نقض برجام از دوره اوباما کلید خورد

مقامات قاره سبز که در ابتدا انتقادات شدیدی از عملکرد آمریکا در مورد برجام داشتند بتازگی در حال همصدایی با آمریکا در مورد ادعاهای مطرح درخصوص برنامه‌های موشکی و منطقه‌ای کشورمان هستند.

در مورد این رفتار اتحادیه اروپا و همچنین آینده توافق هسته‌ای و سناریوهای پیش‌روی برجام با سید محمد علی حسینی، سخنگوی اسبق وزارت امور خارجه، سفیر پیشین ایران در ایتالیا و مدیر کل آمریکا و اروپای مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی گفت‌وگو کرده‌ایم. وی در بخشی از این گفت‌وگو بر ضرورت اتخاذ سیاست مستقل‌تر از سوی اروپا تاکید کرده و اعتبار کشورهای قاره سبز را در گرو اتخاذ چنین سیاستی می‌داند. مشروح این گفت‌وگو را می‌خوانید:

تحلیل شما از فضای فعلی برجام چیست؟

فضای کنونی حاکم بر برجام کاملا تحت تاثیر نقض عهد و پیمان‌شکنی مکرر و مخرب آمریکا بویژه در دوره ریاست‌جمهوری ترامپ است. گرچه چنین فضایی از دوران اوباما آغاز شد اما در دوره ترامپ هم تشدید و هم گسترده‌تر شده به نحوی که بقای برجام را با تهدید مواجه کرده است.

تلاش ایالات متحده این است که برجام را بی‌اثر سازد؛ محدودیت‌های ایران را در برنامه هسته‌ای خود دائمی کند و همچنین در تعاملات خارجی تجاری و اقتصادی موانع جدی ایجاد کند؛ تحریم‌ها را در حوزه هسته‌ای حفظ و در حوزه‌های دیگر نیز تحریم‌هایی را اعمال کند. البته این رفتار جاه‌طلبانه، برای واشنگتن بدون هزینه سیاسی نبوده و موجبات انزوای سیاسی بیشتر آمریکایی‌ها در جهان را فراهم کرده و همچنین بی‌اعتمادی جامعه بین‌الملل را نسبت به آنها افزایش داده است. در فضای فعلی حاکم بر برجام همچنین شاهد تلاش‌های اتحادیه اروپا و رایزنی آنان با تصمیم‌سازان آمریکایی برای حفاظت از برجام نیز هستیم. گزارش‌های متعدد آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در تائید مسئولیت‌پذیری و پایبندی جمهوری اسلامی ایران به تعهدات برجامی خود و همچنین انتقادهای پی در پی طرف‌های روسی و چینی به سیاست‌های تحریک‌کننده آمریکا نیز از مختصات فضای فعلی حاکم بر برجام است.

چشم‌انداز ادامه روند فعلی در اجرای برجام، به کجا خواهد انجامید؟

آنچه در مواضع مسئولان ایرانی مشاهده می‌کنیم، عدم رضایتمندی از برجام به دلیل عدم پایبندی طرف آمریکایی است که با شیطنت و تحریک و غرض‌ورزی همراه است و نگرانی‌هایی را در سطح بین‌الملل ایجاد کرده است. طبیعتا کسی در داخل ایران از این وضعیت راضی نیست. اگر اوضاع بخواهد به همین منوال ادامه پیدا کند و تحریکات آمریکایی که گاهی تحت تاثیر لابی‌های رژیم صهیونیستی و سعودی است، تشدید شود، قطعا برای ایران قابل تحمل نخواهد بود و گزینه‌های عملیاتی باید مورد توجه فوری تهران قرار گیرد. طرف‌های دیگر 1+5 هم باید تلاش کنند مسئولیت خود را در قبال رفتار آمریکایی‌ها و همچنین محافظت از برجام انجام دهند.

آیا در دوران مذاکرات امکان تغییر برخی بخش‌ها وجود داشت تا شاهد مشکلات فعلی نباشیم؟

شاید برخی طرف‌های اصلی مذاکره هم به چنین مطلبی اشاره داشته‌اند. نکته مهم این است که اگر یک طرف اصلی مذاکرات، انگیزه جدی برای انجام تعهدات خود نداشته باشد بلکه بر عکس همواره به دنبال راهی برای عهدشکنی و نقض توافقات باشد، در چنین صورتی هر نوع توافق بین‌المللی در نظر گرفته شود به آن پایبند نخواهد بود و در جهت تخریب آن اقدام می‌کند. البته وقتی با یک طرف کاملا بدسابقه و بدعهد مواجه می‌شویم هر چه دقیق‌تر عمل شود هزینه عهدشکنی‌های او بالاتر می‌رود.

