داعش، انفجار کابل و معمای امنیتی افغانستان

انفجار ترویستی دهم خرداد ماه در کابل معمای امنیتی افغانستان را پیچیده‌تر کرد.

درپی این حادثه تروریستی که مرگبارترین انفجار تروریستی پایتخت افغانستان از سال 2001 میلادی نام گرفت، مخالفان دولت مرکزی هم دست به اعتراض زدند. به گونهای که تجمع اعتراض‌آمیز مخالفان دولت افغانستان با مداخله پلیس به درگیری انجامید، و 3 تا 7 نفر از مخالفان کشته و شماری دیگر زخمی شدند.

این درگیری زمانی روی داد که بیش از هزار نفر از معترضان افغان روز جمعه در نزدیکی مکان انفجار اخیر در کابل تجمع کرده و خواستار استعفای دولت شدند. معترضان افغان، ناتوانی اشرف غنی، رئیس جمهوری و عبدالله عبدالله، مدیر اجرایی افغانستان را علت تشدید ناامنی و همچنین وقع انفجار مهیب روز چهارشنبه در محله «وزیراکبرخان» اعلام کردند.

ابعاد جدید انفجار کابل

انفجار روز چهارشنبه کابل در محله «وزیراکبرخان» روی داد. محله‌ای دیپلمات‌نشین، که کاخ ریاست جمهوری، برخی ادارات دولتی و شماری از سفارت‌خانه‌ها از جمله سفارت آلمان و ایران در آن قرار دارد.

رئیس پلیس افغانستان آخرین آمار تلفات این حادثه تروریستی را حدود 100 کشته و حدود 400 زخمی اعلام کرد، اما برخی منابع خبری از جمله منابع آلمانی شمار کشته‌ها را حدود 200 نفر و شمار زخمی‌ها را تا 600 نفر اعلام کرده‌اند.

«حسن شاه فروغ»، رئیس پلیس افغانستان با اشاره به اطلاع ضمنی پلیس از طراحی این عملیات گفت: متاسفانه اقدامات ما برای مهار این اقدام تروریستی به نتیجه نرسید. وی گفت: عامل انفجار تروریستی روز چهارشنبه، 1500 کیلو مواد منفجره را در یک تانکر حمل فاضلاب منفجر کرد، به گونه‌ای که برخی ساختمان‌ها در شعاع 4 کیلومتری محل انفجار هم دچار آسیب شدند.

به گفته شاه فروغ مراکز اطلاعاتی افغانستان مدارکی در دست دارند که ثابت می‌کند هدف اصلی این انفجار سفارت آلمان بوده، و شبکه حقانی و سازمان اطلاعات ارتش پاکستان در این عملیات تروریستی دست داشته‌اند.

برخی منابع خبر انفجار انتحاری اخیر در محله «وزیراکبرخان» کابل را مرگبارترین حمله تروریستی در پایتخت افغانستان از سال 2001 تا کنون می‌دانند.

عامل انفجار تروریستی کابل

چنانکه گفته شد، مراکز اطلاعاتی افغانستان به مدارک دست یافته‌اند که حکایت از رد پای شبکه حقانی و سازمان اطلاعات ارتش پاکستان در عملیات تروریستی روز چهارشنبه در محله «وزیراکبرخان» کابل دارد.

این درحالی است که تنها ساعاتی پس از وقوع این عملیات تروریستی، گروه داعش در افغانستان در سایت خبری خود «اعماق» رسما مسئولیت این انفجار را بر عهده گرفت.

داعش بار دیگر در روز جمعه علاوه بر پذیرش مسئولیت انفجار کابل، تصویر «جمیل الرحمان سعد» عامل این عملیات انتحاری را منتشر کرد.

افغانستان مقر جدید داعش

پس از سوریه، عراق، یمن، و مناطقی در شمال آفریقا از صحرای سینا تا لیبی و الجزایر، کشور افغانستان در دو سال گذشته به یکی از کانون های نفوذ داعش تبدیل شده است. به گفته منابع اطلاعاتی روسیه و افغانستان شماری از عناصر داعش در سوریه و عراق از اواخر سال 1393 راهی افغانستان شدند.

