زیر و بم اختلاط برنج

به این ترتیب که گروهی معتقدند با توجه به نیاز بازار لازم است واردات مدیریت شده صورت پذیرد و گروه دیگر به‌طور کلی واردات را در دوره برداشت برنج ایرانی نهی می‌کنند.

این درحالی است که امسال انتشار اخباری از اختلاط برنج باعث شده بحث مدیریت واردات برنج اهمیت بیشتری پیدا کند.

از این رو جام‌جم گفت‌وگویی با مرتضی شاه‌حسینی، رئیس انجمن واردکنندگان برنج داشته که در ادامه می‌خوانیم.

آیا موضوع اختلاط برنج وجود دارد یا خیر؟

بله. برخی افراد سودجو مدتی است با این شیوه نسبت به اهداف خود اقدام می‌کنند که متاسفانه به دلیل خلأ‌های موجود از دید نهادهای مسئول دور مانده است. نکته اینجاست که این افراد دو گروه هستند؛ گروهی برنج‌های کیفی داخلی را با انواع پرمحصول داخلی مخلوط می‌کنند که می‌توان این گروه را منصف‌ترین شناخت؛ اما گروه دیگر برنج‌های خارجی ارزان قیمت را با محصول ایرانی مخلوط می‌کنند.

آیا اختلاط برنج خارجی با داخلی هیچ منع قانونی ندارد؟

براساس قانون و شرع، اختلاط برنج تخلف است؛ چه به صورت محصول خارجی با داخلی یا داخلی با داخلی، یا خارجی با خارجی، مگر این که روی گونی برنج درج شود که چه نوع محصولاتی و با چه درصدی با هم مخلوط شده‌است.

آیا آمار دقیقی از این کار وجود دارد؟

خیر؛ آمار دقیقی نمی‌توان در این زمینه اعلام کرد.

بیشترین تخلف در کجا دیده می‌شود؟

بسیاری از واردکنندگان برنج‌های پاکستانی که دفاتر تجاری آنها در شهر مشهد مقدس است، برنج‌های 386 و سوپر باسماتی را وارد می‌کنند که این برنج با توجه به شباهت بسیار زیادش با برنج‌های تولید ایران اغلب در استان‌های شمالی فروخته می‌شود و کمتر این برنج‌ها را در بازار شهرستان‌های دیگر می‌بینیم.

امکان سودجویی از برنج‌تایلندی یا برنج‌های آمریکای جنوبی نیز وجود دارد؟

بله؛ برنج‌های تایلندی و آمریکای جنوبی بیشتر توسط شرکت بازرگانی دولتی خریداری می‌شود که برای تنظیم بازار از آنها استفاده می‌کنند و مقداری هم توسط بخش خصوصی از امسال شروع به واردات کرده‌اند. اما معمولا این برنج‌ها از انبارها یا کارخانه‌های تولید برنج سر در می‌آورند و با برنج‌های پرمحصول ایرانی مخلوط می‌شوند.

نهادهای نظارتی عنوان می‌کنند بازرسی‌های دوره‌ای محسوس یا نامحسوس از کارخانه‌های برنج دارند. چطور این تخلف مشخص نمی‌شود؟

برنج‌های خارجی معمولا توسط سودجویان خریداری می‌شود و با تغییر بسته‌بندی از دید بازرسان سازمان حمایت دور نگه‌ داشته می‌شود. به عنوان مثال رویه کار این گونه است که برای نگهداری این نوع برنج‌ها در استان مازندران، کیسه‌های 70 تا 75 کیلوگرمی دقیقا مانند محصول خود ایران بسته بندی می‌شوند و برای نگهداری در استان گیلان با توجه به عرف بازار آنجا در کیسه‌های 80 کیلویی بسته‌بندی می‌شوند. به این ترتیب وقتی این برنج‌ها در انبارها با برنج‌های ایرانی نگهداری می‌شوند، بازرسان هم متوجه نمی‌شوند.

آیا شیوه‌ای خاص برای شناسایی خود این افراد در انبار برای برنج‌های خارجی وجود دارد؟

برنج‌های خارجی با کیسه‌هایی که علامت آبی رنگ دارند متمایز از برنج داخلی که علامت سبز رنگ دارد چیده می‌شود. اما در کلان انبار بازرسان متوجه نمی‌شوند چون تمام این کیسه‌ها در ایران تولید شده و در بازار موجود است و به کار گرفته می‌شود. البته قبل از هرکاری نیازمند یک اراده ملی هستیم. اما تنها راه استفاده از تجهیزات ژنوتایپی است که با نمونه‌گیری از انبارها بتوانیم تخلف را شناسایی و بررسی کنیم که با دستور وزارت بهداشت مقرر شده طی چند ماه آینده برای تمام برنج‌های وارداتی در مبادی ورودی اعمال می‌شود، اما کارخانه‌های تولیدکننده برنج در ایران غالبا دارای برند نبوده و شناسنامه‌دار نیستند و تولید کارخانه‌ها با مشخصات کامل (GMP) بهداشتی عرضه نمی‌شود.

