توجه به مصلحت و نیاز در رسانه‌های قدیمی و نوین

به عنوان مثال در برخی رسانه‌ها نیازها و خاستگاه‌ها اهمیت بسزایی داشت و در بعضی دیگر مصلحت نقش دارد. اما معمولا در رسانه‌های عمومی مصلحت نقش پررنگی داشت، چرا که از بودجه عمومی هم استفاده می‌شد. این رسانه‌ها وظایف آموزشی به عهده داشتند و باید فرهنگ یا ارزشی را تثبیت، تقویت یا ایجاد می‌کردند، به همین دلیل در رسانه‌های قبلی توجه به مصلحت قوی‌تر بود.

البته باید بر این مساله تاکید کرد که رسانه‌های قبلی که به نیاز و خواسته مردم توجه می‌کردند، این طور نبوده که از مصلحت غافل شوند، چون باید در حوزه اجتماعی پاسخگو می‌بودند، حتی رسانه‌های خصوصی که به ظاهر به خواسته و میل مخاطب توجه می‌کردند، حتما مصلحت را هم در نظر می‌گرفتند. این مبحث مثل دانش‌آموز یا دانشجویی می‌ماند که در شب امتحان نیاز دارد هفت ساعت بخوابد تا روزش سر حال باشد، اما مصلحت ایجاب می‌کند که او بیدار بماند. حال ممکن است این مصلحت را خودش یا پدر و مادرش تشخیص بدهند.

اما در رسانه‌های جدید تعامل مساوی به چشم می‌خورد و هر فردی خودش به تنهایی رسانه است و می‌تواند حرف‌هایش را بزند. به همین دلیل در رسانه‌های جدید مصلحت کمرنگ و خواسته‌ها پررنگ‌تر شده است. در واقع فرد هرطور که می‌خواهد مطابق خواسته، نیاز و مصرفش عمل می‌کند، حتی گاهی بیش از اندازه مصرف هم استفاده خواهد کرد. مثل یک نفر که سیر است، اما سه برابر ظرفیتش غذا می‌خورد یا کسی که غذایی برای بدنش ضرر دارد، اما با این حال از آن استفاده می‌کند.

تفاوت محتوا بین رسانه‌های قبلی و جدید هم این گونه است، اما در مجموع باید گفت که مصلحت در رسانه‌های جدید پایمال شده است. از سوی دیگر رسانه‌های جدید ویژگی سرعت را دارند که رسانه‌های قبلی چنین ویژگی‌ای را ندارند. البته این خاصیت جنس رسانه‌های جدید است که مخاطب در آن حرکت می‌کند. علاوه بر آن مخاطب امروز دیگر خیلی وقت نمی‌گذارد و می‌خواهد سریع نتیجه بگیرد، به همین دلیل رسانه‌های جدید این ویژگی را برای مخاطب امروز فراهم کرده و با آمدن شبکه‌های اجتماعی، این مساله رونق بیشتری گرفته است.

البته باید این مساله را هم در نظر گرفت که سرعت در رسانه‌های نوین باعث شده تا محتوا ارزش اندکی داشته باشد. به همین دلیل مصلحت هم نسبت به رسانه‌های قبلی کمتر و در عوض میل و خواسته مخاطب بیشتر است. البته بحث درباره این مساله زیاد است و من در این نوشته به صحیح بودن یا اشتباه بودن این مبحث نمی‌پردازم، اما در مجموع دو دیدگاه متفاوت وجود دارد که یک دیدگاه بازارمحور است و هر چیزی مشتری بخواهد اولویت دارد، اما این دیدگاه در رسانه‌های قبلی وجود نداشت.

دکتر حسن خجسته

استاد‌ دانشگاه