در صورتی که به جای ترامپ، هیلاری کلینتون رئیس ‌جمهور آمریکا می‌شد آیا تغییری در روند اجرای برجام و کارشکنی‌های آمریکا نسبت به آن ایجاد می‌شد؟

سابقه خانم کلینتون هم در اعمال سیاست‌های خصمانه علیه ملت ایران و جمهوری اسلامی اگر بدتر از دیگران نباشد، بهتر هم نیست. در زمان آقای اوباما هم تقریبا همین مسیر فعلی البته با شدت کمتر و شیبی ملایم‌تر شروع شد. سرآغاز نقض برجام در دوره اوباما بود و حرف پایانی اوباما و کری به دولت بعدی این بود که ما فعالیت هسته‌ای ایران را محدود کردیم، شما هم برنامه‌های موشکی ایران را محدود کنید. اما به‌دور از گمانه‌زنی‌ها، در پاسخ به این‌که آیا اگر بعد از آقای اوباما، خانم کلینتون به قدرت می‌رسید وضعیت بداخلاقی‌های آمریکا خیلی متفاوت بود؟ بنده معتقدم تفاوت چندانی نمی‌کرد؛ هر چند ادبیات آقای ترامپ و شخصیت وی منحصر به فرد است اما منویات و ماهیت رویکردهای خصومت‌آمیز آنان نسبت به ایران تفاوت خاصی ندارد. دقت در این نکته هم مهم است که سیاست‌های آمریکا را صرفا شخص رئیس‌جمهور و الان آقای ترامپ تعیین نمی‌کند.

پس از اجرای برجام شاهد رفت‌وآمدهای بسیاری از سوی مقامات اروپایی به ایران هستیم. کدام طرف را می‌توان برنده این رفت‌وآمدها تا این لحظه عنوان کرد؟

به نظر من فرصت‌های خوبی ایجاد شده و فضای ایران‌هراسی در این بعد بخوبی شکسته شد و طرف‌های خارجی زیادی ابراز علاقه کردند تا فرصت‌های از دست رفته را احیا کنند. اما در مجموع باوجود اتفاقات خوبی که افتاده، آنچه انتظار می‌رفت با واقعیت‌های موجود فاصله دارد چرا که اتحادیه اروپا حمایت لازم را از شرکت‌های اروپایی طرف قرار‌داد با ایران نکرده و آمریکایی‌ها هم تلاش زیادی کرده و می‌کنند تا تردید و نگرانی از جریمه‌های سنگین را بر فضای تعاملات حاکم کنند تا طرف اروپایی رغبت چندانی برای عقد قراردادهای جدید یا اجرایی کردن قراردادهای گذشته با ایران نداشته باشند. البته مشکلات داخلی نیز گاهی موثر بوده است.

در مقابل این‌گونه رویکرد، اتحادیه اروپا باید چه اقداماتی انجام دهد؟

یکی از اقدامات ضروری از سوی اتحادیه اروپا مخالفت با سیاست‌های آمریکاست. اروپا باید در دو جهت کار کند. یکی اعلام مخالفت صریح و روشن با سیاست‌‌های تخریبی آمریکا علیه برجام که در این زمینه نشانه‌های خوبی را می‌توان یافت‌. این خوب است اما کافی نیست و تاثیر خاصی در تغییر صحنه ندارد.

دوم باید در حوزه اجرا و اقدام، بخصوص در حمایت از شرکت‌های اروپایی در مقابل فشارهای آمریکا و عادی‌سازی تعاملات بانکی جدی‌تر عمل کنند.

به اعتقاد شما آیا اروپا حاضر است در مقابل آمریکا از ایران حمایت کند؟

ببینید واقعیت این است و شواهد گذشته نیز نشان می‌دهد که ما نمی‌توانیم به حمایت‌های اروپا دل خوش کنیم. البته توقع اساسی ما در این برهه هم حمایت اروپا از ایران نیست؛ بلکه حمایت علنی و عملی از یک توافق چندجانبه بین‌المللی است که اروپا یک طرف اصلی آن بوده و از این رو تکالیف و مسئولیت‌هایی در جهت حفظ و اجرای آن دارد. این، همان چیزی است که از اروپا انتظار می‌رود و البته بخش عمده‌ای از اعتبار بین‌المللی کنونی اتحادیه اروپا هم بستگی به کیفیت اقدام در این قضیه دارد.

بسیاری از صاحب‌نظران حتی در خود اروپا معتقدند اتحادیه اروپا سال‌هاست که فاقد یک سیاست خارجی مستقل است و در اکثر قریب به اتفاق تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی از سیاست‌های آمریکا پیروی کرده است. با اعلام برخی مواضع اروپایی‌ها در مخالفت با رویکردهای آمریکا در قضیه برجام و پافشاری بر آن که در سال‌های اخیر بی‌سابقه بوده، الان همه چشم‌انتظار این هستند که سیاست عملی مستقل‌تری را از اروپا شاهد باشند. یکی از مصادیق اعلام مخالفت‌های عملی اروپا می‌تواند حمایت جدی از شرکت‌های اقتصادی و تجاری اروپایی طرف معامله با ایران باشد. اتحادیه باید بتواند سیاست مستقلی از خود بروز داده و از این طریق اعتمادسازی کند.

