جاه‌طلبی‌های ترکیه و حاکمیت عراق

فلذا مصمم است که عطای کمک‌کننده را به لقایش ببخشد. اما طرف، پررو و گاه وقیح است و دست‌بردار نیست. داستان از این قرار است که روزگاری جماعتی شمشیر به دست از خلع ناشی از سقوط خلافت عباسیان استفاده کرده و سلطه خود را بر گستره وسیعی از بلاد اسلامی برقرار کرد. سپس طبق حکم تاریخ از کودکی به بلوغ و از بلوغ به کمال و از کمال به ناتوانی و زوال ره سپرد و منتظر جنگ جهانی اول ماند تا همراه سه امپراتوری دیگر (رومانف‌ها در روسیه، هابسبورگ‌ها در اتریش و هوهن زولرن‌ها در آلمان ) به بایگانی تاریخ بپیوندد. بازماندگان امپراتوری عثمانی که سرزمین‌های وسیعی را از دست داده بودند بر سر سرزمین‌های کوچک خاصی با فاتحان وارد چانه‌زنی یا جنگ شدند که یکی از این سرزمین‌ها موصل بود که منابع نفت آن به وسیله انگلیسی‌ها محرز شده بود. اما انگلستان به عنوان قیم عراق با خواسته آنها موافقت نکرد. موصل به عراق تعلق گرفت ولی نگاه حسرت‌آمیز ترکیه به آن از بین نرفت. سال‌های زیادی گذشت تا ترکیه لائیک بازگشتی آرام را به مذهب تجربه کرد و نوستالژی نهفته در بطن جامعه ترکیه نسبت به دوره عثمانی رو به اعتلا نهاد. درخشش شیعیان در صحنه خاورمیانه پاره‌ای از سیاستمداران را به صرافت حمایت از سنی‌ها انداخت. عربستان سعودی از قبل به ترویج قرائت خاصی از اسلام می‌پرداخت که بن مایه همه تفسیرهای افراطی از اسلام بوده است در حالی که ترکیه سودای بازی با کارت اخوان را در سر می‌پروراند. امروز که ترکیه دست در دست عربستان گذاشته فقط برای مقابله با ایران است وگرنه شکی درکار نیست که روزی این دو کشور که یکی طرفدار اخوان و دیگری دشمن اخوان است شدیدا درگیر جنگی آشکار یا پنهان خواهند شد.

حال نکته جالب این است کسی که دستور شلیک به هواپیمای روسی را به این بهانه صادر می‌کند چند متر وارد خاک ترکیه شده و حاکمیت آن را نقض کرده است، اینک خود بدون اجازه دولت عراق توپ و تانک‌های خود را وارد خاک این کشور می‌کند و در برابر اعتراض دولت مشروع و قانونی عراق صدای خود را بالا برده و با نخست‌وزیر این کشور هم با تبختر سخن می‌گوید که من کجا و خلیفه در بغداد. در حقیقت در دو سه سال اخیر چهره واقعی اردوغان به عنوان سیاستمداری نه چندان ژرف‌بین بلکه خطرناک و جاه‌طلب نه‌تنها آینده ترکیه را با ابهام روبه‌رو کرده بلکه زنگ‌های خطر را برای همسایگان نیز به صدا درآورده است. زیرا صداقت دایه‌های مهربان‌تر از مادر همیشه زیر سوال بوده است. بیم آن می‌رود که وجود سیاستمدارانی ازاین نوع همراه با منافع متضاد و تاکتیک‌های ضد و نقیض مثل حمایت ترکیه از اقلیم کردستان و جنگ با کردهای دیگر، عضویت در ناتو و سردی روابط با آمریکا، همسویی با عربستان ضد اخوان و پدرخواندگی اخوان، غمض عین در برابر عبور داعش از مرزهای خود همزمان با شرکت در ائتلاف ضد داعش... آینده منطقه را بیش از پیش در ابهام فرو می‌برد. شکی نداریم این بازی‌ها نتایج ناخوشایندی به بار می‌آورد مگر آن که کشورهای منطقه مانند ایران، مصر، عراق و سوریه درس‌های لازم را به اردوغان‌ها بدهند قبل از آن که بخواهند جای قذافی‌ها را بگیرند:

عاقلانش بار زنجیری دگر در پا نهند

روزی ار زنجیر از هم بگسلد دیوانه‌ای

دکتر احمد نقیب‌زاده

استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران