رئیس‌جمهوری ترکیه در راه تهران

اردوغان در تهران چه اهدافی را دنبال می‌کند؟

رئیس‌جمهوری ترکیه یک روز پیش از پرواز به مقصد تهران گفت، با مقامات ایرانی درباره همه‌پرسی استقلال کردستان عراق و روند مذاکرات سوریه گفتگو خواهد کرد و بعد از این سفر «نقشه راه» ترکیه و ایران در پاسخ به همه‌پرسی کردستان عراق مشخص می‌شود.

رجب طیب اردوغان تصریح کرد: «سفرم به ایران در راستای مشارکت در نشست شورای مشترک استراتژیک انجام می‌شود و همه‌پرسی اقلیم در شمال عراق در راس دستور کار و رایزنی‌های من با حسن روحانی، رئیس‌جمهوری و همچنین رهبر ایران قرار دارد.»

این سفر درحالی صورت می‌گیرد که «حلوصی آکار» رئیس ستاد مشترک ارتش ترکیه هم از روز یکشنبه نهم مهر به تهران آمده و در دیدارهای متعدد با مقام‌های ارشد لشکری و کشوری ایران ابعاد مختلف همکاری نظامی و امنیتی دو کشور در منطقه به ویژه در سوریه و عراق را بررسی کرده است.

اردوغان و دیگر مقام‌های سیاسی و نظامی ترکیه از زمان برگزاری همه پرسی استقلال اقلیم کردستان شدیدترین واکنش را به این اقدام اربیل نشان دادند، و تاکید کردند که از همه ابزارهای سیاسی، اقتصادی و حتی نظامی برای منصرف کردن مقامات اقلیم کردستان عراق و عقب نشینی از استقلال این منطقه استفاده خواهند کرد.

نگرانی عمیق آنکارا از روند تحولات منطقه

دولت ترکیه استقلال طلبی کردستان عراق را تحریکی برای اقلیت بزرگ کرد در خاک خود می‌داند و معتقد است که شکل گیری دولت مستقل کردی در اقلیم کردستان عراق موجب تشدید فعالیت‎های شبه‌نظامیان کرد مانند گروهک مسلح پ. ک. ک. می‌شود.

مؤسسه آمار ترک استات در برآورد سال 2012 میلادی جمعیت کردهای ترکیه را حدود 22 میلیون و 700 هزار نفر تخمین زده است. این جمعیت، یک اقلیت بزرگ 30 درصدی از جمعیت حدود 75 میلیون نفری ترکیه را در بر می‌گیرد.

بعلاوه جمعیت کردهای ترکیه معادل 45 تا 50 درصد از کل جمعیت کردها در سراسر جهان را شامل می‌شود، این درحالی است که جمعیت کردهای ایران و عراق هر کدام حدود 15 درصد از کل جمعیت کردهای جهان را در بر می‌گیرد و جمعیت کردهای سوریه هم حدود 6 درصد از جمعیت کردهای را شامل می‌شود.

همچنین مطابق آخرین تقسیمات کشوری در ترکیه 21 استان از 81 استان ترکیه به ویژه در مناطق شرقی و جنوبی استان‌های کردنشین به شمار می‌آیند، و اکثریت کردهای ساکن ترکیه مذهب شیعه علوی یا بکتاشی دارند.

بعلاوه یکی از اهداف راهبردی ترکیه در سوریه، جلوگیری از تحرکات اتحادیه دموکراتیک کرد در این کشور برای ایجاد منطقه خودمختار در حد فاصل مرزهای ترکیه با رودخانه دجله است.

در همین چارچوب نظامیان ترکیه در دو سال گذشته با ورود مستقیم به خاک سوریه در مناطق مختلف از جمله در شهر الباب و منطقه عفرین مستقر شده‌اند.

این تحرکات نظامی ترکیه از یک منظر پاسخی به حمایت نظامی و تسلیحاتی گسترده آمریکا از اتحادیه دموکراتیک کرد در خاک سوریه است، که راه را برای تحرکات خودسرانه و مرکز گریز این گروه فراهم کرده و در برخی مناطق به رویارویی اتحادیه دموکراتیک کرد با ارتش سوریه منجر شده است.

طبعا رویه‌های جدایی طلبانه کردها در سوریه و عراق که با حمایت پیدا و پنهان آمریکا و رژیم صهیونیستی همراه است، پیام هشدارگونه و تندی به مقامات آنکارا ارزیابی می‌شود، یکی از اصلی‌ترین دلایل تغییر رویکرد ترکیه در جنگ سوریه و عراق به شمار می‌آید.

به عبارت دیگر نگرانی عمیق ترکیه از راهبرد تجزیه طلبانه ائتلاف ضد داعش آمریکایی در سوریه و حمایت صریح رژیم صهیونیستی از استقلال اقلیم کردستان عراق موجب شده است، که آنکارا صف خود را از صف جبهه غربی- عربی در سوریه و عراق جدا کند و به جبهه ضدتروریستی ایران، روسیه، سوریه و عراق نزدیک شود.

