کشت گلخانه‌ای ضرورت است نه انتخاب

به عقیده شما اهمیت توسعه کشت گلخانه‌ای در ایران چیست؟

به طور کلی با توجه به این که ایران در کمربند خشک و نیمه‌خشک اقلیمی قرار دارد، توسعه گلخانه‌ها در کشور امروز یک انتخاب نیست بلکه یک ضرورت است و باید تامین محصولات مورد نیاز ایران در زمان‌های مختلف (کشت خارج از فصل) انجام شود، اما بخش دیگر این است که در واقع افزایش کارایی آب بین ده تا 12 برابر در گلخانه‌ها نسبت به کشت در فضای باز صورت می‌گیرد، هرچند تولید هم نزدیک به همین میزان افزایش خواهد داشت. به عنوان مثال اگر حدود 35 تن تولید در فضای آزاد داشته باشیم، همین میزان در گلخانه‌ها حدود 350 تن می‌شود.

آیا برآوردی از حجم صرفه‌جویی‌ آب در کشت گلخانه‌ای دارید؟

بله؛ فرض کنید برای تولید همان حجم 350 تن محصول یاد شده برنامه‌ریزی کرده‌ایم که این میزان محصول تنها ده هزار مترمکعب مصرف آب دارد. به طور کلی برای اشراف بهتر اجازه دهید مثالی بزنم. براساس تحقیقات انجام شده اگر فقط دو محصول خیار و گوجه‌فرنگی را از کشت سنتی به داخل گلخانه‌ها هدایت کنیم، سالانه بیش از سه میلیارد مترمکعب آب صرفه‌جویی کرده‌ایم. از سوی دیگر برآوردها از میزان آب مصرفی در کشت فضای باز این است که به ازای هر هکتار 15 هزار مترمکعب آب مصرف می‌شود.

تاکنون چه تعداد مجتمع گلخانه‌ای راه‌اندازی و احداث شده است؟

اصولا تلاش این شرکت بر این است که با ساماندهی گلخانه‌های تکمیل نشده که از گذشته اجرای آنها آغاز شده است علاوه بر صرفه‌جویی مصرف آب نسبت به افزایش تولید نیز گام برداشته باشیم، هرچند برنامه‌های جدید و پروژه‌های نوینی با نظر کارشناسی در دست اقدام داریم، بر همین اساس تاکنون 52 مجتمع تکمیل یا واگذار شده است و با تکمیل آنها 1100 هکتار سطح زیر کشت خواهیم داشت. در مجموع با توجه به رسالت این شرکت، در سه زمینه گلخانه‌ها، شیلات و دامپروری فعالیت داریم.

اما اولویت تعیین شده شهرک‌های گلخانه‌ای است. البته براساس بند (ه) تبصره 3 از سال گذشته بخشی از اعتبارات تملک دارایی استان‌ها به موضوع ایجاد زیر ساخت‌برای شهرک‌های گلخانه‌ای، شیلات و دامپروری ایجاد شده که حدود 605 شهرک گلخانه‌ای، دامپروری و شیلات در کشور مصوب شده است. این شهرک‌ها از 10 تا 90 درصد پیشرفت فیزیکی داشته و برخی از آنها به بهره‌برداری رسیده‌اند.

معمولا برای اجرایی شدن چنین پروژه‌هایی موازی‌کاری و کاغذبازی‌های مورد نیاز اهداف را دور از دسترس می‌کند. راهکار شما برای کاهش این اثر منفی چست؟

اجازه دهید این گونه توضیح دهم که شرکت شهرک‌های گلخانه‌ای با توجه به گسترده فعالیت و اهدافی که در نظر دارد، قطعا نیازمند ارتباط با ارگان‌ها و نهادهای مختلف است. به همین دلیل اگر به اعضای مجمع شرکت توجه داشته باشید، می‌بینید که برای بهبود مشکلات درباره هماهنگی نهادها و ارگان‌ها اعضای مجمع انتخاب شده‌اند. به این ترتیب اعضای مجمع این شرکت، عبارتند از وزیر جهاد کشاورزی به عنوان رئیس مجمع، وزیر نیرو، وزیر اقتصاد و دارایی، وزیر صنعت، معدن و تجارت و رئیس سازمان برنامه. با این سیاست به دلیل حضور مدیران ارشد نهادهای مرتبط در اجرای اهداف تعیین شده شرکت کمترین چالش را تجربه خواهیم کرد.