این نیروهای به تدریج مناطقی از خاک افغانستان، پاکستان، تاجیکستان و ازبکستان را در آسیای مرکزی تحت نفوذ خود قرار داده و پایه‌گذاری "ولایت خراسان" را اعلام کردند. ولایت‌های مهم قندوز و هلمند در افغانستان از مهمترین مراکز نفوذ داعش در افغانستان به شمار می‌آید.

دبیرکل روسی سازمان پیمان امنیت جمعی با ابراز نگرانی از روند رشد نیرو‌های داعش در افغانستان تعداد داعشی‌ها را در افغانستان، حدود 10 هزار برآرود کرده است.

نیکولای بوردیوژا، پیوستن شمار زیادی از جوانان افغان به این گروه را دلیل رشد سریع عناصر داعش در افغانستان اعلام کرد و گفت: گرایش جوانان افغان به داعش نه به خاطر تفکرات اسلامی، اعتقادی و جهادی، که برای امرار معاش و کسب حقوق خوب است.

برخی منابع محلی اعلام کرده‌اند که داعش در کابل و اطراف آن برای جذب نیرو به هر نفر ۱۰۰۰ دلار پول نقد و یک موتورسیکلت می‌‌دهند و از این طریق ۷۰۰ تا ۸۰۰ نفر را را در اطراف کابل جذب کرده‌اند.

محمد محقق، معاون دوم رئیس‌اجرایی حکومت وحدت ملی افغانستان از شیعیان و طالبان به عنوان اهداف اصلی حضور داعش در افغانستان یاد کرد.

قوم هزاره بیشترین جمعیت شیعان افغانستان را دارد. علاوه بر آن سادات، قزلباش‌‌ها و بخشی از جمعیت تاجیک‌، پشتون و ترکمن افغانستان هم شیعه‌ مذهب هستند. این جمعیت‌های شیعی بیشتر در ولایات بامیان، غزنی، ارزگان، غور، جوزجان، سمنگان و بلخ سکونت دارند.

حامیان داعش در افغانستان

منابع سیاسی به ویژه در افغانستان به صراحت از حمایت برخی کشورهای خارجی از داعش در کشورشان خبر می‌دهند.

در 24 آذرماه سال 1395 حاجی ظاهر قدیر، معاون اول مجلس ملی افغانستان برای چندمین بار در جلسه علنی مجلس تاکید کرد: افراد داعش با بالگردها و هواپیماهای خارجی در افغانستان جابجا می‌شوند و با برخی نهادهای امنیتی و سفارتخانه‌ها در کابل ارتباط دارند.

نقش آمریکا در حمایت از داعش در افغانستان

«الکساندر مانتیتسکی» سفیر روسیه در کابل اخیرا در مصاحبه‌ای با ابراز نگرانی از فعالیت داعش در افغانستان و ناکامی آمریکا در مبارزه با تروریسم گفت: «آمریکا قصد ندارد تروریسم در افغانستان ریشه کن شود و داعش در همین راستا در این کشور ایجاد شد.»

حامد کرزای، رئیس جمهور سابق افغانستان هم ۲۱ فروردین ۱۳۹۶ در مصاحبه با یک شبکه خبری هندی تصریح کرد: این مسئله‌ مهمی است که چگونه با وجود حضور نظامی آمریکا گروه تروریستی داعش در افغانستان بر سر کار آمده است. وی همچنین ظهور داعش را نتیجه حضور نظامی آمریکا در عراق و سوریه دانست.

نقش پاکستان در حمایت از داعش در افغانستان

برخی محافل امنیتی به ویژه در افغانستان از سازمان اطلاعات ارتش پاکستان به عنوان متهم دیگر حمایت از داعش در این کشور یاد می‌کنند. در این میان کاهش سطح ارتباط طالبان افغانستان با اسلام‌آباد به عنوان محملی برای توجیه ارتباط پاکستانی‌ها از داعش در افغانستان در نظر گرفته شده است.

