چالش شفافیت در ادامه برجام

تضمین‌هایی که عمده آنها باید از سوی اروپایی‌ها داده شود و در نشستی هم که دیروز در بروکسل با حضور محمدجواد ظریف، وزیر خارجه کشورمان به همراه فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و وزیران خارجه کشورهای انگلیس،‌ فرانسه و آلمان برگزار شد بسته پیشنهادی آنها در این زمینه ارائه شد.

اما نام بسته پیشنهادی که به میان می‌آید ذهن‌ها به مذاکرات هسته‌ای قبل از برجام سوق پیدا می‌کند؛ مذاکرات محرمانه‌ای که بیشتر خبرهای آن به نقل از منابع آگاه و دیپلمات‌ها بود و هر چند وقت یکبار، بسته‌های پیشنهادی از سوی طرفین به یکدیگر ارائه می‌شد.

جزئیات این بسته‌ها در اغلب موارد محرمانه بود و تنها کلیاتی از آنها منتشر می‌شد و منطق محرمانگی آن هم این‌گونه عنوان می‌شد که با توجه به این‌که دو طرف در حال چانه‌زنی برای رسیدن به توافق هستند و هر طرف قصد دارد بیشترین امتیازات را بگیرد، از ابتدا نمی‌توان جزئیات مذاکرات را علنی کرد چراکه در صورت علنی شدن، هیچ طرفی حاضر نخواهد شد از درخواست‌هایی که در ابتدا مطرح کرده کوتاه بیاید و عملا توافقی حاصل نخواهد شد اما در شرایط فعلی با توجه به این‌که جمهوری اسلامی ایران تعهدات خود را در برجام انجام داده و اکنون با خروج آمریکا از توافق هسته‌ای، منافع ما مورد تهدید قرار گرفته است، این تنها طرف مقابل است که باید تضمین کند منافع جمهوری اسلامی ایران را تامین خواهد کرد و این کار را به چه شکلی انجام خواهد داد.

بر این اساس خیلی‌ها معتقدند در چنین شرایطی، دیگر آن منطق محرمانگی قبل از برجام وجود ندارد و مذاکرات باید شفاف باشد؛ اگرچه همچنان برخی معتقدند محرمانگی، یک اصل در عالم دیپلماتیک است و نمی‌توان از آن عدول کرد. در این زمینه با چند کارشناس مسائل سیاسی گفت‌وگو کرده‌ایم:

لزوم شفافیت در تمام مراحل مذاکرات

حمیدرضا ترقی، کارشناس مسائل بین‌الملل با بیان این‌که عدم شفافیت در مذاکرات گذشته ملت ما را در مقابل عمل انجام شده‌ای قرار داد که امروز باید خسارات آن را بپردازیم گفت: مذاکرات فعلی باید به طور قطع منطبق با شروط رهبری باشد، همین‌طور می‌بایست مذاکرات به‌صورت شفاف صورت گرفته و همه در جریان موضوعات مطرح شده در مذاکرات قرار گیرند.

وی افزود: در این صورت مردم اطمینان خواهند یافت که مذاکرات در چارچوب رهنمودهای رهبری انجام می‌شود و دیگر تعهدات و وعده‌هایی مانند قبل که به مرور بر ملا می‌شود وجود نخواهد داشت. ترقی با تاکید بر سرنوشت ساز بودن مذاکرات در حال جریان میان ایران و اروپا افزود: در همین راستا باید شفافیت کاملی در ارائه گزارش به ملت ایران باشد و همه مسئولان ذیربط در جریان تبادل نظرهای صورت گرفته در مذاکرات باشند.

محرمانه یا علنی بودن، مطلق نیست

مهدی فضائلی، کارشناس مسائل سیاسی با بیان اینکه نمی‌توان به طور مطلق در مورد محرمانه بودن یا نبودن مذاکرات قضاوت کرد گفت: مذاکرات سیاسی بین کشورها در جاهایی ممکن است جنبه محرمانه پیدا کند و این چیز خیلی منفی نیست؛ نکته مهم این است که مذاکرات باید مسیر طبیعی و قانونی خودش را طی کند و مراجعی که باید در جریان باشند، مطلع باشند و مردم نیز مطمئن باشند که منافع کشور لحاظ می‌شود.