برای روشن‌تر شدن مطلب عرض می‌کنم که برجام برای آمریکا یک فرصت بود. ایران مطرح کرد که اگر آمریکا در مذاکرات منتهی به برجام از خود مسئولیت‌پذیری نشان دهد و از یک توافق خوب حمایت کند، ممکن است روزنه‌ای باز شود تا پیرامون برخی مسائل دیگر هم مذاکراتی داشته باشیم.

این موضع جمهوری اسلامی از طریق اعضای هیات مذاکره‌کننده ما به طرف آمریکایی منتقل شد. اما آمریکا قدر آن را ندانست و فرصت‌سوزی کرد؛ یعنی بی‌اعتمادی گذشته را در اثر عملکرد خود تشدید و تبدیل به سیاست‌های خصمانه کرد.

برجام برای اروپا هم یک فرصت است. رفتار و عملکرد اروپا هم اکنون زیر ذره‌بین و در حال دید‌بانی است. اگر در قبال تعهد بین‌المللی خود نقش غیرموثر و منفعل داشته باشد موجب بی‌اعتمادی کشورها و جامعه جهانی خواهد شد. این هم یعنی فرصت‌سوزی اروپا که مکمل فرصت‌سوزی آمریکا و هدر دادن تمامی تلاش‌های 13 سال گذشته است که برای دستیابی به یک توافق موثر چندجانبه بین‌المللی صورت گرفته است. ناامیدی گسترده کشورها از حل‌وفصل دیپلماتیک بحران‌ها و مناقشات پیچیده در همین جا رقم خواهد خورد. بنابراین اروپا باید تلاش‌های خود را مضاعف کند تا برجام را حفظ و به شکل مطلوب عملیاتی کند.

می‌توانید یک پیش‌بینی درباره میزان مقاومت اروپا در مقابل بدعهدی آمریکا در برجام داشته باشید؟

اروپا باید منافع بلندمدت و اعتبار بین‌المللی و اعتماد جهانی را معیار تصمیم‌گیری خود قرار دهد و در عمل آن را بر هر چیز دیگری ترجیح دهد.

اروپا نباید پایبندی به تعهدات خود را در نیمه راه رها کند یا در زمینه اعمال تحریم‌ها توسط آمریکا به بهانه‌های واهی دیگر عقب‌نشینی یا احیانا همراهی کند.

آینده تحریم‌ها را چگونه می‌بینید؟

آنچه آمریکا در حال پیگیری است، اعمال تحریم‌‌های گسترده و جامع در حوزه‌های مختلف یعنی سخت‌تر کردن شرایط برای ایران است. کنگره هم از این اقدامات پشتیبانی می‌کند؛ لابی‌های صهیونیستی-سعودی نیز در این زمینه خیلی فعال هستند و تلاش می‌کنند. گر چه فضای ایران‌هراسی فروکش کرده، اما آنان تلاش می‌کنند با ایراد اتهامات جدید آن را احیا و تشدید و در سایه این اتهامات، تحریم‌های جدیدی را اعمال کنند.

با توجه به اظهارنظر وزیر خارجه فرانسه در مورد اهداف سفرش به ایران با هدف رایزنی درباره برنامه‌های موشکی و منطقه‌ای ایران، تهران باید در مقابل این موضعگیری چگونه رفتار کند؟

درباره تقویت برنامه مشروع، قانونی و متعارف دفاعی و افزایش توان بازدارندگی خود نیاز به مذاکره با هیچ طرفی نمی‌بینیم. این موضع قاطع ایران است که با شفافیت در سطوح عالی مقامات خود اعلان کرده و مطمئنا در دیدار با مقامات اروپایی از جمله فرانسه نیز مطرح شده و می‌شود. آنچه باید در اینجا تصریح کنم این است که این دیگران یعنی آمریکا و برخی از کشورهای هم‌پیمان اروپایی او هستند که باید مقابل فعالیت‌های غیرمتعارف نظامی و تسلیحات هسته‌ای و کشتار جمعی و همچنین دخالت‌های مخرب خود در منطقه و حمایت از رژیم‌های متجاوز مورد سوال قرار گیرند و پاسخگو باشند.

عملکرد دولت در مقابل بدعهدی‌های آمریکا را چگونه ارزیابی می‌کنید. آیا در این حد از واکنش‌ها که تا الان داشته‌ایم می‌تواند مانعی در مقابل کارشکنی‌های آمریکا ایجاد کند؟

امروز شاهد یک موضع قاطع، منسجم و یکپارچه از طرف همه مسئولان هستیم که ادامه آن ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است. در این صورت است که موفق خواهیم شد اقدام متناسب و متقابلی را در زمان مناسب با موفقیت به اجرا در آوریم. چنین فضایی به هیات عالی نظارت بر برجام یا شورای عالی امنیت ملی نیز در انجام مسئولیت خود کمک بهتری می‌کند.

مریم شریف‌زاده - جام‌جم