جام‌جم از کم و کیف پرداختن به شهدا در تئاتر گزارش می‌دهد

بازخوانی حماسه با عینک درام

تئاتر ما تجارب چشمگیری را در ترسیم سیمای شهدا بر صحنه تجربه کرده است؛ این واقعیت که از رویدادهای زندگی شهدا، وجوه دراماتیک قابل توجهی می‌توان استخراج کرد، مهم‌ترین دلیل روی‌آوردن نویسنده‌ها و کارگردانان مختلف به شهدا بوده است. هر چند می‌توان گفت به لحاظ کمیت، تئاتر ما در قبال رشادت‌های شهدا و حماسه‌آفرینی‌های مردان انقلاب و دفاع مقدس همچنان بی‌چیز است.

کد خبر: ۱۱۱۱۷۱۷

هنوز هم روایت‌های بسیاری فرصت آمدن روی صحنه نمایش را نیافته‌اند. هر چند که رفته‌رفته و با وسعت‌یافتن مصادیق شهادت، از انقلاب اسلامی تا شهدای ترور و شهدای دفاع مقدس و مدافع حرم و... بیش از پیش شاهد پرداختن تئاتری‌ها به شهدا هستیم.

از شهید حججی تا دختر شینا

اخیرا ایوب آقاخانی، به عنوان کارگردانی صاحب سبک، به صورت متمرکز به نوشتن و کارگردانی آثاری درباره شهدا پرداخته است. کوروش زارعی، بازیگر و کارگردان، با اشاره به چنین نمایش‌هایی می‌گوید: «مبارزات و زندگی شهدا، دراماتیک است و این برای اهالی تئاتر می‌تواند دستمایه قرار بگیرد. آثاری که ایوب آقاخانی درباره شهیدان جهان‌آرا، کشوری و چمران در یک سال اخیر انجام داده مبتنی بر همین جذابیت‌های دراماتیک بوده‌اند. او با این‌که از زاویه دید خودش وارد قصه می‌شود با این حال روایتش با استناد به واقعیات و زندگی آنها و با تخیل و هنر خلاقه خودش همراه است.

زارعی که مدیر مرکز هنرهای نمایشی حوزه هنری است درباره آثاری که اخیرا پیرامون شهدا در این مرکز تولید شده است می‌گوید: «پیرمرد، بقچه، دوچرخه» به کارگردانی پیمان کریمی، «سرخ او» به کارگردانی مهیار هزارجریبی، «از پشت روزنه‌ها» به کارگردانی مرتضی نجفی و آثاری درباره شهیدحججی و دیگر شهدا را در خاطر دارم. به اثری هم از اثر حیدر رضایی اشاره کنم که در تماشاخانه ماه اجرا شد؛ این نمایش راجع به شهیدی است که از جنگ پیکرش را به مشهد می‌برند و به اشتباه دفن می‌کنند در حالی که ایلامی بوده است. ماجرا، واقعی است. او آرزویش بوده که در حرم امام رضا دفن شود و با این اشتباه به آرزویش می‌رسد».

یکی دیگر از مراکزی که در تولید آثار مرتبط با شهدا فعال است گروه هنرهای نمایشی بنیاد فرهنگی روایت فتح است. نمایش‌های «آشنای غریب» براساس داستان زندگی شهید سیدعبدالحسین برونسی، نمایش میدانی «سینا سینا عباس» براساس داستان زندگی شهید مدافع حرم عباسعلی علیزاده، «عاشقانه‌ای برای عباس» براساس وقایع شهادت شهید مدافع حرم شهید صفدرزاده، «دختر شینا» براساس کتاب مورد تقریظ رهبر انقلاب و داستان زندگی شهید ستار ابراهیمی‌فر و نمایشی براساس زندگی دانشمند شهید مسعود علی‌محمدی از تولیدات اخیر این گروه بوده‌اند.

امیر نصیربیگی، مدیر این گروه نمایشی می‌گوید: «برنامه گروه هنرهای نمایشی بنیاد روایت فتح برای پرداختن به شهدا، برنامه‌ای مدون و جامع و هدفمند است. زیرا این گروه به‌عنوان یکی از متولیان پرداختن به‌موضوعات ارزشی در حوزه هنرهای نمایشی مطرح است».

