مدیریت فرهنگی از هنرمندان عقب‌تر است

توکلی هرچند سابقه ایفای نقش‌های مختلف در سینما، تلویزیون و تئاتر را داشته، اما اغلب مخاطبان او را با نقش دایی سریال «زیر تیغ»، همان مرد با درایت و مهربانی که همیشه کت و شلوار به تن و کلاهی بر سر داشت، می‌شناسند. توکلی یک تئاتری اصیل است که از جمله کارهایش می‌توان به فیلم‌های سینمایی «دلخون»، «نفوذی»، «عبور از خط سرخ» و سریال‌های «آرام می‌گیریم»، «روزگار قریب»، «مرگ تدریجی یک رویا»، «پدر» (به کارگردانی خودش)، «میرزا کوچک خان جنگلی»، «مدرس» (به کارگردانی خودش) و... اشاره کرد. علاوه بر اینها توکلی مدتی مدیر اداره هنرهای دراماتیک هم بوده و هیچ‌گاه خودش را محدود به بازیگری نکرده است. به بهانه بازی او در فیلم «زیر سقف دودی» به کارگردانی پوران درخشنده گفت‌وگویی با او داشتیم که خواندن آن خالی از لطف نیست.

دعوت به همکاری‌تان برای بازی در فیلم «زیر سقف دودی» چگونه اتفاق افتاد؟

من و خانم درخشنده از سال‌ها پیش باهم آشنا بودیم و من بخوبی به توانایی‌های ایشان واقف بودم. ضمن این‌که دفتر کار من و دفتر ایشان هر دو در یک ساختمان است. یکی از ویژگی‌های مثبت خانم درخشنده این است که بشدت اهل مشورت هستند و قبل از این فیلم هم پیش آمده بود که با من راجع به کارشان صحبت کنند. برای «زیر سقف دودی» هم روزی به من پیشنهاد بازی در نقش پدر خانم مریلا زارعی را دادند و با توجه به متن قوی و مفیدی که این فیلمنامه داشت بازی در آن را پذیرفتم.

قبل از فیلمبرداری این فیلم چه تمریناتی انجام دادید؟

تیم این کار کاملا حرفه‌ای بود و در واقع مجموعه عواملی که خانم درخشنده دور هم جمع کرده بودند همه از کاربلدهای این حوزه هستند که سال‌هاست در این عرصه فعالیت دارند. بنابراین ما زمان زیادی را صرف تمرینات متداول قبل از شروع فیلمبرداری نکردیم. برای من به شخصه درک کاراکتر و ویژگی‌هایی که این پدر داشت مهم بود که با همفکری خانم درخشنده توانستم آن را به دست بیاورم.

شما در زندگی شخصی هم به همین اندازه در زندگی فرزندانتان موثر هستید و به آنها مشاوره می‌دهید؟

مشورت بین اعضای یک خانواده باعث رفاقت محکم‌تری بین آنها می‌شود. وظیفه پدر و مادر این است که از کودکی راهنمایی‌های لازم را به آنها بکنند و تجربیاتشان را در اختیار آنان قرار دهند. من هم در زندگی شخصی‌ام همواره سعی کرده‌ام پاسخگوی منطقی و درستی برای فرزندانم باشم.

سبک کارگردانی، شیوه هدایت بازیگران، نوع دکوپاژ و قاب‌بندی‌های پوران درخشنده در زیر سقف دودی چطور بود؟

خانم درخشنده طی سال‌ها فعالیت در حوزه سینما زحمات زیادی کشیده و با وجود تمام مشکلات و سختی‌ها در این راه ناکام نمانده. در سینما اگر فیلمسازی بخواهد رابطه عمیقی با مردم برقرار کند باید خلاقیت‌های شخصی‌اش را ارتقا دهد. خانم درخشنده، سینما را درک کرده و با خلاقیت‌های خودش فیلم می‌سازد و همین می‌شود که فیلم‌هایش به دل مردم می‌نشیند. شیوه بیان زیر سقف دودی کاملا متفاوت از کارهای قبلی خانم درخشنده است و این نشان می‌دهد ایشان از نظر محتوایی و پیدا کردن زبان سینمایی به دستاوردهای خوبی در این حوزه رسیده. فکر می‌کنم اگر شرایط بهتری برای ایشان فراهم شود فیلم‌های بهتر و سینمایی‌تری خواهند ساخت.

