آنچه درباره زلزله نباید باور کنیم

واکنش تقریبا غریزی و طبیعی بیشتر ما همین است. معمولا موقع خطر یادمان می‌رود، رفتن به طرف در و پنجره شیشه‌ای و راه‌پله‌ها جزو خطرناک‌ترین کارهاست و در عوض باید به فکر پناه‌گرفتن در ایمن‌ترین بخش‌های ساختمان باشیم. در سرزمین لرزه‌خیزی همچون ایران، آموزش‌های لازم را در این باره باید بارها در مدارس تمرین کرده باشیم تا اقدامات صحیح هنگام وقوع زلزله در ناخودآگاه‌مان جا گرفته باشد . در بسیاری از ویدئوهای مربوط به واکنش عمومی به زمین‌لرزه، شاهد هجوم مردم برای فرار از راه پله و خرد شدن شیشه‌ها هستیم.

از طرف دیگر با وقوع مصائب طبیعی همچون زمین‌لرزه، آتشفشان و سونامی، معمولا بازار شایعات داغ می‌شود. در دسترس بودن شبکه‌های اجتماعی و سرعت بالای انتشار اطلاعات در روزگار کنونی به سرعت و بسامد انتشار این شایعات دامن زده است. بهتر است اصول علمی مربوط به زلزله را یک بار برای همیشه آویزه گوشمان کنیم تا هم از خطرات و آسیب‌های زلزله در امان بمانیم و هم با خواندن و شنیدن شایعات بی‌جهت خود و اطرافیانمان را نگران نکنیم:

امکان پیش‌بینی وقوع زمین‌لرزه از نظر علمی پدیده‌ای مردود است. امروزه در دنیا پذیرفته شده است که تلاش برای پیش‌بینی در کشورهای لرزه‌خیز برای مقابله با اثرات مخرب زلزله کاری بیهوده است. در عوض باید برای مقاوم سازی، کسب آمادگی و راهکارهای مدیریت بحران به‌عنوان سه رویکرد کلان در کاهش خسارات زلزله برنامه‌ریزی کرد. انتشار شایعاتی از قبیل این که فلان مرکز اروپایی یا آمریکایی وقوع زلزله را پیش‌بینی کرده بود یا توجه به شایعاتی مانند این که این زلزله، پیش‌لرزه فلان زلزله‌ای بوده که قرار است چند ساعت بعد رخ بدهد و پروفسور فلانی در ناسا این موضوع را گفته و... جز این که به افزایش استرس و نگرانی بی‌پایه دامن بزند، هیچ فایده عملی ندارد.

بامداد 22 آبان، یعنی ساعاتی پس از شبی که زمین‌لرزه در مرز ایران و عراق رخ داد، مقارنه بسیار نزدیک دو سیاره زهره و مشتری در آسمان شب رخ داد، به این شکل که ساعاتی پس از وقوع زلزله در افق مشرق ظهور دو ستاره بسیار درخشان در کنار یکدیگر توجه‌ها را به خود جلب کرده بود، در حالی که این دو ستاره در حقیقت سیاره‌های مشتری و زهره بودند. اهالی نجوم از این پدیده با عنوان مقارنه زهره و مشتری یاد می‌کنند که پدیده‌ نجومی عادی است و هر از گاهی رخ می‌دهد و از دید ناظر زمینی دو سیاره یا ماه در کنار یکی از سیاره‌ها در آسمان دیده می‌شود و منظره زیبایی را خلق می‌کند. توجه به شایعاتی از قبیل این که نیروی گرانش این دو سیاره در کنار هم جمع شده و منجر به بروز زلزله شده است، مبنای علمی ندارد. اتفاقا جالب است که در گذشته‌های دور، زمانی که زمین در مرکز عالم تصور می‌شد و طالع‌بینی و توجه به احکام نجوم عمده کار منجمان بود، مقارنه مشتری و زهره رویدادی سعد و خوش‌یمن تأویل می‌شد. جالب است که این بار می‌بینید رخداد این پدیده نجومی با وقوع پدیده‌ای شوم در زمین هم‌زمان شد!

این که افرادی در جهان هستند که می‌توانند زلزله را پیش‌بینی کنند، اما فوت‌وفن این موضوع را لو نمی‌دهند و... حرف‌های به کلی بی اساسی است که با تکیه بر نظریه توهم توطئه به طور روزمره مشابهش را بارها در موضوعات مختلف می‌شنویم. مطالعات در دنیای علم و انتشار یافته‌های علمی روش‌های شفاف و روشنی دارد. در زمانه‌ای که رسانه‌های آزاد و خبرنگاران تیزبین بسیاری از کشورهای جهان در کنار انبوه کاربران شبکه‌های اجتماعی، محرمانه‌ترین اطلاعات را فاش می‌کنند، نمی‌توان تصور کرد بتوان چنین یافته کاربردی مهمی را اصولا پنهان کرد. بهتر است واقع‌بین باشیم. در قرن بیست و یکم زندگی می‌کنیم!

وقتی زلزله‌ای رخ می‌دهد، دستگاه‌های لرزه‌نگار در کشورهای مختلف جهان امواج زمین‌لرزه را دریافت و تحلیل و خبرهای مربوط به آن را منتشر می‌کنند. در این میان، توجه به شایعاتی از قبیل انفجار بمب و آزمایش تسلیحاتی در شرایطی که سازمان‌های معتبر حوزه زلزله‌شناسی با دقت و با ارائه جزئیات زیاد، اطلاعات مربوط به محل رخداد زلزله و عمق مربوطه در زمین را اعلام می‌کنند، جز تکیه بر نظریات توهم توطئه معنی و پیام خاصی را به ذهن نمی‌رساند. اگر چنین اتفاقی رخ دهد، موسسات زمین‌شناسی منشا غیرطبیعی آن را بلافاصله اعلام خواهند کرد، چنان که در چند مورد مربوط به آزمایش تسلیحات هسته‌ای در کره‌شمالی و لرزه‌های ناشی از آن این اتفاق افتاده است.

وقوع زلزله ارتباطی با فصل خاصی ندارد. در روزهای گذشته شایعاتی مبنی براین‌که زلزله‌ها بیشتر در فصول سرد رخ می‌دهند در فضای مجازی دست به دست می شد. این درحالی است که برای مثال زلزله منجیل و رودبار در 31خرداد 69 رخ داده بود. زمین‌لرزه پدیده‌ای است مربوط به فعل و انفعالات درونی زمین و مرتبط دانستن آن با پدیده‌های بی‌ربط دیگر ریشه علمی ندارد.

کاظم کوکرم

دبیر گروه دانش