جان نیکلسون؛ فرمانده نیروهای امریکایی و ناتو در افغانستان اخیرا گفت: اعضای تحریک طالبان پاکستان بخش بزرگی از نیروهای داعش در افغانستان را تشکیل می‌دهند. به گفته‌ او، اعضای تحریک طالبان پاکستان با عبور از افغانستان در ولایت ننگرهار افغانستان به داعش پیوسته‌اند.

صدیق صدیقی؛ سخنگوی وزارت داخله افغانستان هم با تایید اظهارات نیکلسون گفت: ما بیشترین آسیب را از پناهگاه امنی که هراس‌افکنان در پاکستان دارند، می‌بینیم. فعالیت طالبان، القاعده و داعش در خاک پاکستان، مصیبت اصلی برای افغانستان است.»

حنیف اتمر، مشاور امنیت ملی رییس‌جمهور افغانستان نیز تاکید کرد که ۸۰ درصد عناصر داعش در شرق افغانستان، شهروندان پاکستانی هستند.

محافل سیاسی و رسانه‌ای در افغانستان بر این باورند که سازمان اطلاعات ارتش پاکستان با هدف کاهش تهدید داخلی جریان افراطی «تحریک طالبان» آنها را به سوی داعش در افغانستان سوق داده است، تا ضمن کاهش قدرت عملیات این جریان افراطی در داخل پاکستان، از نفوذ بر آنها برای مدیریت تحولات افغانستان بهره‌گیری کند.

نقش عربستان در حمایت از داعش در افغانستان

طالبان افغانستان یکی از نخستین جریان‌هایی است که انگشت اتهام را به سوی عربستان دراز کرده است.

ملا عبدالمنان نیازی؛ از رهبران شناخته شده طالبان، اخیرا با اشاره به نقش عربستان سعودی در گسترش سلطه و نفوذ خود در افغانستان گفت: آل سعود برای این هدف از داعش به عنوان یکی از اهرم‌ها استفاده می کنند.

وی تصریح کرد: عربستان از طالبان افغانستان هم خواسته تا با پیوستن به گروه داعش، زمینه‌های قدرت‌گیری و گسترش این گروه در افغانستان را فراهم کنند.

ناامیدی از طالبان

شاید مهمترین دلیل حمایت آمریکا، عربستان و پاکستان با شکل‌گیری جریان داعش در افغانستان، روند صلح با گروه‌های مسلح مخالف در این کشور باشد. روندی که پیشرفت آن با ورود گلبدین حکمتیار رهبر حزب اسلامی افغانستان به کابل نشان داده شد.

حکمتیار که چهاردهم اردیبهشت 96 پس از 20 سال تقابل با دولت مرکزی وارد کابل شد، ضمن اعلام مصالحه با دولت از طالبان نیز درخواست کرد به روند مذاکرات صلح با دولت بپیوندد.

به همین دلیل کشورهایی که موقعیت خود در افغانستان و مناطق پیرامونی آن را در بی‌ثباتی امنیتی افغانستان می‌بینند، با حمایت مالی، اطلاعاتی و تسلیحاتی از داعش در این کشور، شرایط را برای حفظ بی‌ثباتی در افغانستان و بخش‌هایی از آسیای مرکزی فراهم کرده‌اند.

موقعیت راهبردی افغانستان که مرزهای مشترکی با چین، هند، ایران دارد و از طریق آسیای مرکزی در مجاورت روسیه قرار می‌گیرد، این کشور را به یکی از منااطق راهبردی در رویکرد آسیایی آمریکا تبدیل کرده است. به همین دلیل داعش نقطه اتکای جدید برای آمریکاست، تا به بهانه مبارزه با این جریان تروریستی، بار دیگر حضور نظامی خود در افغانستان را تقویت کند.

به همین دلیل است که دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا در نشست اخیر سران ناتو از ضرورت تقویت حضور نظامی ناتو در افغانستان خبر داده، و اعلام کرده راهبرد جدید نظامی خود در این کشور را به زودی ارائه خواهد داد. برخی محافل نظامی در آمریکا اعلام کردند که ترامپ با طرح مک مستر، مشاور امنیت ملی خود در مورد افغانستان موافقت کرده است.

