تجلی حماسه در شعر دفاع مقدس

درحالی که برای آفرینش این «ژانر» ادبی، زمینه و شرایط خاصی غیر از ذوق و قریحه شاعر لازم است که در هر دوره‌ای شرایط آن فراهم نبوده. از این‌رو در طول تاریخ ادبیات ایران شاهد حماسه سرایی یا حماسه‌پردازی‌های موفق نبوده‌ایم و تنها دوره‌هایی که میان نیروهای اهورایی و اهریمنی جدال در گرفته و حق و باطل پنجه در پنجه هم به میدان مصاف رفته‌اند، بستری برای سرودن حماسه‌های ناب توسط شاعران و سخنوران فراهم آمده است. بنابراین خلق آثار حماسی موفق همچون انواع دیگر آثار، به زمینه‌ها و شرایط گوناگونی نیاز دارد که در دوره‌های خاصی اتفاق می‌افتد. به عبارت دیگر زمینه‌های سیاسی، اجتماعی و تاریخی در آفرینش حماسه‌ها کاملا مؤثرند.

این درحالی است که در پیدایش آثار این چنینی میان سرایندگان کهن و عصر حاضر تفاوتی شگرف دیده می‌شود به صورتی که باستانیان ایده‌هایشان را از آرزوهایی مثل داشتن نیروهای خارق‌العاده و موقعیت‌های برتر فرا انسانی دریافت و شکل می‌دادند؛ درحالی که شاعر معاصر چون در متن حوادث سیاسی ـ اجتماعی زمان خود قرار دارد و ناظر و درگیر با ستم و ستم‌پیشگان است، می‌کوشد حماسه زمان خود را بسراید. حماسه مبارزانی که با گوشت و پوست و جسم و جان خود در مقابل استبداد می‌ایستند و خود عینیت حماسه می‌شوند. هشت سال دفاع مقدس در برابر قدرت‌های متحد بیگانه که ملت ایران قدم در راهی پرخون گذاشته و حماسه‌های متعددی خلق کردند، یکی از موارد غیر قابل انکار و تاثیرگذار در این زمینه است.

شعر دفاع مقدس، شعری است زنده و پویا که با الهام از آرمان‌های انقلاب و ارزش‌های اسلامی، در پی ثبت لحظه‌های روحانی و حماسه‌آفرینی‌های رزمندگان راه حق، در عرصه‌های دفاع شکل گرفته است. شعری که از جان و دل شاعران برمی خیزد و ریشه در عشق و ایمان و اعتقادات شاعران دفاع مقدس دارد.

به طور کلی واژه دفاع مقدس با شهادت، ایثار و از خودگذشتگی عجین شده تا با تکیه بر این فرهنگ پربار، شعر دفاع مقدس خلق شود و در اختیار جامعه ایران زمین قرار گیرد. با این شرایط بسیاری از شاعران معاصر، بخش عمده‌ای از اشعار خود را به انعکاس رشادت‌ها و دلاوری‌های ملت ایران اختصاص داده‌اند. به هر روی، شاعر دفاع مقدس همه مفاهیم جنگ، دفاع مقدس، شهادت و ایثار را تجسّم کرده یا شنیده و تجربه کرده و آن آزموده‌های عینی خود را با تجارب شعری در آمیخته و در پوشش هنر و شعر به تصویر کشیده است. سخنوران و ظریف طبعان حماسه‌ساز ایرانی با قلم عشق و ذوق هنری خود این مصادیق حماسی را طبق ورق دفتر شعر خود به رشته نظم کشیدند تا سینه به سینه نقل و در تاریخ زبان و ادبیات این قوم دیرینه ماندگار و جاویدان بماند.

پیمان موحدی‌نیا

مدرس دانشگاه