عراق تسهیل ماموریت ائتلاف ضدداعش به رهبری آمریکا بوده است در حالی که تمام بار نبرد علیه داعش بر دوش ارتش، پلیس و نیروهای متحد دولت عراق از جمله حشد الشعبی است. پس این پیمانکاران نظامی خصوصی در عراق چه می‌کنند‌؟

برای پاسخ به این پرسش باید گفت ارتش آمریکا از وارد شدن به ماجراجویی‌ها و رسوایی‌هایی که می‌تواند برای کاخ سفید دردسر ساز شود، پرهیز می‌کند‌؛ کار سرکوب و کنترل و به اصطلاح عملیات «چسبناک» (عملیات و اقداماتی که مستلزم شکنجه، کشتار، ترور، حمله به اهداف نامعین در مناطق مسکونی و مانند اینهاست) به عهده پیمانکاران خصوصی گذاشته شده و هرگونه رفتار غیر قانونی و ضدانسانی نیروهای این شرکت‌ها صرفا قانون گریزی یا خشونت فردی یا افراد تلقی می‌شود و دولت آمریکا در این زمینه مجبور به پاسخگویی نیست.

پیمانکاران نظامی، مجری دستورها و برنامه‌های تاکتیکی اند و اینجاست که آمریکا احساس می‌کند برای ایجاد تغییرات استراتژیک نیازمند همکاری دولت‌ها و قدرت‌های منطقه‌ای است‌. اتفاقی که در موصل در حال رخ دادن است، همین ورود نیروهای استراتژیک منطقه‌ای به طرح خاورمیانه جدید است، نقش‌پذیری پرهزینه عربستان سعودی، قطر، امارات و حتی ترکیه در عراق و سوریه بر همین اساس ارزیابی می‌شود؛ موضوعی که بغداد با دقت و احتیاط بسیار در برابر آن واکنش نشان داده است‌. طرح دعاوی ارضی کهنه شده و نخ نمایی همچون تعلق موصل به ترکیه درگذشته، ناشی ازهمین نقش‌پذیری و احتمالا مربوط به نوعی چانه‌زنی است‌. مهم این است که عراق پس از بیرون راندن داعش از موصل بتواند ضمن حفظ تمامیت ارضی خود، اقتدار ملی و حاکمیتی بغداد را در تمام سرزمین عراق بسط دهد، وگرنه ممکن است موصل نخستین بخشی باشد که پس از بیرون راندن داعش دچار تنش‌های ناشی از گریز از مرکزمی شود.

معادله موصل مبهم است، چون ‌هنوز معلوم نیست بازیگران منطقه‌ای حاضرند برای تکه پاره کردن عراق تا کجا پیش روند و چه میزان هزینه بپردازند‌. ابهام نه در داده‌ها که در سردرگمی دولت‌های منطقه است.