وی با اشاره به بیانات رهبر معظم انقلاب مبنی بر اینکه این مذاکرات آزمون مسئولان در حفظ عزت کشور است افزود: آنچه مهم‌تر از محرمانه یا علنی بودن مذاکرات است اطمینان یافتن مردم از این است که مذاکره‌کنندگان عزت و استقلال کشور را با تمام وجود حفظ می‌کنند بنابراین حتی اگر مذاکرات محرمانه‌ می‌کنند اما این عزت حفظ می‌شود اشکالی ندارد اما اگر همه چیز مذاکرات شفاف باشد ولی عزت کشور حفظ نشود، این مذاکرات، مذاکرات خوبی نیست.

فضائلی ادامه داد: بنابراین مهم‌ترین معیار برای ارزیابی مثبت یا منفی بودن مذاکرات این است که چقدر مذاکرات منجر به تامین عزت کشور می‌شود. گرفتن ضمانت یکی از چیزهایی است که به حفظ عزت کشور منجر می‌شود و حالا با استفاده از این تجربه و شناختی که از اروپا به دست آورده‌ایم باید مراقبت کنیم ضمانت‌های جدی و محکم و قابل اجرا بگیریم و مجموعه اینها در فضایی باشد که عزت کشور را در حد اعلا تامین کنیم.

شفاف‌سازی به شیوه دقیق و صحیح

امیرعلی ابوالفتح، کارشناس مسائل بین‌الملل با بیان این‌که دیپلماسی مانند هر موضوع تخصصی بر عهده مسئولان مرتبط است گفت: به همین دلیل در چنین بحث‌هایی می‌بایست نهادهای تصمیم گیر در جریان همه موضوعات قرار بگیرند.

وی ادامه داد: مسئولان در جریان مذاکرات ایران با اروپا همانند گذشته در صورت صلاحدید و در مواردی که نیاز باشد اطلاع‌رسانی خواهند کرد. اما باید توجه داشت که در جریان قرار گرفتن مردم از ریز مذاکرات به این معنی است که نظام تصمیم گیر کشور دنباله‌رو هیجانات عمومی است.

این کارشناس مسائل بین‌الملل با بیان این‌که مخالف شفاف سازی نیستم در عین حال افزود: شفاف سازی باید به شیوه دقیق و صحیح انجام شود و هر‌زمانی که نیاز باشد از سوی مسئولان شفاف‌سازی صورت گیرد.

ابوالفتح ادامه داد: هیچ زمانی و در هیچ جایی مرسوم نبوده که همه مردم در جریان تمام موضوعات مطرح شده در مذاکرات دیپلماتیک باشند و در این راستا آنچه مهم است در جریان قرار گرفتن مسئولان و تصمیم سازان عرصه سیاست خارجی است که قطعا تاکنون همین‌گونه بوده و آنها در جریان موضوعات مطرح شده در مذاکرات بوده‌اند.

وی گفت: قطعا هیچ فردی به تنهایی مذاکره نمی‌کند و دستگاه‌های نظارتی در این ارتباط وجود دارد که در صورت ناکارآمدی و وجود انحراف، تذکرات لازم داده شده و در صورت نیاز تیم مذاکره‌کننده نظر خود را تغییر داده است.

باید به مذاکره‌کنندگان اطمینان کنیم

بهروز نعمتی، سخنگوی هیات رئیسه مجلس درباره شفافیت مذاکرات ایران در مقطع فعلی گفت: در مذاکرات برجام هم شفافیت از طرف تیم مذاکره‌کننده ما وجود داشت و تمام اسناد در اختیار مجلس قرار گرفته بود و نمایندگان بحث می‌کردند و حتی کارشناسان هم نظر می‌دادند.

وی افزود: البته ممکن است در زمان مذاکرات، اصل محرمانگی رعایت شود زیرا شاید برخی به دنبال کارشکنی باشند و من فکر می‌کنم این اختیار را مقام معظم رهبری به تیم مذاکره‌کننده داده است که کار را پیش ببرند و جایی اگر احساس می‌کنند متن مذاکرات نباید منتشر شود می‌توانند طبق صلاحدید خود عمل کنند. این حق تیم مذاکره‌کننده است و این تیم مورد رضایت نظام است.