شرایط واگذاری اراضی و واحدهای تصویب شده چگونه است؟

نحوه واگذاری این گلخانه‌ها این گونه است که قیمت مجتمع مورد نظر از طریق کارشناسان رسمی دادگستری تعیین شده و متقاضیان با پرداخت 30 درصد از مبلغ کل می‌توانند فعالیتشان را آغاز کرده و باقی مبلغ را در اقساط شش ماهه و دوره بازپرداخت سه ساله پرداخت کنند. مشوق اصلی وزارتخانه نیز این است که با شروع بهره‌برداری طرح، عرصه آن مجتمع به سرمایه‌گذار واگذار می‌شود. درباره دیگر فعالیت‌های شرکت لازم است یادآوری کنم با توجه به اولویت‌های تعیین شده و همچنین پتانسیل‌های موجود در اقصی‌نقاط کشور ازجمله وجود منابع قابل اتکای آب، مشاورین ذی‌صلاح طرح‌ها را مطالعه و طراحی می‌کنند. تا امروز تقریبا 450 پروژه بارز شناسایی شده و مراحل مطالعاتی آن نیز انجام شده است که با تامین اعتبار مورد نیاز، تامین زیرساخت‌های مورد نظر آغاز و برای واگذاری ارائه خواهند شد.

ملاک تعیین مناطق مناسب تاسیس شهرک‌های گلخانه‌ای چیست؟

ملاک‌های تعیین مناطق منابع مهم آبی، اقلیم، نزدیکی به بازارهای مصرف و از همه مهم‌تر بحث دسترسی به انرژی مثل انرژی‌های تجدیدپذیر و نوین است.

اشتغالزایی در گلخانه‌ها نسبت به سطح فضای باز چه تفاوتی دارد؟

درباره اشتغالزایی لازم است درنظر داشته باشیم در هر هکتار کاشت سنتی تقریبا یک یا دو نفر مشغول به کار می‌شود. درحالی که براساس اصول علمی برای کشت گلخانه‌ای با توجه به حجم برداشت و گستردگی کار تقریبا تعداد افراد مورد نیاز برای هر هکتار 6 تا 10 نفر تعریف شده است. افزایش تعداد نیروی شاغل در گلخانه‌ها به دلیل افزایش میزان تولید با این شیوه، سورتینگ، بسته بندی و همچنین خدمات جانبی در این بخش است.

آیا براساس اهداف تعیین شده، فقط به دنبال احداث و توسعه گلخانه‌ها هستید؟

خیر تنها به دنبال گلخانه‌ها نیستیم. بلکه برای تکمیل زنجیره تولید برنامه‌ریزی نیز شده است تا شهرک‌ها در زمان فعالیت بتوانند بهینه فعالیت اقتصادی داشته باشند. به عنوان مثال هنگام اجرایی شدن یک طرح به گونه‌ای برنامه‌ریزی شده است که واحدهای سورتینگ، باسکون، سردخانه بالای صفر و امکاناتی از این دست نیز در کنار شهرک‌ افتتاح شود.

مشوق شما برای حضور سرمایه‌گذاران در صنایع تکمیلی مورد نیاز شهرک‌ها چیست؟

برای تشویق سرمایه‌گذاران جهت حضور در این بخش از تولید نیز وزارت جهاد کشاورزی فضای مورد نیاز احداث این کارگاه‌ها و کارخانه‌ها را به عنوان تغییرکاربری زمین زراعی در نظر نگرفته و اجازه می‌دهد سرمایه‌گذاران تحت پوشش طرح شهرک‌های گلخانه‌ای فعالیت کنند.

یکی از مشکلات بخش کشاورزی ایران، نبود صنایع تکمیلی به میزان کافی و متناسب با ظرفیت تولید است در این زمینه چه راهکاری اندیشیده شده است؟

اگر منظور شما مجموعه‌های فرآوری و تبدیلی است؛ باید بگویم به طور کلی محصولات تولید شده در گلخانه‌ها درجه کیفی بالایی دارند که از لحاظ اقتصادی این محصولات با قیمتی که دارند برای ورود به بخش فرآوری اینچنینی قابلیت و مزیت ندارند، اما برای جلوگیری از ضایعات و همچین بروز مشکلاتی از این دست، طرح‌های دیگری برای بازاریابی و ارسال محصولات به بازارهای هدف درنظر گرفته شده است.

