رقابت ایران و روسیه در نفت عراق

اختلافات نفتی اقلیم کردستان عراق و دولت مرکزی این کشور، ظرف چند سال گذشته حل‌نشده باقی‌مانده است. طبق قانون اساسی عراق، اقلیم کردستان این کشور حق فروش مستقل نفت را ندارد، اما این اقلیم ظرف سه سال گذشته، این کار را انجام داده است.

علاوه بر این، نفت میادین کرکوک واقع در شمال عراق، از طریق خط لوله‌ای که متعلق به دولت مرکزی عراق است و از اقلیم کردستان عراق می‌گذرد، به بندر جیهان ترکیه صادر می‌شود. عبور این خط لوله از اقلیم کردستان عراق، ابزاری در دست اربیل برای فشار به بغداد است.

رقیب روسی

شرکت روسنفت روسیه به عنوان اولین شرکت بزرگ خارجی، قراردادی را با دولت اقلیم کردستان عراق به منظور فروش نفت خام این منطقه به صورت پیش‌خرید امضا کرده است.

ایگورسچین، مدیر عامل روسنفت در باره امضای این قرارداد گفت: خرسند هستیم که به همراه اقلیم کردستان در یک فعالیت مشترک همکاری می‌کنیم و به دنبال توسعه و یافتن بازارهای جدید برای نفت خام اقلیم کردستان عراق هستیم.

سال 2014 دولت مرکزی عراق و حکومت اقلیم خودمختار کردستان عراق بر سر صادرات روزانه 550 هزار بشکه نفت خام اقلیم کردستان از سوی دولت مرکزی در مقابل دریافت 17 درصد از بودجه عراق به توافق رسیدند، اما این توافق چندان دوام نیاورد.

دولت مرکزی عراق اعلام کرده، شرکت‌های خریدار نفت اقلیم کردستان عراق را جریمه خواهد کرد. روسنفت با وزارت نفت عراق نیز همکاری دارد و احتمالاً بغداد به قرارداد روس‌ها با اربیل واکنش نشان خواهد داد.

با کاهش قیمت نفت در دو سال گذشته، حکومت اقلیم کردستان عراق با مشکلاتی مواجه شده است و نزدیک به 3 میلیارد دلار از شرکت‌هایی نظیر ویتول، گلنکور، ترافیگورا و همچنین کشور ترکیه قرض کرده است.

در اختلاف نفتی شمال عراق، ایران همکاری با بغداد را پذیرفته اما به نظر می‌رسد شرکت روسنفت که به پوتین نزدیک است، در حال افزایش همکاری با اربیل باشد.

ماجرا به اینجا ختم نشده و با گذشت چند روز از توافق ایران و عراق برای سوآپ یا ترانزیت نفت کرکوک، اقلیم کردستان عراق به این توافق واکنش تند نشان داد و اعلام کرد: صادرات نفت کرکوک به ایران بدون مشورت با اقلیم کردستان با مشکلاتی مواجه خواهد بود و ایران بخوبی این را می‌داند.

عبدالله آکرایه، مدیرکل روابط اربیل و تهران در اقلیم کردستان درباره توافق جدید نفتی تهران ـ بغداد، اعلام کرد: این موضوع مجدداً مورد بحث قرار گرفته است، اما ما معتقد نیستیم که این مذاکرات به اقدام منجر خواهد شد، زیرا هیچ کس با اقلیم کردستان مشورت نکرده است.

وی با تاکید بر این که بی‌توجهی به مشورت‌ با اقلیم کردستان، موجب بروز مشکلاتی برای توافق خواهد شد، تصریح کرد: صادرات نفت کرکوک به ایران بدون مشورت با اقلیم کردستان، مشکلاتی درپی خواهد داشت و ایران، بخوبی این را می‌داند.

ربوار طالبانی، رئیس شورای استانی کرکوک هم گفت: بهتر بود، آنها این مساله را با ما هماهنگ می‌کردند. در غیر این صورت، آنها نمی‌توانند با تصمیمات یکجانبه کاری از پیش ببرند و آن طور که تجربه ما با آنها در سال‌های 2007، 2010 و 2016 میلادی نشان می‌دهد، توافق آنها شکست خواهد خورد.

به نظر می‌رسد، ایران و روسیه رقابتی نامحسوس را برای انتقال نفت صادراتی عراق آغاز کرده‌اند. با توجه به مزیت امنیت مسیر ایران برای انتقال نفت عراق به بازارهای جهانی در مقایسه با مسیر ترکیه، دودوتای اقتصادی صرفه را در استفاده از مسیر ایران می‌داند؛ اما گر روس‌ها برنده این رقابت شدند، باید دلیل آن را در جای دیگری جست.

مسیر ایران

از چند ماه پیش این زمزمه شنیده می‌شد که بغداد قصد دارد، با احداث یک خط لوله، نفت کرکوک را از طریق ایران به بازارهای جهانی صادر کند. سه‌شنبه هفته گذشته، تفاهم‌نامه‌ای بین وزرای نفت ایران و عراق در این زمینه امضا شد. بر این اساس، قرار است با معرفی یک مشاور بین‌المللی، مطالعات امکان‌سنجی این پروژه انجام گیرد.

براساس این گزارش، وزیر نفت ایران روز سه‌شنبه در جمع خبرنگاران در مورد صادرات نفت کرکوک توضیح داد که این پیشنهاد در جلسه‌ای که با وزیر نفت عراق داشتیم، مورد بحث قرار گرفت و قرار شد یک مشاور بین‌المللی برای این منظور انتخاب شود و این مشاور بر اساس چارچوب‌هایی که ما تعیین می‌کنیم، گزینه‌های مختلفی را پیشنهاد و توجیه فنی و اقتصادی این فعالیت را اعلام کند.

بیژن زنگنه افزود: ترجیح ما برای نفت کرکوک سوآپ است. قرار شد بخشی از نیاز پالایشگاه‌های شمال و غرب کشور یعنی خوراک موردنیاز اراک، کرمانشاه، تهران و تبریز از این طریق تأمین شود. این‌که مقدار آن چقدر باشد، باید مشاور بین‌المللی تصمیم بگیرد.

با تحولات صورت گرفته در سه سال گذشته، از نظر بغداد، اقلیم کردستان عراق مسیر مناسبی برای صادرات نفت کرکوک نیست و بغداد سعی دارد با صادرات نفت از طریق ایران، امنیت انرژی خود را بالاتر ببرد.

محمدحسین سیف‌اللهی