داده‌های شگفت‌انگیز «جونو» از مشتری

بخشی از داده‌های اخیر جونو به سازوکار شکل‌گیری شفق‌های قطبی مشتری اختصاص دارد. پیش از این تصور می‌شد نحوه شکل‌گیری شفق‌های قطبی در این سیاره مشابه زمین است. میدان مغناطیسی زمین ذرات باردار خورشیدی را به دام می‌اندازد و آنها به سمت قطب‌های مغناطیسی زمین کشیده می‌شوند. این ذرات بر اثر برخورد با لایه‌های فوقانی جو در اصطلاح یونیزه می‌شوند و ساکنان نواحی قطبی زمین، هرازگاهی هاله‌های نوری سبزرنگ زیبایی در آسمان مشاهده می‌کنند.

مشتری نیز همچون زمین دارای میدان مغناطیسی است؛ اما بسیار قوی‌تر و ده‌ها برابر گسترده‌تر. از این رو در این سیاره نیز شفق‌های قطبی با سازوکاری مشابه زمین شکل می‌گیرند. بتازگی داده‌های جونو نشان داد عوامل دیگری نیز در به وجود آمدن پدیده شفق‌های قطبی در مشتری موثر هستند. یکی از این عوامل جریان‌هایی از پلاسماست که از لایه‌های فوقانی جو مشتری وارد مغناط‌کره این سیاره می‌شوند و باعث می‌شود تجمع ذرات باردار در این نواحی تقویت شود. این داده‌ها به کمک دو ابزار علمی جونو به‌دست آمده است که به‌طور اختصاصی برای بررسی میدان مغناطیسی مشتری و تعاملات آن با جو این سیاره ساخته شده‌اند.

در کنار این داده‌های هیجان‌انگیز، فضاپیمای جونو تصاویر خیره‌کننده‌ای از سیاره مشتری به زمین ارسال کرده است که تا پیش از این، مشتری را از چنین منظری ندیده بودیم. این فضاپیما که در ارتفاع بسیار پایینی به دور مشتری می‌گردد توانسته تصاویر جذابی از قطب جنوب این سیاره و کمربندهای مدور آن به زمین ارسال کند. این تصاویر از ارتفاع حدود 51 هزار کیلومتری مشتری گرفته شدند. تاکنون هیچ فضاپیمایی به این اندازه به غول گازی منظومه شمسی نزدیک نشده بود. جونو از این ارتفاع بخوبی می‌تواند ساختار جو سیاره را بررسی کند و رازهایی را از ترکیبات و ساختار درونی مشتری برملا کند.

جونو توانست برای نخستین‌بار از حلقه باریک مشتری عکاسی کند. تصویر ارسالی از حلقه مشتری را ردیاب ستاره‌ای جونو ثبت کرده است. جونو به کمک این ردیاب و براساس موقعیت ستاره‌ها در فضا مسیریابی می‌کند. وجود حلقه در اطراف مشتری پیش از این به کمک داده‌های فضاپیماهای ویجر اثبات شده بود، اما تاکنون هیچ تصویری از آن‌ در اختیار نداشتیم. فضاپیمای جونو تیرماه 1395 در مدار سیاره مشتری قرار گرفت. این فضاپیما به هشت ابزار علمی مجهز است و یافته‌های آن به ما کمک می‌کند اطلاعات کاملی از ساختار درونی مشتری، ترکیبات جو و محیط اطراف آن پیدا کنیم. این اطلاعات دیدگاه بهتری از شکل‌گیری این سیاره و به دنبال آن منظومه شمسی در اختیار دانشمندان قرار می‌دهد.

محمدرضا رضائی