توجهی به توسعه بازارهای صادراتی داشته‌اید؟

یکی از این موارد بحث دسترسی به بازارهای صادراتی است. بنابراین در برخی از شهرک‌ها در نظر گرفته شده که اگر دسترسی به حمل و نقل مناسب و سریع امکان‌پذیر نبوده و طرح دارای توجیه اقتصادی باشد، حتی باند فرودگاه برای ارسال سریع محصول به بازارهای هدف احداث شود. بنابراین با توجه به فسادپذیری محصولات و ماندگاری محدود آنها شرایط را به‌گونه‌ای فراهم می‌کنیم که در حداقل زمان محصولات تولید شده به بازارها ارسال شود.

آیا امکان استفاده از منابع خارجی و تجارب کشورهای پیشرفته وجود دارد؟

با توجه به این که این شرکت جزو سازمان‌های توسعه‌ای قرار گرفته است. همکاری خارجی و امکان استفاده از تجارب کشورهای مطرح در زمینه کشت‌های نوین کاملا وجود دارد. به عنوان مثال درباره همکاری‌های خارجی در شرایط فعلی دو یا سه پیشنهاد عمده داریم که شرایط و نوع مشارکت یا درخواست اطلاعات و همکاری مشخص شده و درحال مذاکره با دو بانک توسعه آسیایی و بانک توسعه اسلامی هستیم.

یکی از مهم‌ترین نیازهای توسعه گلخانه‌ها دستیابی به فناوری‌های نوین است و با توجه به این که این نوع کشت در ایران جدید است، احتمالا همکاری با کشورهای پیشرفته غیرقابل انکار است در این زمینه برای به دست آوردن فناوری‌های مورد نیاز چه برنامه‌ای دارید؟

درباره فناوری‌های نوین و تجهیزاتی که لازم داریم، برنامه‌ این گونه است که با استفاده از همکاری و مشارکت‌خارجی‌ها به این موارد دسترسی داشته باشیم و با واردکردن آنها به داخل ایران روند بومی سازی آنها را متناسب با نیازهایمان فراهم کنیم و در نهایت به صورت تمام بومی از آنها در جهت توسعه این نوع کشت استفاده کنیم. در این زمینه با کشور هلند و چین که در این بخش پیشرفت‌های قابل قبولی داشته‌اند درحال مذاکره هستیم. به عنوان مثال استفاده از کشت بدون خاک در گلخانه، سیستم‌های بسته آبیاری، انرژی‌های نوین برای تامین گرما و سرما و... .

جامعه هدف شما برای حضور در گلخانه چه کسانی هستند؟

به طور کلی با توجه به این که این نوع کشت نوین است و هنوز برای گسترده شدن آن باید سرمایه‌گذاری و فرهنگسازی انجام شود مخاطبان را به سه گروه عمده تقسیم کرده‌ایم:

1 ـ کشاورزان بزرگ مالک. در این بخش آن گروه از کشاورزان که دارای زمین‌های وسیع با منابع آبی مناسبی هستند را تشویق می‌کنیم. محصولات یاد شده را در گلخانه‌ها کشت کنند و به جای تولید محصولات مذکور به شیوه سنتی، در گلخانه پرورش دهند. البته باقیمانده زمین این افراد برای تولید محصولات استراتژیک دیگر متناسب با منابع موجود مثل دانه‌های روغنی و... استفاده می‌شود.

2 ـ طرح خوشه‌ای. با توجه به این که سرانه زمین آبی برای کشاورزان در ایران تقریبا حدود دو هکتار است، سعی می‌کنیم خوشه‌های کشاورزی ایجاد کنیم این گونه که با تشویق مالکان کوچک برای تجمیع و همکاری به صورت خوشه‌ای، سعی در ایجاد عرصه‌های بزرگ داریم؛ در گوشه‌ای از این اراضی به احداث مجتمع گلخانه‌ای که حداقل آن پنج هکتار و کنار هم قرار گرفتن دو مجتمع به عنوان شهرک یعنی ده هکتار تعیین شده است، اقدام می‌کنیم. با این شیوه منابع بهینه استفاده می‌شود. برنامه‌ریزی شده‌ است این گروه از کشاورزان که در کنار یکدیگر فعالیت دارند بتوانند برای بازاریابی، توسعه و دیگر فعالیت‌های مربوطه به صورت گروهی برنامه‌ریزی کرده و منابع خود را در جهت رسیدن به اهداف گروه استفاده کنند.