او درباره بضاعت تئاتر امروز ما در ترسیم سیمای شهدا می‌گوید: «امروزه شاهدیم که انواع و اقسام تئاترها درباره موضوعات گوناگون سیاسی و اجتماعی و تاریخی و طنز در کشور اجرا می‌شوند و در این میان نیز نهادها و مراکزی همچون ما، حوزه هنری، مرکز هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و... آثاری درباره شهدا تولید می‌کنند. ولی انتظارات بیش از این است. باید بر تعداد آثاری با این موضوع که همه هم با هر سلیقه جناحی و سیاسی و فرهنگی بر تکریم شهدا متفق‌القولند، افزوده شود». نصیربیگی همچنین درباره برنامه‌های آتی گروه هنرهای نمایشی بنیاد روایت فتح در این باره می‌گوید: «علاوه بر شهدای دوران دفاع مقدس و انقلاب اسلامی، پرتره شهدای عصر حاضر نیز که در قالب مدافع حرم و شهدای دانشمند هسته‌ای و شهدای امر به معروف و نهی از منکر به فیض عظمای شهادت رسیده‌اند در دستور کار این انجمن قرار گرفته است. طرح‌ها و متونی در رابطه با موضوعات شهدای انقلاب اسلامی، دفاع مقدس، و چهره‌های برجسته و شاخص جریان‌های مقاومت اسلامی در سراسر جهان در دستور کار داریم که امیدواریم منجر به تولید آثار ارزشمند در این حوزه شود».

لزوم بازنگری در ساز و کارهای تولید پرتره‌های شهدا

گروه‌های بسیاری تاکنون دست به کار تولید آثار نمایشی درباره شهدا شده‌اند. در این میان با کیفیات متفاوتی روبه‌رو بوده‌ایم و همین امر، لزوم بازنگری در ساز و کارهای پرداختن به این موضوعات در هنر تئاتر را گوشزد می‌کند. زارعی در این باره می‌گوید: «این‌که تولید بهینه و هنری داشته باشیم بسته به زاویه دید درست کارگردان و نویسنده دارد. متن و نوع نگاه و زاویه دید و کارگردانی خلاقانه، منجر به تولید اثری جذاب از پرتره شهدای دفاع مقدس و مبارزان انقلاب خواهد شد. علاوه بر این، تیم اجرایی و بازیگران نیز بسیار مهم‌اند.هر انقلاب و هر جنگی، چهره‌های خودش را دارد. همه‌جای دنیا پروژه‌های بزرگی در تئاتر و فیلم و قصه در این باره تولید می‌شود و ما هم باید بتوانیم به استانداردهای جهانی برسیم».

نصیربیگی نیز درباره سازوکارهای پرداختن به شهدا در قالب آثار نمایشی می‌گوید: «دستمایه‌قراردادن شهدا به عنوان قهرمانان و الگوهای جامعه در یک اثر دراماتیک و نمایشی و با درنظرگرفتن علایق و سلایق گوناگون موجود در جامعه کاری مهم و در عین حال تخصصی است. آنچه در گروه هنرهای نمایشی بنیاد روایت فتح به عنوان خط قرمز مطرح است که ما حاضر به معامله درباره آن به هیچ قیمت نیستیم، پاسداشت و تکریم و تعظیم شهدا در آثار متنوع تولیدی خودمان اعم از نمایش و نمایشنامه است. شهدا باید در آثار تولیدی نمایشی ما به گونه‌ای معرفی شوند که نسل جدید از داشتن چنین اساطیر و الگوهای واقعی و قهرمانانی که برای وجب به وجب خاک وطن حماسه‌ها و رشادت‌ها خلق کرده‌اند به خود ببالد. بخصوص که امروز شاهد هجوم فرهنگ غرب و هژمونی فضای مجازی و ارائه قهرمانان پوشالی و دروغین توسط ایادی استکبار و استعمار هستیم، می‌بایست شاهد سرمایه‌گذاری و ارزش بیشتری در این حوزه باشیم. موضوع دیگر نیز جلوگیری از تحریف وقایع و ارائه تصویری درست از رویدادها و وقایع است».

جای شهدا خالی

با وجود افزوده ‌شدن پرتره‌های متعدد از شهدا به بدنه نمایش‌های ایرانی، هنوز هم هستند شهدایی که یا تا کنون به آنها نپرداخته‌ایم یا آثار چشمگیری درباره‌شان تولید نکرده‌ایم. مدیر مرکز هنرهای نمایشی حوزه هنری در همین باره به شهیدتندگویان اشاره می‌کند و معتقد است زندگی و کار او سرشار از جذابیت‌های دراماتیک است. او همچنین به برخی دیگر از نام‌ها در این باره اشاره می‌کند: پرتره احمد متوسلیان و امام موسی صدر جای کار دارد و قصه جذابی می‌شود براساس زندگی‌شان نوشت. علاوه بر این، شهید بروجردی نیز جایش خالی است. قصه زندگی او هم جذاب است. شهید زین‌الدین نیز همین‌طور؛ او از فرماندهان ما در سال‌های دفاع مقدس بود و چندین بار با لباس مبدل برای زیارت به کربلا رفت و باز‌گشت. یکی از آرزوهایم این است که پرتره زین‌الدین را بسازم. همشهری‌ام است. با ایوب آقاخانی حرف می‌زنم که قصه‌اش را بنویسد و من بسازم.