زندگی می‌بافند

آفتاب نزده، زنان روستای کلاته خیج دست به‌کار می‌شوند و هنر موروثی مادران و سرزمین‌شان را نخ به نخ می‌بافند.قبل از این‌که زنان دست به کار شوند، مردان به دل طبیعت رفته یا در بازارهای توزیع، مواد خام تهیه کرده‌اند. کودکی هایشان را با نخ و پنبه و پشم گذرانده و در طول عمرشان بارها شاهد به دار آویختن و از دار به پائین کشیدن دسترنج هم ولایتی هایشان بوده‌اند. اهالی کلاته خیج با میراث گذشتگان خود بخوبی رفتار کرده اند و پای دارها را خالی نگذاشته‌اند. صدای دفتین از کوچه پس کوچه‌های کلاته قطع نمی‌شود، با رد شدن از در هر خانه روستایی صدای یک دفتین کم‌تر و صدای دیگری بلند می‌شود. در کوچه اصلی روستا، جاده پایین دست روستا نمایان است، وانت‌بارهایی برای بردن محصولات به بازار وارد روستا می‌شوند. اینجا صبح با صدای دفتین شروع می‌شود نه با طلوع خورشید.

ماه بانو و گلبانو از جمله صدها زن روستای کلاته خیج هستند. روستایی از توابع شهرستان شاهرود در استان سمنان که با کارآفرینی در خانه توانسته‌اند به درآمد برسند.

گلبانو عجم اکرامی درباره قدمت ورود هنر پارچه و حوله‌بافی به روستا می‌گوید: در روستای ما از قدیم صنایع دستی جایگاه ویژه‌ای داشته است و مادران و مادر بزرگ‌های ما در کنار کارهای کشاورزی و دامداری به ریسندگی و بافندگی هم مشغول بوده‌اند. در آن زمان بیشتر به صورت سرگرمی و برای تهیه و تامین لباس خودشان انجام می‌شد.اما امروزه این فعالیت بیشتر در خدمت اقتصاد خانواده‌هاست.

زنان در روستای کلاته خیج نقش اصلی را در تولید محصولات دارند، محصولاتی از جنس کاموا، نخ، پشم و پوست حیوانات که با هنر دست مردان و زنان روستا به شکل حوله و پتو در می‌آیند.

خشکسالی در روستای کلاته خیج مردان را هم فعال و جدی‌تر از گذشته به سمت حوله‌بافی کشانده است. بعضی از آنها به دنبال بازاریابی محصولات روستا به شهرهای بزرگ می‌روند. ایمان یکی از اهالی روستای کلاته خیج است که در شهرستان شاهرود مغازه دارد او ابزاربافندگی و محصولاتی مانند حوله، سفره، لباس، چادر شب و شال می‌فروشد. ایمان می‌گوید: از این‌که شغل من با هنر و در زمینه کمک به هم روستایی‌هایم است خیلی خوشحالم هستم اما این‌که بسیاری از مصرف‌کنندگان قیمت جنس‌های تولید شده زنان هنرمند ما را با جنس‌های چینی بی‌کیفیت مقایسه می‌کنند واقعا ناراحت‌کننده است.

عجم اکرامی نیز درباره مراحل و نحوه بافتن حوله‌های سنتی که بسیار متفاوت‌تر نسبت به چینی‌ها هستند، می‌گوید: ابتدا باید پشم‌ها را به نخ تبدیل کرد. برای این کار از چرخ ریسندگی و چرخ ماسوره استفاده می‌کنیم بعد از این‌که نخ‌های پنبه‌ای آماده شدند باید آنها را «چله دوانی» کنیم بعد از چله دوانی نخ‌های باید بافته شوند و برای این کار نخ‌ها را از ماکو (دستگاهی که نخ درون آن قرار می‌گیرد و به کمک آن نخ‌ها از تارعبور داده می‌شوند.) ردکرده و بعد از هر بار رد شدن با دنده یا دفتین (نخ‌ها بعد از این که به‌وسیله ماکو رد شد، دفتین یا دنده می‌شود.) که به سمت جلو و عقب آورده می‌شود، نخ‌ها کوبیده و پارچه بافته می‌شود.

