سودجویی آمریکایی با حربه تحقیر و تحمیق

اینها جنبه‌هایی تلخ و گزنده از نشست عربی ـ آمریکایی ریاض بود؛ اما بررسی زوایای مختلف این نشست و اهداف و اغراض کشورهای شرکت‌کننده در آن نشان می‌دهد چندان هم جای نگرانی نیست. هر چند برگزارکنندگان نشست ریاض تلاش کرده بودند تا حد ممکن آن را بزرگ و اثرگذار جلوه دهند؛ اما این نشست در واقع چیزی جز گردهمایی بی‌مفهوم کشورهایی متفرق، سردرگم و وابسته نبود. چهره‌های خسته و خواب‌آلود و البته بی‌تفاوت سران کشورهای شرکت‌کننده نشان می‌داد آنها نه به دنبال ائتلاف‌های سیاسی و نظامی معنا‌دار؛ بلکه در صدد گرفتن سهم خود از کمک‌های آمریکا و پترودلارهای عربستان هستند.

چهره عبوس، متکبر و جدی ترامپ نیز که در طول ساعت‌ها نشست مشترک با سران عرب حتی لحظه‌ای لبخند و صمیمیت در آن دیده نشد، نشان از رویکرد «از بالا به پایین» داشت که برای تأمین شغل و درآمد برای مردم کشورش، حاضر شده با هر کسی نشست و برخاست کند و تمام آرمان‌هایی را که آمریکایی‌ها سال‌ها به خاطرش جنگ افروزی کردند، به فراموشی بسپارد. ترامپ در سخنرانی‌اش گفت: «نیامده‌ام به مردم خاورمیانه بگویم که چگونه فکر کنند، چگونه زندگی کنند... بلکه آمده ام تا به همکاری بیندیشیم» و در نهایت نیز از سرمایه‌گذاری‌های عربستان در کشورش تشکر کرد. هر چند برای کشورهای مستقل و صاحب تمدن خاورمیانه چنین موضوعی می‌تواند خوشایند باشد؛ اما برای آمریکایی که سال‌هاست حقوق بشر و آزادی‌های سیاسی را به حربه‌ای برای سرکوب کشورهای خاورمیانه بخصوص ایران تبدیل کرده، چنین موضعگیری تنها می‌تواند به این معنا باشد که ترامپ تجارت پیشه، تعارفات ظاهری را کنار گذاشته و فقط به بهره برداری و سوءاستفاده اقتصادی از کشورهای خاورمیانه نظر دارد.

اما در میان حاضران در نشست ریاض، اوضاع سران عربستان سعودی از بقیه رقت انگیز‌تر بود؛ پادشاهی که توان حرکت را هم نداشت و تنها با کمک اطرافیانش قادر به بلند شدن و تکان دادن دست‌هایش می‌شد، می‌کوشید خود را به عنوان رهبر مقتدر جهان عرب و اسلام و جمهوری اسلامی ایران را به عنوان دشمن درجه یک مسلمانان معرفی کند؛ غافل از این‌که نه مقبولیتی در بین کشورهای عرب دارد و نه مشروعیتی در بین کشورهای غربی.

عربستان سعودی پیشتر هم بارها برای ایجاد اجماع بین‌المللی علیه ایران تلاش کرده بود و ایده‌هایی همچون «ناتوی عربی» را در سر پرورانده بود؛ با وجود این،چنین اجماعی هیچ گاه به نتیجه ملموسی نرسیده و تنها دستاورد آن باجگیری و سوء استفاده مالی کشورهای عرب از عربستان بوده است. «ائتلاف بزرگ نظامی کشورهای اسلامی» برای مقابله با «خطر ایران» که قرار بود در گام اول، کار حوثی‌ها را در یمن یکسره کند، نمونه‌ای جالب از این تلاش‌هاست که جز اعلامیه‌ای مطبوعاتی روی کاغذ، چیزی از آن باقی نماند. دولت‌هایی همچون مصر که از عربستان سعودی کمک‌های میلیاردی دریافت می‌کردند، حاضر نشدند ارتش سعودی را در یمن همراهی کنند و در نتیجه اکنون سعودی‌ها در باتلاق یمن گیر کرده‌اند و همچنان از شکست حوثی‌ها درمانده‌اند.

اما رقت‌انگیزتر از مشی باجگیرانه عرب‌ها، رویکرد تمسخر آمیز و ابزاری رسانه‌ها و تحلیلگران غربی به عربستان سعودی است که در توضیح و بیان اختناق سیاسی موجود در این کشور و تلاش‌های آن برای ایجاد افراط گرایی وهابی، از هیچ نقد و نظری خودداری نمی‌کنند و همراه با ترامپ و اعضای دولت او بی‌پرده از «دوشیدن عربستان» سخن می‌گویند.

به‌این ترتیب به نظر می‌رسد نشستی که با چنین فضایی و چنین مشارکت کنندگانی برگزار شود، نمی‌تواند تهدید امنیتی بلند مدتی برای جمهوری اسلامی ایران باشد. فضای ایران امروز فضای تدبیر و امید است؛ تدبیر برای تغییر موضعگیری‌های خصمانه علیه ایران و امید به حل مشکلات منطقه‌ای. دولت دوازدهم باید با آرامش و اقتدار، مشی و مدل امنیتی مورد نظر خود را که بر مؤلفه‌هایی همچون تکیه بر آرای ملت برای ایجاد کشور و منطقه‌ای آرام و با ثبات، امنیت سازی بومی و درون نگر، جایگزینی اتحاد اسلامی به جای اختلافات قومی، میانه روی و درنهایت دیپلماسی و مذاکره برای دستیابی به اهداف و منافع مشترک متکی است، در منطقه تثبیت کند و با رویکردی غیر خصمانه و روشنگرانه، کشورهای اسلامی را از تحقیری که به آن تن داده‌اند، آگاه سازد و برهاند.

دکتر محمد مهدی مظاهری

استاد دانشگاه