نقش بارز ایران در حل بحران قره‌باغ

روسیه سریعا واکنش نشان داد و ولادیمیر پوتین از هر دو طرف خواست فورا به درگیری پایان دهند. ایران هم هر دو طرف را به خویشتنداری دعوت کرد.

این حادثه نگرانی‌های جدیدی را در منطقه ایجاد و درجه بحران آنقدر افزایش یافته بود که احتمال جنگ جدیدی را تداعی می‌کرد.

رئیس‌ جمهور کشورمان در تماس تلفنی با روسای جمهور آذربایجان و ارمنستان آنان را به خویشتنداری دعوت کرد.

وزیر دفاع کشورمان نیز همین موضع را در تماس تلفنی با همتاهای خود اتخاذ کرد. ما معتقد بودیم در حالی که منطقه شاهد اقدامات ویرانگر گروه‌های افراطی بوده و نیازمند آرامش و استقرار است، دریافت اخبار نگران‌کننده از تشدید درگیری‌ها در منطقه قره‌باغ میان آذربایجان و ارمنستان موجب نگرانی شدید جمهوری اسلامی ایران است.به هر دو همسایه شمالی توصیه کردیم که با توقف فوری درگیری‌ها، همه تلاش خود را برای بازگشت آرامش و حل و فصل مسالمت‌آمیز اختلافات در چارچوب گروه‌های صلح و سازمان ملل به‌کار گیرند. خوشبختانه این فعالیت‌ها در کنار دیگر تلاش‌های بین‌المللی باعث شد آتش‌بس بین دو کشور برقرار شد و خطر یک جنگ دیگر از سر منطقه رفع شد.

در موضوع قره‌باغ، همه بازیگران و خود ایران هم این نظر را دارند که جنگ و مناقشه به نفع هیچ‌کدام از طرفین نیست. هر سه کشور در حوزه قفقاز شامل آذربایجان، ارمنستان و گرجستان کشورهایی در حال توسعه هستند و مخصوصا آذربایجان رشد بیشتری از دیگران داشته و به‌دلیل دسترسی به فروش نفت و گاز و از طرفی این‌که مسیر ترانزیتی بین اروپا و آسیاست، دوست ندارد امنیت اقتصادی به خطر بیفتد.

نزدیک به 90 درصد درآمد آذربایجان از نفت و گاز است و وجود مناقشه باعث توقف این روند توسعه خواهد شد. تلاش ما بر این است که دو کشور همسایه یعنی آذربایجان و ارمنستان در مسیر صلح و دوستی گام بردارند. مناقشه قره باغ دارای دو وجه است.

قره‌باغ در دوره شوروی به عنوان یک جمهوری خودمختار، بخشی از جمهوری آذربایجان بود. با فروپاشی شوروی و استقلال جمهوری‌های تازه تاسیس، قره‌باغ هم با اعلام استقلال، ایجاد یک جمهوری جدید را خواستار شد.

در این شرایط به‌خاطر وجود شهروندان ارمنی در قره‌باغ، ارمنستان از این موضوع حمایت کرد و جنگی خونین در این منطقه شکل گرفت.

آذربایجان، قره‌باغ را جزو تمامیت ارضی خود می‌داند و در این شرایط با مکانیسم‌های حقوق بین‌الملل بایستی در مورد قره‌باغ تصمیم‌گیری شود اما یک موضوع دیگر این است که ارمنستان هفت شهرستان آذربایجان، در مجاورت قره‌باغ را به این دلیل که این چند شهرستان به عنوان حائل میان جمهوری آذربایجان و منطقه قره‌باغ باشد، در اختیار خود گرفته و به اعتقاد بسیاری از کارشناسان تا موضوع این هفت شهرستان حل نشود، مناقشه قره‌باغ حل نمی‌شود.

امتیاز ایران این است که با هر دو کشور یعنی آذربایجان و ارمنستان روابط دیپلماتیک دارد و می‌تواند در مقاطع مختلف نقش خود را برای کاهش تنش بین این دو کشور ایفا کند.

برخی کشورها مثل ترکیه این مزیت را ندارند. ترکیه با آذربایجان رابطه دارد ولی با ارمنستان ندارد.

در واقع ایران در قفقاز به دلیل ارتباط با هر سه کشور قفقاز و ارتباط با روسیه می‌تواند بیشتر نقش‌آفرین باشد.

دکتر محسن پاک‌آیین - سفیر سابق ایران در آذربایجان