عـزرائیل مشغول کـار است

البته عمده بیماری‌ها و حوادث شغلی مربوط به محیط‌های کاری ناسالم است. این ناسالم بودن هم صرفا به آلودگی محیط و ناایمن بودن محیط کار برنمی گردد. گاهی این ناسالم بودن محیط کار از منظر روانی آزاردهنده می‌شود. ناسالم بودن محیط کار، چه از منظر فیزیکی و چه از لحاظ روانی، می‌تواند بیماری‌ها و حوادث شغلی متعددی به بار بیاورد که امید به زندگی را در فرد شاغل کاهش دهد.

آمارهای قابل تامل از بیماری‌های شغلی

نظام ثبت بیماری‌ها و حوادث شغلی در ایران، چندان دقیق و مستند نیست؛ مثلا وقتی یک کارگر ساختمان از داربست می‌افتد و دچار حادثه می‌شود، دربیشتر موارد، این اتفاق به عنوان یک حادثه شغلی ثبت نمی‌شود؛ مگر این که کار به شکایت از کارفرما بکشد یا این که کارگر به بیمه تامین اجتماعی مراجعه کند و درخواست طول دوره درمان داشته باشد.

برای بیماری‌های شغلی هم همین طور است. فرض کنید کارگری که در محیطی خطرناک و آلوده به انواع و اقسام مواد شیمیایی کار می‌کند و بعد از سال‌ها کارکردن به سرطان ریه مبتلا می‌شود، بیماری این کارگر به عنوان یک بیماری شغلی ثبت نمی‌شود.

با وجود این، آمارهای ثبت شده از بیماری‌های شغلی و حوادث ناشی از اشتغال در ایران، بسیار قابل تامل است. براساس پیش‌بینی‌های وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، سالانه حدود 1400‌ نفر در کشور بر اثر حوادث فیزیکی ناشی از کار، از دنیا می‌روند که حدود نیمی از این حوادث در بخش صنعت ساختمان اتفاق می‌افتد. اغلب حوادث کار نیز در کارگاه‌های زیر 25 نفر ثبت شده است، زیرا در این کارگاه‌های کوچک، دایره نظارت بازرسان محیط کار، چندان دقیق نیست و موارد ایمنی در خیلی از این کارگاه ها، در رتبه آخر قرار دارد.

همچنین حدود شش برابر آمار فوتی‌های حوادث شغلی نیز بر اثر ابتلا به بیماری‌های شغلی فوت می‌شوند. یعنی سالانه حدود 8000 ایرانی فقط بر اثر ابتلای مستقیم به بیماری‌های شغلی از دنیا می‌روند.

همه این آمارها، جدای از هزاران نیروی کاری است که به بیماری‌های شغلی مبتلا شده‌اند. آنها با وجود بیماری، همچنان مشغول به کار هستند و با بیماری شان دست و پنجه نرم می‌کنند.

ضربه‌های اقتصادی ناشی از حوادث شغلی

سازمان بین‌المللی کار، هشدار داده است مرگ هر نیروی کار، به طور مستقیم یک میلیارد تومان به اقتصاد هر کشوری آسیب می‌زند و با مرگ هر کارگر، حدود 7500‌ روز کاری نیز از بین می‌رود.

براساس آمارهای این سازمان بین‌المللی، حدود 4 تا 5 درصد تولید ناخالص داخلی کشورها صرف هزینه‌های حوادث ناشی از کار می‌شود.

پیشتر وزارت کار در ایران اعلام کرده بود اگر فقط 2 درصد تولید ناخالص داخلی کشور ما صرف هزینه‌های حوادث ناشی از کار شود، آن گاه سالانه حدود 30 هزار میلیارد تومان از منابع کشور، صرف هزینه‌های حوادث ناشی از کار خواهد شد؛ حوادثی که اغلب‌شان قابل پیشگیری است و می‌توان با کمی تدبیر از وقوع آنها جلوگیری کرد.

حفظ سلامت نیروی کار، مقدم بر کار

این که چند نسل متوالی در یک شغل سخت و زیان‌آور کار کنند، مفهومی است که در کشورهای توسعه یافته منسوخ شده است. از نگاه آنها، اگر محیط کاری ناسالم یا ناایمن است، باید برای ارتقای سلامت و امنیت آن محیط کار تلاش شود و عنصر نامطلوب را حذف کرد، نه این که چند نسل از نیروهای کار در همان محیط کاری مشغول به کار شوند.