شما به اختلاط برنج داخلی با برنج‌های کیفی ایرانی اشاره کردید. آیا در این زمینه می‌توانید اطلاعات دقیق‌تری بدهید؟

براساس آماری که نهادهای رسمی اعلام می‌کنند، تقریبا 20 درصد از سطح زیر کشت سه استان شمالی به کشت برنج پرمحصول اختصاص داده‌می‌شود که این برنج در استان مازندران زودتر از استان گیلان که عموما برنج کیفی تولید می‌کنند، به عمل آمده و برداشت می‌شود. در این دوره اگر در شهرستان رامسر یا تنکابن بازرسی قرار دهیم که مسیر حرکت کامیون‌های برنجی که از استان مازندران به سمت استان گیلان حمل می‌شوند را ثبت کند،می‌بینیم روزانه ده‌ها کامیون پر از برنج شیرودی به سمت کارخانه‌های برنج گیلان حرکت می‌کنند. سوال اینجاست که این کامیون‌ها چرا به سمت بازارهای هدف یعنی دیگر شهرستان‌ها نمی‌روند؟

در استان گیلان به دلیل آب و هوای منطقه، برنج هاشمی هنگام تولید در کارخانه‌ها میزان خرده بیشتری ایجاد می‌کند ـ ضریب شکستگی بیشتری دارد ـ که اگر تولید‌کننده بخواهد برنج هاشمی خالص به مشتری تحویل دهد، از نظر قیمتی نزدیک به2000 تومان بالاتر از برنج طارم کیفی خواهد بود و رقابت‌پذیری خود را در بازار از دست می‌دهد، از این رو برنج هاشمی را با درصدی از برنج شیرودی مخلوط می‌کنند که تقریبا 500 تومان بالاتر از برنج طارم در بازار عرضه شود. این گونه رقابت‌پذیری بهتری در بنکداری‌های مختلف خواهد داشت.

ظاهرا بنکداران نیز در این کار نقش دارند. نظر شما چیست؟

گران شدن برنج باعث شده بنکداران نیز طی دو سال اخیر رویه سفارش خودشان را تغییر دهند. به این ترتیب که در گذشته بنکداران هنگام سفارش به کارخانه‌ها صرفا نام برنج را مبنای سفارش خود قرار می‌دادند. مثلا سفارش برنج طارم، صدری، هاشمی یا ... می‌دادند و کار تمام بود. اما اکنون به دلیل روندی که قبلا به آن اشاره کردم، بنکداران هنگام سفارش به تولید‌کنندگان اعلام می‌کنند مثلا برنج صدری 11هزار تومانی، هاشمی 10 هزار تومانی یا طارم 9000 تومانی می‌خواهیم. نکته اینجاست که چطور محصولی که شالی آن با قیمت مثلا 5000 تومان خریداری شده‌‌است، برنج آن را با قیمت 7000 تومان می‌توان فروخت؟ (اعداد فرضی هستند).

به نظر شما چرا نهادها زیاد به این موضوع توجه نشان نمی‌دهند؟

سازمان‌های حمایتی یا نظارتی هم به دلیل این که بحث حمایت از تولید داخلی مطرح شده، زیاد با این روند برخورد نمی‌کنند. چون براین باورند اگر صرفه اقتصادی تولید برنج از بین برود، تمام شالیکاری‌ها تبدیل به ویلا یا فروشگاه می‌شود. در این روند زیان اصلی متوجه مردم و مصرف‌کننده می‌شود. به همین دلیل هر زمان که از این تخلف صحبت می‌کنیم، همه با این دید که خلاف معیشت تولید‌کنندگان سخن می‌گوییم واکنش نشان می‌دهند، یا این که اگر از جانب انجمن چنین مواردی مطرح شود، متهم به مافیا، تشویق واردات و حمایت از آن می‌شویم. درحالی که همه می‌دانیم کشاورزان و برنجکاران واقعا در این زمینه نقشی ندارند. این گروه وقتی محصول خودشان را تحویل کارخانه می‌دهند، تازه روند تخلف آغاز می‌شود و در نهایت منافعی برای آنها ایجاد نمی‌شود. بنابراین مطرح کردن این واقعیت تفاوتی در معیشت کشاورزان ندارد و بهتر است با آن مواجه شویم و برای آن چاره‌اندیشی کنیم چون خطر بزرگ‌تری در کمین است.

اصلی‌ترین نگرانی از افزایش این روند چیست؟

تغییر ذائقه و حذف کامل برنج ایرانی از سفره مردم. این خطری است که باید جدی بگیریم چون برنج‌های خارجی می‌تواند ذائقه مردم را تغییر دهد و در نهایت باعث خروج برنج ایرانی از سبد خرید مردم شود.

شما فکر می‌کنید بیشترین تخلف در میان کدام صنف صورت می‌گیرد؟

من نمی‌خواهم گروه یا فردی را متهم کنم. اما واقعیت این است که شالیکاران منافعی در این زمینه ندارند و هرچه هست در مراحل بعد از برداشت است. بنابراین بهتر است مسئولان در این زمینه واقعیت را قبول کرده و برای آن راهکاری منطقی و دقیق ارائه کنند.

عماد عزتی - اقتصاد