واکنش‌های مردم در مواجهه با شما بعد از بازی در این فیلم چگونه بود؟

کسانی که این فیلم را دیدند از آن راضی بودند و از نگاه روان‌شناسانه‌ای که این فیلم از آن بهره می‌برد، استقبال کردند.

شما سال‌هاست در این حوزه فعالیت دارید. می‌خواهم بدانم در پذیرش یک نقش بیشتر خود نقش برایتان مهم است یا چیدمان افراد گروه کنار هم؟

بیشتر چیدمان افراد کنارهم. هنر مدرن ترکیبی است که هارمونی دارد مثل یک ارکستر و در این ترکیب هر کسی طبق مسئولیتی که دارد نقش‌اش را باید درست انجام دهد. کمتر دیدم فیلم‌هایی که هارمونی درستی در خروجی‌شان دیده شود، اما خانم درخشنده موفق شد گروه و عوامل فیلم‌شان را درست کنار هم مدیریت کند.

تا به حال نقشی بوده که دوست داشته باشید به شما پیشنهاد شود، اما این اتفاق نیفتاده؟

من خودم را بیشتر کارگردان می‌دانم تا بازیگر و ترجیح می‌دهم بیشتر فیلم بسازم. خیلی جوان بودم که فعالیت‌های هنری‌ام را شروع کردم و گرایش من در تمام این سال‌ها کارگردانی و نویسندگی بود و همیشه نگاهم به بازیگری به عنوان شغل دوم است. البته به تدریس هم خیلی علاقه دارم و همیشه دوست داشتم معلم هنر باشم. در طول این سال‌ها هم چند کار ساختم، اما دلیل این که از زمانی به بعد دیگر به سمت کارگردانی نرفتم، این بود که شرایط برای تولید راضی‌کننده نبود. بنابراین همان طور که گفتم بازیگری چندان برایم اولویت نیست. مگر مواقعی که از من دعوت به بازی کنند و در این صورت برایم ترکیب و عوامل کار است که اهمیت بیشتری دارد. البته بعضا هم پیش می‌آید که در انتخابم اشتباه می‌کنم و بنا بر تصورات اولیه کاری را می‌پذیرم که در ادامه متوجه می‌شوم اشتباه کردم، اما به هر حال مجبورم تا انتهای آن بروم.

توقع شما از سینمای ایران چیست؟ دل‌تان می‌خواهد چه اتفاقی در آن بیفتد؟

سینما مهم‌ترین وسیله بیانی در عرصه اندیشه، تفکر و هنر است و به دلیل توانایی‌هایی ذاتی که در درون آن نهفته است، فاصله زیادی بین خودش و هنرهای دیگری از جمله ادبیات، نقاشی، موسیقی و... ایجاد کرده. بعد از انقلاب در یکی دو نسل افراد خوبی وارد عرصه سینما شدند که استعداد بالایی داشتند و امروز نیروی بسیار قوی در حوزه تولید کارهای سینمایی به شمار می‌روند. امروز این نیرو از ارزش‌هایی است که باید مدیریت شود. ارزش‌هایی که مانند کیمیا نایاب هستند و باید بسترسازی مناسبی برای کارایی آنها انجام شود. الان متاسفانه مدیریت کلان ما عقب‌تر از رشد هنرمندان جوان و حتی قدیمی مان است. هر زمان این دو جریان به هم نزدیک شدند سینمای پویایی خواهیم داشت که چشم‌انداز روشنی دارد.

نقش پررنگ پدر در «زیر سقف دودی»

معمولا در فیلم‌ها اگر قرار باشد فرزندی با پدر و مادرش مشورت کند بیشتر طرف مشورت مادر است تا پدر، اما در زیر سقف دودی پدر و مادر هر دو به یک اندازه طرف مشورت دخترشان هستند که در زندگی خانوادگی‌اش با مشکل مواجه شده است.

ساناز قنبری

سینما