هومئوپاتی موثر یا بی‌اثر؟

با وجود پیگیری جام‌جم، سازمان غذا و دارو پاسخی به مجاز یا غیرمجاز بودن و صدور مجوز داروهای هومئوپاتی در ایران نداد. با این حال، همه مراکز درمانی و دوره‌های آموزشی این رشته، آموزش و درمان را فقط برای کسانی که مدرک پزشکی عمومی داشته باشند، مجاز می‌دانند.

هومئوپاتی چیست و از کجا آمده است؟

هومئوپاتی از دو واژه هومئو به معنی مشابه و پاتی به معنی درد شکل گرفته است. ساموئل هانمن، پزشک آلمانی بود که سال 1189 هجری شمسی/ 1810 میلادی برای اولین بار، روش درمانی به کمک داروی مشابه را پایه‌گذاری کرد. براساس یکی از نظریاتی که از زمان سقراط وجود دارد، درمان با داروی مشابه بیماری امکان‌پذیر است. برای مثال، زهر عقرب می‌تواند جای نیش عقرب را تسکین دهد. هانمن نیز به این نتیجه رسید که هر ماده‌ای که علائم بیماری را در یک فرد سالم ایجاد می‌کند، می‌تواند در درمان همان بیماری موثر باشد. امروزه طرفداران هومئوپاتی، آن را شیوه‌ای درمانی در طب مکمل معرفی می‌کنند، هرچند در میان پزشکان و مردم، موافقان و مخالفان بسیاری برای صحت ادعاهای درمانی مربوط به کارکرد این شیوه وجود دارد. برخی این روش درمانی را رویکردی کل‌گرا به علوم زیست‌شناسی، روان‌شناسی، فیزیک، شیمی و علوم دیگر می‌دانند و از طرفی، مخالفان از آمار قربانیانی می‌گویند که با امید به بهبود بیماری با این روش درمانی از مصرف دارو خودداری کرده‌اند. حتی برخی از این هم فراتر رفته و هومئوپاتی را از مصادیق شبه‌علم در دوران مدرن می‌دانند.

نگاهی جامع‌نگر به درمان بیماری

دکتر فربد رهنما چیت‌ساز، رئیس انجمن هومئوپاتی ایران، پزشک عمومی و هومئوپات درباره داروهای هومئوپاتی که منشأ طبیعی دارند، به جام‌جم می‌گوید: همه داروهای هومئوپاتی منشا طبیعی دارند. حدود 70 درصد این داروها با منشا گیاهی و 20 درصد با منشأ معدنی مثل کلسیم، فسفر و روی هستند و زیر 10 درصد هم منشا جانوری مثل نوعی عسل بخصوص دارند. در همه داروهای هومئوپاتی نیز ماده طبیعی به میزان زیادی رقیق شده است.

تحقیقات زیادی درباره این داروها وجود دارد که هم جنبه مثبت و هم جنبه منفی دارد. تحقیقاتی که کیفیت بالایی داشتند، همه تاثیرات مثبت این داروها را نشان داد و در نتایج آزمایش‌های بالینی، نشان از تاثیر مثبت داروهای هومئوپاتی وجود دارد. یکی از تحقیقات جامع در سوئیس از سال 1384/ 2005 تا 1390/ 2011 بوده که سال 1391/ 2012 نتایج آن منتشر شد و بعد از آن، دولت سوئیس بسته بیمه پایه خدمات هومئوپاتی را در همه بیمه‌های این کشور (برنامه بیمه سلامت ملی سوئیس) قرار داد. در حال حاضر، سوئیس پوشش کامل بیمه‌ای برای داروهای هومئوپاتی دارد. کشور انگلیس هم از سال 1327/ 1948 دانشکده هومئوپاتی (Faculty of Homeopathy) دارد و درمان هومئوپاتی قسمتی از نظام سلامت این کشور است. پزشکان عمومی در نظام دولتی این کشور می‌توانند، داروی هومئوپاتی را تجویز کنند و دولت، هزینه‌اش را پرداخت می‌کند. در بعضی کشورهای دیگر هم داروهای هومئوپاتی تحت پوشش بعضی بیمه‌ها قرار دارند.