3 ـ اما بخش دیگر، ساماندهی و پروژه‌های جدید است که در مناطق مستعد زیرساخت‌ها را فراهم کرده و آنها را برای جذب سرمایه‌گذاران ارائه می‌کنیم. به منظور تشویق حضور سرمایه‌گذاران نیز با توجه به این که سرمایه اولیه بالاست طرح‌های کشت گلخانه‌ای و پرورش ماهی در قفس در اولویت ارائه تسهیلات از سوی وزارتخانه قرار گرفته‌اند.

اشاره کردید به پرورش آبزیان، در این زمینه هم کمی توضیح دهید؟

در کل میزان سرانه مصرف ماهی و آبزیان در کشور بالا نیست، اما به دلیل شرایط مناسب ایران برای پرورش انواع آبزیان می‌توانیم در این زمینه سرمایه‌گذاری بالا و ایجاد بازارهای مناسبی داشته باشیم. اکنون ده شهرک با همکاری موسسه جهاد نصر برای پرورش ماهی در قفس در شمال و جنوب کشور ایجاد شده است. هرچند پتانسیل‌های بیشتری در این بخش وجود دارد که باید نسبت به آن برنامه‌ریزی شود.

شما فکر می‌کنید توسعه گلخانه‌ها و فعالیت گسترده آنها در بخش کشاورزی چه ارتباطی با مفاهیم اقتصاد مقاومتی و تاکید مقام معظم رهبری دارد؟

با توجه به این که اقتصاد مقاومتی در واقع بحث درون‌زا بودن است، دور از واقعیت نیست اگر بگوییم بخش کشاورزی یکی از مصادیق اقتصاد مقاومتی است. در این زمینه نباید فراموش کنیم در تحریم‌های خصمانه غرب علیه ایران بخش کشاورزی کمترین تنش را تجربه کرد و به اقتصاد کشورمان کمک‌های مناسبی انجام داد. از این رو کشاورزی سمبل اقتصاد مقاومتی است.

فکر نمی‌کنید افزایش تولید گلخانه‌ها با توجه به نیاز مصرف داخلی و بازارهای صادراتی می‌تواند مشکل ساز باشد و در برخی موارد احتمال ضایعات بالا می‌رود؟

افزایش تولید مشکلی ایجاد نمی‌کند. به این دلیل که تصمیم گرفتیم تولید 400 هکتار از اراضی سنتی را در 40 هزار هکتار فضای کنترل شده یعنی گلخانه، ادامه دهیم. به این ترتیب 360 هزار هکتار آزاد شده است. بنابراین مشکل ایجاد نمی‌شود. البته قبلا نیز اشاره شد که برای بازارهای مختلف تدابیری درنظر گرفته شده است.

برنامه‌های سال آینده این شرکت چیست؟

سال آینده براساس برنامه ششم توسعه اقتصادی پیش‌بینی شده است 16700 هکتار کشت گلخانه‌ای داشته باشیم که تصمیم براین است 40 درصد آن از طریق شرکت شهرک‌های گلخانه‌ای صورت پذیرد.

به عنوان آخرین سوال نظر شما با توجه به سمت‌ قبلی در وزارت جهاد کشاورزی و مسئولیت فعلی درباره موضوع خرید تضمینی محصولات کشاورزی چیست؟

من اعتقاد دارم خرید تضمینی آخرین چاره است. در قانونی که اوایل دهه 60 شمسی تصویب شده است، آمده خرید تضمینی در واقع کمترین هزینه برای جلوگیری از زیان کشاورزان بدون سود است. هنگامی که تولیدکنندگان خریداری برای محصولاتشان ندارند، بهترین راهکار به عقیده من بحث خرید توافقی است که می‌تواند منافع تولیدکنندگان را نیز ایجاد کند. به همین دلیل باید به این سمت حرکت کنیم، اما یک راهکار دیگر که کمی سخت‌تر است، بحث بیمه تولید است تا کشاورزان با استفاده از امتیاز این شیوه که در دنیا متداول است بتوانند بدون نگرانی تولید داشته باشند.

عماد عزتی