در این طرح افزایش نیروی نظامی و صلاحیت‌های میدانی فرماندهان آمریکایی در افغانستان، تشدید بی‌سابقه حملات جنگنده‌های آمریکایی و افزایش بمباران مناطق مختلف افغانستان پیش‌بینی شده است.

این درحالی است که براساس توافقنامه امنیتی آمریکا و افغانستان که در سال 2014 امضا شد آمریکا باید ضمن کاهش نیروهای نظامی خود تا یک هزار نیرو، ماموریت این نیرو را صرفا به آموزش نیروهای پلیس و ارتش ملی افغانستان معطوف کند.

از سوی دیگر پاکستان نیز با هدف حفظ نفوذ خود در کابل همواره از قدرت نیروهای افراطی و تررویستی بهره گرفته است.

پاکستان همچنین تلاش کرده با برانگیختن جریان‌های افراطی داخلی برای حضور و فعالیت در عمق خاک افغانستان، زمینه کاهش تمرکز گروه‌های افراطی در داخل افغانستان را فراهم کند.

اولویت سوم اسلام‌آباد در بازی با برگ افراط گرایی در منطقه تنظیم موازنه امنیتی با هند و بهره‌گیری از این جریانات در رقابت راهبردی با هند است. چنانکه دهلی‌نو همواره اسلام‌آباد را به دست داشتن در اقدامات تروریستی در هند به ویژه در کشمیر تحت نفوذ دهلی‌نو متهم کرده، و از این منظر احساس تهدید و ناامنی نموده است.

و سرانجام رژیم سعودی – وهابی حاکم برعربستان به عنوان پدرخوانده جریان‌های افراطی در سراسر قلمرو اسلامی، و حامی اصلی فکری، مالی و تسلیحاتی گروه‌های تکفیری همانگونه که در شکل‌گیری و حمایت از گروه‌های تروریستی القاعده و طالبان در افغانستان و پاکستان نقش داشته است، پشت پرده جریان تروریستی داعش در این کشور هم قرار دارد.

به زعم مقامات سعودی، گشودن جبهه جدید داعش در افغانستان ضمن اینکه بستر نفوذ عربستان را در آینده افغانستان تضمین می‌کند، جبهه جدید جریان تکفیری را به مرزهای شرقی ایران نزدیک می‌کند.

جمع بندی

فارغ از اینکه انفجاری تروریستی روز دهم خرداد در افغانستان را به جریان حقانی و تحت نفوذ پاکستان بدانیم، یا چنانکه داعش مدعی شده است، به این گروه تروریستی نسبت دهیم؛ این انفجار مهیب تروریستی نشان از آسیب‌پذیری شدید افغانستان در برابر جریان‌های مختلف تروریستی دارد.

توجه به این نکته که امنیت افغانستان در کانون بازی راهبردی مثلث (آمریکا – عربستان – پاکستان) با اهداف متفاوت در قلب آسیا قرار گرفته است، نگرانی در باره آینده امنیتی این کشور را مضاعف می‌سازد.

به همین دلیل همه تلاش‌های دولت افغانستان برای سامان دهی به امنیت این کشور از طریق مصالحه با گروه‌های اصلی مخالف از جمله طالبان و حزب اسلامی حکمتیار با ورود داعش و حمایت از شبکه حقانی در این کشور از یک سو و برنامه رئیس‌جمهوری آمریکا برای افزایش حضور نظامی در افغانستان به بازی گرفته شده، و تعیین‌کنندگی دولت مرکزی کابل در ترسیم آینده امنیتی افغانستان را تحت‌الشعاع قرار داده است.

موقعیتی که پیامدهای امنیتی آن در افغانستان محدود نمی‌ماند و قطعا کشورهای مهم پیرامون افغانستان از چین و هند گرفته تا ایران و آسیای مرکزی و روسیه را هم تهدید می‌کند.

یوسف اسماعیلی