این نماینده مجلس با بیان اینکه هیچ عقل سلیمی نمی‌پذیرد که در حین مذاکره، محتوای مذاکرات منتشر شود، افزود: ما یک سری دشمنان قسم‌خورده مثل صهیونیست‌ها، آمریکا‌یی‌ها و حتی بعضا انگلیسی‌ها داریم که اینها ممکن است در روند مذاکرات شیطنت کرده و مانع ایجاد کنند. البته باید بر این مساله تاکید کرد که مردم و مجلس حتما باید در جریان باشند و نتایج مذاکرات به اطلاع همه برسد. اما این اختیار را باید به تیم مذاکره‌کننده بدهیم و به آنها اطمینان داشته باشیم و بدانیم که بلدند کارشان را به خوبی انجام دهند.

همه نمی‌توانند برخی مسائل را درک کنند

داریوش قنبری، فعال اصلاح طلب در گفت‌وگو با جام‌جم، با بیان این‌که راهی جز مذاکره نداریم و برگ برنده ما همین مذاکرات است، گفت: مذاکره برای پیشبرد منافع است و در صورت واگذار کردن آن به حریف قطعا بازنده خواهیم بود.

وی ادامه داد: برجام سندی قابل دفاع بوده و در راستای صلح منطقه و جهان است بنابراین ایران به دنبال اخذ تضمین‌هایی از اروپا در راستای حفظ منافع ایران در برجام است.

قنبری در عین حال با بیان این‌که همیشه بین سیاست‌های اعمالی و اعلامی تفاوت وجود دارد گفت: طبق این سیاست نمی‌توان همه موضوعات مطرح شده در جریان مذاکرات را به‌صورت شفاف عنوان کرده و همه را در جریان آنها قرار داد.

این فعال اصلاح‌طلب افزود: به طور قطع آنچه در متن مذاکرات ذکر می‌شود شفاف بوده و همه در جریان آن قرار می‌گیرند اما در عین حال برخی موضوعات در حوزه دیپلماسی تخصصی است و همه نمی‌توانند درک درستی از آن داشته باشند.

قنبری با بیان این‌که توافق پشت پرده‌ای نداریم تصریح کرد: در ماجرای برجام نیز هیچ توافق پنهانی نداشتیم.

مردم بدانند در چه حوزه‌ای مشغول مذاکره هستیم

یاسر جبرائیلی، کارشناس مسائل سیاسی با اشاره به مذاکرات فعلی گفت: اگر قرار است برجام با اروپا به شکلی ادامه یابد که ایران از محل بازگشت تحریم‌های آمریکا آسیبی نبیند به اعتقاد من اصلا نیازی به مذاکره نیست زیرا تحریم‌‌های ثانویه آمریکا مشخص است و اگر اراده اروپایی‌ها بر این است که این تحریم‌ها را نسبت به اتباع خودشان اعمال نکرده و به آنها اعتنا نکنند با یک بیانیه و یک مصوبه و اعلام موضع رسمی در اتحادیه اروپا این کار قابل انجام است.

وی افزود: منتها متاسفانه اخباری به گوش می‌رسد که قرار است مذاکراتی در این رابطه انجام شود و اروپایی‌ها می‌خواهند همان مطالباتی را که آمریکایی‌ها برای اصلاح برجام داشتند تحت عنوان ادامه برجام مطرح کنند و بگویند که اگر ایران می‌خواهد از ناحیه تحریم‌های آمریکا آسیب کمتری ببیند مشروط به این است که پای میز مذاکره بیاید و درباره مسائلی که ترامپ مطرح می‌کرد مذاکره کنیم.

این کارشناس مسائل سیاسی افزود: تا زمانی که مقامات دولتی و مذاکره‌کنندگان، شفاف در این زمینه با مردم صحبت نکنند نمی‌شود دقیق قضاوت کرد. انتظار طبیعی از دولت آقای روحانی این است که صریحا اعلام کند در چه حوزه‌ای در حال مذاکره با اروپا هستند و چه مسائلی مطرح است تا بلایی که در برجام بر سر کشور آمد دوباره به شکل محرمانه‌ای تکرار نشود.