وقتی ماکو از سمت راست رد می‌شود پاتلک (تکه‌های چوبی هستندکه فقط از یک سر طولی سوراخ شده و با نخ نگهدارنده هرستون از زیر دستگاه آویزان شده و با پاهای بافنده به حرکت در می‌آید) سمت چپ با پا به حرکت درآمده و بالعکس جابه‌جا می‌شود. حوله‌های تولید شده با این سبک و سیاق قطعا از لحاظ مرغوبیت و کیفیت تفاوت بسیار زیادی با حوله‌های صنعتی وچینی موجود در بازار دارد.

دردسرهای بازار فروش

هنرمندان و شاغلین مرتبط با صنایع‌دستی و مشاغل خانگی همیشه با مشکل بازار عرضه محصولات خود درگیر هستند.

نمایشگاه‌های فصلی و مناسبتی در شهر‌های مختلف به‌عنوان اصلی‌ترین بازار عرضه برای این دسته از فعالیت و مشاغل در نظر گرفته شده است، که به گفته خود شاغلین دارای کم و کاستی‌های فراوانی است.

یکی از هنرمندان اهل روستا می‌گوید: مشکلات اساسی ما در این نمایشگاه ضعف در تبلیغات و اطلاع رسانی مردم شهرها از برپایی نمایشگاه، عرضه محصولات مشترک و تکراری در غرفه‌ها، هزینه‌های اسکان و اقامت در طول برگزاری نمایشگاه است.

علاوه بر این بافندگان با مشکلات بهداشت و درمان نیز دست به گریبان هستند زیرا بسیاری از آنها برای بیمه شدن و استفاده از خدمات تامین اجتماعی راه به جایی نمی‌برند.

هنر _ اول _ خانواده

حوله‌ها با نقش و بافت‌های سنتی و کیفیت عالی که از استقبال خوبی هم در بین مشتری‌ها روبه‌رو می‌شوند.

گل بانو و مهربانو عجم اکرامی در روستا به‌عنوان ماهرترین افراد در زمینه تولید این حوله‌ها شناخته می‌شوند. گلبانو درباره تولید این حوله و ویژگی‌های آن می‌گوید: حوله‌های سنتی با استفاده از الیاف و نخ‌های طبیعی و در دستگاه بافندگی چهاروردی تولید می‌شود.

در واقع حوله‌بافی نوعی از نساجی سنتی است که در تولید آن از دستگاه چهاروردی استفاده می‌شود و به هیچ عنوان ابزارهای مکانیکی دخالت ندارد و تمامی مراحل از جمله ایجاد دهنه کار، پود‌گذاری و دفتین توسط خود بافنده و با حرکات متوالی و منظم دست و پا انجام می‌شود.

حوله‌های سنتی، حوله‌های طبیعی

یکی از مهم‌ترین گلایه اهالی روستای کلاته خیج از مردم و مشتری‌ها این است که برخی از آنها تفاوتی میان حوله‌های صنعتی و سنتی قائل نیستند. آقای عجم اکرامی درباره تفاوت حوله‌های تولید روستا با حوله‌های موجود در بازار می‌گوید: مواد اولیه‌ای که در حوله‌های موجود در بازار استفاده می‌شود از رنگ‌ها و نخ‌های شیمیای و صنعتی است که با هربار استفاده (خیس شدن) حوله حالت نرمی و رنگ خود را از دست می‌دهد.

اما حوله‌هایی که در روستای ما تولید می‌شود به دلیل استفاده از مواد طبیعی در تولید آنها، با هر باراستفاده و خیس شدن حوله نرم‌تر و خوش‌رنگ‌تر می‌شود. از لحاظ بهداشتی هم حوله‌های کلاته خیج با پوست سازگارتر و باعث بیماری‌های پوستی، نمی‌شود.

او ادامه می‌دهد از لحاظ طرح و نقش هم با هم خیلی تفاوت دارد. استفاده از نقش و نگار‌های مرتبط با فرهنگ ایرانی مهم‌ترین ویژگی در طراحی این حوله‌هاست.

بهنام اکبری

روزنامه‌نگار