مقوله کل‌نگری در درمان

رئیس انجمن هومئوپاتی ایران درباره نگاه کل‌نگر هومئوپاتی به درمان اضافه می‌کند: طب رایج با توجه به این که روی ارگان‌های مختلف دقیق شده، در نگاه اول جزءنگر است، اما حدود 50 سال پیش در طب رایج به این نتیجه رسیدند که در هر کدام از غدد درون‌ریز بدن، پایانه‌های عصبی وجود دارد و ترشحات غدد روی اعصاب اثر می‌گذارد. پس سیستم اعصاب یک سیستم عصبی ـ غددی است، چون این دو موضوع جدایی‌ناپذیرند. از طرفی، روان فرد می‌تواند روی سیستم عصبی و غددی تاثیر بگذارد و سیستم ایمنی هم روی غدد تاثیر می‌گذارد. پس در مجموع یک سیستم روانی ـ عصبی ـ غددی ـ ایمنی داریم که کل‌نگر است. تا حدود 20 سال پیش می‌گفتند، خط اول درمان فشار خون با گروهی از داروها امکان‌پذیر است در حالی که پزشکی مبتنی بر شواهد می‌گوید، بر اساس کل علائم فرد و وضعیت بیماری‌های دیگر می‌توان داروی مناسب را انتخاب کرد و در این روش همه علائم بیماری باید قبل از تجویز دارو در نظر گرفته شود. بنابراین، طب رایج به سمت کل‌نگر حرکت کرده است. هومئوپاتی هم نگاهی کل‌نگر دارد. در هومئوپاتی با یک علامت برای فرد دارو تجویز نمی‌شود و مجموعه‌ای از علائم در نظر گرفته می‌شود و داروهای هر فرد منحصر به خود اوست.

رهنما می‌افزاید: زمانی تفاوت‌های طب رایج و هومئوپاتی دیده می‌شد، اما در حال حاضر نگاه این است که چگونه می‌توان به بیمار بیشتر کمک کرد. به همین دلیل در مجله شماره 3188 سازمان جهانی بهداشت، مقاله چگونگی ادغام هومئوپاتی در نظام سلامت نشان می‌دهد که به جای جایگزینی در چه مواردی بیمار می‌تواند از این روش درمانی کمک بگیرد. هر رشته‌ای عملکرد خودش را دارد و هر جا لازم باشد، روشی که بیشتر کمک می‌کند، وارد می‌شود. تا سال‌های قبل به این روش طب مکمل یا جایگزین می‌گفتند و اکنون به آن طب جامع‌نگر می‌گویند. در نهایت باید روی این موضوع تمرکز کنیم که چگونه هومئوپاتی را در نظام سلامت ادغام کنیم. انجمن هومئوپاتی ایران نیز از سال 1381 تاسیس شده و در حال حاضر، پنج رشته طب مکمل مثل هومئوپاتی، طب سنتی ایران و طب سوزنی را وزارت بهداشت به رسمیت شناخته است.

رئیس انجمن هومئوپاتی ایران معتقد است، هومئوپاتی برای همه بیماری‌ها و شرایط هر بیمار قابل استفاده نیست، اما برای طیف وسیعی از بیماری‌ها کارآمد است و محدودیت ارگانیکی برای درمان هومئوپاتی وجود ندارد. وی می‌گوید: این روش درمانی می‌تواند در انواع سردردها مثل سردردهای میگرنی یا تنشی، انواع سینوزیت‌ها، حساسیت‌ها و سرماخوردگی‌های مکرر در کودکان به کار گرفته شود.

هومئوپاتی در ایران

دکتر رهنما شرط درمان هومئوپاتی را آگاهی کامل پزشک نسبت به وضعیت بیماری عنوان می‌کند و می‌افزاید: اگر آگاهی کاملی نسبت به وضعیت بیماری وجود نداشته باشد، ممکن است فردی از درمان هومئوپاتی استفاده کند و زمان را از دست بدهد. به همین دلیل، فرد غیر پزشک نمی‌تواند به درمان بیماری به روش هومئوپاتی بپردازد و دانشکده هومئوپاتی انگلیس هم تاکید می‌کند که فقط پزشک می‌تواند خدمات درمانی هومئوپاتی را ارائه دهد. پزشک از وضعیت بیماری و اورژانسی بودن شرایط آگاهی دارد و می‌داند در چه شرایطی می‌تواند از داروهای هومئوپاتی استفاده کند و در چه شرایطی باید بیمار را به متخصص دیگری ارجاع دهد. دکتر رهنما می‌افزاید: در کشور ما از سال 1374، هومئوپاتی به عنوان روش درمانی در شورای عالی ارزشیابی وزارت بهداشت تایید شده و سال 1377 در دستورالعملی که وزیر وقت امضا کرد، درباره شاغلان هومئوپاتی تصریح شده که فقط پزشکان حق دارند، روش درمانی هومئوپاتی را به کار گیرند. سال 1387 دبیرخانه شورای طب سنتی و مکمل نیز تصریح کرد، فقط پزشکان حق درمان به این روش را دارند.