ارائه تسهیلات رفاهی به نیروهای کار، برقرار کردن جوی آرام و دوستانه در محیط کار، پرداخت به موقع دستمزد، جلوگیری از اضافه کاری‌های اجباری، افزایش امنیت شغلی، انتخاب مدیران با ملاک شایسته‌سالاری و پرهیز ار رابطه‌سالاری، جلوگیری از تبعیض بین نیروهای کار، تقسیم عادلانه کار بین نیروها، تدوین ضوابط اخلاقی در محل کار، متوقف شدن کار در صورت ناایمن بودن محیط یا ناسالم شدن شرایط کار، پرهیز از به‌کارگیری کودکان در محیط‌های کاری و خرید وسایل و تجهیزاتی که امنیت و سلامت نیروی کار را حفظ کند، ازجمله عواملی است که می‌تواند از بار بیماری‌های شغلی و حوادث ناشی از کار بکاهد.

دکتر محمدنعیم امینی‌فرد، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس به اهمیت سلامت نیروهای کار اشاره می‌کند و به جام‌جم می‌گوید: نیروی کار سالم، موتور توسعه هر کشور است، اما اگر به هر دلیلی سلامت محیط کار آسیب ببیند، در آن صورت همه اعضای جامعه، متضرر می‌شوند.

این نماینده مجلس، مفهوم پیشگیری را خیلی فراتر از مسائلی مثل اصلاح سبک تغذیه می‌داند و تاکید دارد: همین که حاضر باشیم برای حفظ سلامت محیط‌های کاری هزینه کنیم و عناصر ناسالم محیط کار را حذف کنیم، این اقدامات نیز در زمره مسائل پیشگیرانه قرار می‌گیرد که هزینه کردن در این مسیر پیشگیری، به نوعی سرمایه‌گذاری برای حفظ سلامت جامعه است.

امینی‌فرد معتقد است توسعه اشتغال، بدون توجه به مفاهیم سلامت، نمی‌تواند جامعه را در مسیر رشد و تعالی قرار دهد. یعنی اگر فقط به فکر افزایش آمار اشتغال باشیم، اما حواسمان به سلامت نیروهای کار نباشد، این کار صرفا یک توسعه یکجانبه خواهد بود که دیر یا زود آثار منفی‌اش بر محیط کار مشخص خواهد شد.

شایع‌ترین بیماری‌های شغلی در ایران

بیماری‌های شغلی، یکشبه به وجود نمی‌آیند، بلکه محصول سال‌ها کار در محیط کاری با شرایط نامناسب است.

دکتر رضا عزتیان، رئیس اداره خدمات بهداشتی و مشاغل خاص وزارت بهداشت در گفت‌وگو با جام‌جم تاکید دارد بیماری‌های اسکلتی و عضلانی، شایع ترین بیماری‌های شغلی است که در بیشتر محیط‌های کاری دیده می‌شود.

هوای آلوده در محیط کار، رعایت نشدن بهداشت محیط کار و حوادث شغلی، به ترتیب از دیگر عوامل شایع بروز بیماری‌های شغلی است که عزتیان به آنها اشاره می‌کند.

نکته مهمی که عزتیان به آن تاکید دارد این است که بیماری‌های شغلی در ایران، برخلاف حوادث شغلی، ثبت نمی‌شود، اما اثرات منفی که بر سلامت نیروهای کار باقی می‌گذارد، بسیار گسترده‌تر از حوادث شغلی است.

به گفته عزتیان، عامل 85 درصد حوادث شغلی، سهل‌انگاری‌ها از سوی نیروی کار است. این مقام مسئول اعتقاد دارد: اگر کارگر و کارفرما، آموزش و فرهنگ سازی برای بهبود شرایط محیط کار را جدی بگیرند و نیروی کار با فرهنگ خودایمنی آشنا شود، همچنین الزامات ایمنی و بهداشت محیط کار هم اجرایی شود، جلوی خیلی از حوادث شغلی و بیماری‌های حاصل از اشتغال گرفته می‌شود.

رئیس اداره خدمات بهداشتی و مشاغل خاص وزارت بهداشت، نقش رسانه‌ها را در این عرصه، بسیار حیاتی می‌داند و می‌گوید: جدای از آن که باید دایره بازرسی‌های مسئولان برای حفظ سلامت محیط کار افزایش یابد و با کارفرماهای خاطی برخورد قانونی شود، نیاز است رسانه‌ها هم مفاهیم ایمنی و سلامت روانی در محیط کار را برای نیروهای کار تشریح کنند تا همه با علم و آگاهی در محیط کار حاضر شوند و برای ارتقای سلامت محیط کار، همکاری و همدلی داشته باشند.