این تغییر رویه که برای نخستین با در بهمن ماه سال گذشته و همراهی ترکیه با محور ایران و روسیه در مذاکرات صلح آستانه آشکار شد، به جهت اهمیت راهبردی نقش این سه کشور در تحولات سوریه، منجر به توافق مهم کاهش تنش در مناطقی از خاک سوریه شده و بیشترین سهم را در تثبیت سیاسی و امنیتی بخش‌هایی از این کشور پس از 6 سال و نیم جنگ و خونریزی داشته است.

در همین چارچوب در نیمه تابستان امسال رئیس ستاد کل نیروهای مسلح ایران در سفر مهمی به ترکیه با مقامات آنکارا درباره «امنیت مرزها، امنیت داخلی دو کشور و مقابله با تروریسم» به رایزنی پرداخت.

پس از این رویداد، و در پی برگزاری همه پرسی اقلیم کردستان عراق، مقامات ترکیه با نگاهی جدی‌تر به تعامل بیشتر منطقه‌ای به ویژه با دو کشور ایران و عراق روی آوردند و سفر رئیس جمهوری ترکیه متعاقب سفر رئیس ستاد مشترک ارتش ترکیه به ایران از این منظر دارای اهمیت فراوانی است.

راهبردهای امنیتی ایران و ترکیه

آنچه مسلم است، ایران و ترکیه اشتراکات سیاسی و امنیتی عمیقی در منطقه دارند. مبارزه با تروریسم تکفیری، مبارزه با گروهک‌های تروریستی محلی نظیر پ. ک. ک. و پژاک، مقابله با توطئه‌های تجزیه طلبانه آمریکا محور، مبارزه با جرایم سازمان یافته و سازمان‌های قاچاق انسان و مواد مخدر و مواردی از این دست بخش‌هایی از اشتراکات سیاسی و امنیتی دو کشور به شمار می‌آید که به صورت طبیعی وحدت و همکاری‌های نزدیک امنیتی و سیاسی تهران و آنکارا را می‌طلبد.

با این همه بازیگری غیرثابت و لرزان ترکیه در تحولات منطقه‎ای و بین‌المللی از یک سو و نگاه امنیتی این کشور به ناتو و کشورهای غربی موجب شده است که مقامات ترکیه اولویت‎های راهبردی و امنیتی خود را در بسیاری از موارد با ائتلاف‌های غربی به ویژه آمریکا و ناتو هماهنگ کنند؛ چنانکه در جنگ سوریه و عراق تا پیش از تغییر رویه آنکارا در ماه‌های اخیر شاهد آن بوده‌ایم.

در مواردی هم مقامات ترکیه درچارچوب رقابت‌های غیراصولی با کشورهای منطقه تلاش کرده‌اند، از رویه‎هایی پیروی کنند که در تضاد با ثبات و امنیت منطقه و منافع کلی کشورهای منطقه بوده است. سیاست‌ ترکیه در خصوص بحران قره‌باغ نمادی از این دست رویکردهای غیراصولی ارزیابی می‌شود.

با این همه شفاف شدن منازعه واقعی بحران در خاورمیانه و ورود جبهه آمریکایی – صهیونیستی – سعودی به فاز بحران سازی در خاورمیانه و حوزه پیرامونی مرزهای ترکیه در سوریه و عراق موجب تغییرات مهمی در دیدگاه منطقه‌ای مقامات ترکیه شد.

آثار این این تغییرات را در همسویی آنکارا با راهبردهای مشترک ایران، روسیه در سوریه و همچنین همصدایی با بغداد و تهران در موضوع همه‌پرسی اقلیم کردستان عراق به خوبی می‌توان رصد کرد.

آنچه مسلم است، مجموعه تحولات خاورمیانه از لبنان و فلسطین و سوریه تا عراق و یمن و قطر، بخشی از نقشه آمریکایی برای ایجاد خاورمیانه جدید و مقابله با جریان مقاومت است که از حمایت کامل جریان سازش عربی، با محوریت جبهه سعودی برخوردار است، و این پروژه علاوه بر جغرافیای مقاومت در منطقه تغییر در مرزهای جغرافیایی سایر کشورها از جمله ترکیه و قطر را نیز هدف قرار داده است.

به همین دلیل انتظار می‎رود، مقامات ترکیه در شرایط کنونی به درک قابل قبولی از ضرورت همگرایی امنیتی رسیده باشند، و برای مقابله با تهدیدهای عمیق ناشی از جبهه آمریکایی – صهیونیستی – سعودی، راه تعامل سازنده با تهران – بغداد – دمشق را در پیش بگیرند.

در این صورت، می‌توان شاهد آغاز فاز جدیدی از تعاملات امنیتی منطقه‌محور بود، و از ظرفیت‌های وسیع چهار کشور ایران، ترکیه، سوریه و عراق و مشارکت راهبردی روسیه برای حل ریشه‌ای بحران‌های منطقه‌ای نظیر تروریسم و توطئه‌های تجزیه طلبانه بهره برد.

یوسف اسماعیلی/ جام جم آنلاین