در جست‌وجوی زمان از دست رفته

دکتر مسعود مردانی، استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و فوق تخصص بیماری‌های عفونی و عضو هیات موسس مرکز تحقیقات بیماری‌های عفونی، هومئوپاتی را یک اصل شناخته‌شده می‌نامد که در کتاب‌های طب نیز آمده است، اما موضوع مهم کسب اطلاع کافی از این روش درمان است. دکتر مردانی در این باره به جام‌جم می‌گوید: اطلاعات کم از نداشتن اطلاعات مضرتر است. برای مثال، بیماری داشتیم که سل داشته است. بیماری را تشخیص دادیم و درمان را شروع کردیم، اما بعد از مدتی فرد به سراغ درمان هومئوپاتی رفته است. گرچه بیماری مدتی کنترل می‌شود، اما دوباره که برگردد دیگر با داروهای معمول بهبود پیدا نمی‌کند و به سل مقاوم تبدیل می‌شود. در این حالت، علاوه بر این که باید از داروهای قوی‌تر استفاده شود، درمان آن هم کاملا موثر نخواهد بود، زیرا میکروب بیماری سل با درمان هومئوپاتی به هیچ عنوان از بین نمی‌رود. بنابراین به کارگیری این روش در درمان بعضی بیماری‌ها مضر است. مثلا برای درمان بیماری ایدز اگر قرار بود ویروس ایدز با هومئوپاتی درمان شود، همه افراد مبتلا به این بیماری در جهان تا به حال بهبود پیدا کرده بودند. این درمان بیشتر اثرات روانی کوتاه‌مدت دارد، اما ویروس داخل بدن را از بین نمی‌برد.

دکتر مردانی درباره بیماری‌هایی که روش هومئوپاتی برای آنها قابل اجراست، می‌افزاید: بیماری‌های مرتبط با روح و روان، اختلالات روان تنی (Psychosomatic) که بیماری تحت تاثیر حالت‌های روحی است یا سندرم خستگی مزمن می‌تواند با هومئوپاتی درمان شوند، چون اصلا درمان و دارویی برای این بیماری‌ها وجود ندارد. اما درمان بیماری‌هایی که ویروس یا میکروبی باعث بروز آنها شده است به این روش فقط اتلاف هزینه و از دست دادن زمان موثر روند درمانی است.

اولین مرحله درمان، مراجعه به پزشک متخصص

دکتر مقداد طباطبایی، متخصص جراحی کلیه و فوق‌تخصص جراحی بسته کلیه، روش هومئوپاتی را از منظر تخصص ارولوژی و جراحی کلیه بررسی می‌کند و به جام‌جم می‌گوید: روش‌های درمانی مثل هومئوپاتی و طب سوزنی که از پزشکی کلاسیک فاصله می‌گیرند، پزشکی جایگزین نام گرفته‌اند و نقش پزشکی جایگزین در بیماری‌هایی با علت مشخص و قابل درمان زیر سوال است. تقسیم‌بندی بیماری‌ها متفاوت و علت بروز بعضی بیماری‌ها فیزیکی است. برای مثال سنگ کلیه، بزرگی پروستات یا سرطان مثانه علت فیزیکی دارند، اما قسمتی از بیماری‌ها هستند که علت مشخصی برای آنها پیدا نمی‌شود و ممکن است دلایلی مثل فشارهای روحی و روانی داشته باشند. کسانی که سندرم روده تحریک‌پذیر دارند، تحت فشار یا استرس دچار علائم گوارشی می‌شوند و در انواع آزمایش‌ها هم چیزی دیده نمی‌شود.

این پزشک متخصص با ذکر مثال دیگری می‌گوید: این روش در کسانی که سوزش ادرار بی‌دلیل دارند و در آزمایش هم علت مشخص فیزیکی و تشخیص قطعی وجود ندارد، می‌تواند کاربرد داشته باشد. در این موارد، طب جایگزین جایگاه دارد و با هومئوپاتی یا طب سوزنی، روان افراد آرامش پیدا می‌کند و احساس می‌کنند کار مثبتی انجام می‌شود و علائم بیماری کمتر می‌شود. گاهی حتی با رفتار درمانی و روان درمانی جواب هم می‌گیرند. انواع طب جایگزین بیشتر در درمان روح و روان افراد نقش دارد و جنس آن با علم کلاسیک متفاوت است. برای مثال یک داروی مشخص برای یک بیماری خاص در همه بیماران به یک شکل عمل می‌کند، اما در طب جایگزین شاید از هر 10 نفر شش نفر جواب بگیرند و نتایج هم متفاوت باشد. در نهایت اولین مرحله درمان،‌ مراجعه به طب کلاسیک و متخصص است. اگر طب کلاسیک تشخیص نداد و درمان مشخصی نداشت، می‌توان به طب جایگزین رجوع کرد، اما طب جایگزین هیچ جایگاهی در خط اول درمان بیماری‌ها ندارد.

سپیده شعرباف