امیدوارم کیمیایی به اصالت خودش برگردد

مسعود کیمیایی، کارگردان صاحب سبک و مولف سینمای ایران که امروز 77ساله می‌شود، در نخستین گام فیلمسازی در سینمای حرفه‌ای فیلم «بیگانه بیا» را سال47 و با بازی بازیگرانی چون بهروز وثوقی، فرامرز قریبیان و جلال پیشوائیان ساخت، اما این دومین فیلم او قیصر بود که جایگاه کیمیایی را به عنوان فیلمسازی متفاوت تثبیت کرد.

کیمیایی با قیصر، یک قهرمان سینمایی تام و تمام را به مخاطبان معرفی کرد و بعد از آن هم در فیلم‌های دیگرش همچون رضا موتوری، داش آکل، بلوچ، خاک، گوزن‌ها و... قهرمان‌های دیگری به سینمای ایران هدیه داد. کیمیایی درام‌های وسترن وار خود را مبتنی بر جدال قهرمان‌ها و ضدقهرمان‌ها و مبارزه برای رسیدن به عدالت ارائه کرد. فضاسازی، شخصیت‌پردازی و دیالوگ‌نویسی خاص و بازی‌های خوب گرفتن از بازیگران، به ویژگی‌های سینمای کیمیایی تبدیل شد؛ امتیازاتی که به سینمای ایران رونق بخشید و تماشاگران بسیاری را به سالن‌های سینما کشاند.

فیلم‌های دوران اوج کارنامه کیمیایی بعدها و در فرمت‌هایی چون ویدئو بارها دیده شد و حتی مخاطبان نسل‌های بعدی را هم شیفته و دلبسته سینمای خاص کیمیایی کرد.

کیمیایی در سینمای پس از انقلاب هم با همین محور عدالت‌طلبی، فیلم‌هایی مبتنی بر قهرمان ساخت. سرب، دندان مار، ضیافت، سلطان و اعتراض از جمله فیلم‌های خوب این فیلمساز در دهه‌های 60 و 70 است، اما کیمیایی از جایی به بعد، در فیلم‌هایش چندان با زمانه پیش نرفت و شخصیت‌هایش باوجود زندگی در این سال‌ها، در تیپ و لحن همچنان در گذشته پرسه می‌زدند.

کیمیایی البته همچنان مثل همیشه حرف خوب و درست و حسابی می‌زد، اما نحوه بیان این حرف خوب، به دل مخاطبان نمی‌نشست و تماشاگران حتی برخی دلبستگان سینمای کیمیایی هم با آن ارتباط برقرار نمی‌کردند.

حکم، رئیس، محاکمه در خیابان، جرم، متروپل و قاتل اهلی هرکدام در لحظاتی امضای کیمیایی در اوج را دارند، اما در کلیت دوست داشتنی و ماندگار نیستند و راهی به فیلم‌های محبوب ملت پیدا نمی‌کنند. با این حال ما همیشه منتظر فیلم درخشان دیگری از این استاد سینما هستیم. تولدتان مبارک آقای کیمیایی!

سینما به کیمیایی مدیون است

احمد نجفی که در دو فیلم «دندان مار» و «گروهبان» به کارگردانی کیمیایی درخشید، درباره این فیلمساز به جام‌جم گفت: حضور مسعود کیمیایی در تاریخ سینمای ایران پدیده بسیار نوظهوری بود و توانست ورود کارگردان‌های روشنفکر را به سینما آسان‌تر کند که خودش خدمت بزرگی بود. او چند فیلم درخشان را به سینمای ایران تقدیم کرد. سال‌های سال زحمت کشیده و می‌شود گفت سینما دین بزرگی به این کارگردان دارد. او پنج دهه است در سینمای ایران کار می‌کند که شوخی نیست. امیدوارم با فیلم‌های بهتر بتواند خدماتش به سینما را ادامه دهد.

این بازیگر درباره برخی انتقاداتی که در سال‌های اخیر نسبت به افت کیفیت فیلم‌های کیمیایی وجود دارد هم توضیح داد: تصور می‌کنم با عده خاصی کار کردن که بخوبی به تفکر کیمیایی باور ندارند یا آن را نمی‌شناسند، دلیل اصلی این وضع باشد. خود کیمیایی باتوجه به تفکر و تجاربش باید این شرایط را مدیریت کند.

من امیدوارم کسانی که با ایشان به عنوان تهیه‌کننده و دستیار و... کار می‌کنند، مشاوره‌های بهتری بدهند و بتوانند با ایشان همکاری خوبی داشته باشند. آقای کیمیایی همیشه با فیلم‌هایش به مسائل فرهنگی و اجتماعی ورود می‌کرده، اما لازم است با نگاه تازه‌تری به جامعه بپردازد.

نجفی در پاسخ به این سوال که چقدر از موفقیت و ماندگاری نقش‌های احمد در دندان مار و رستم در گروهبان، ماحصل فیلمنامه خوب و هدایت خوب کیمیایی بود و چقدر به توانایی خود بازیگر مربوط می‌شد، هم گفت: یک فیلم این نیست که بگویم من باعث موفقیت آن شدم یا دیگری باعث آن شد. این‌طوری نیست. مسلما در کار فیلم حتی کار بهترین کارگردان‌های جهان، گاهی یک بازیگر پیشنهادی می‌دهد کارگردان آن را قبول می‌کند، اما همه چیز به تشخیص خود کارگردان برمی‌گردد که این پیشنهاد را بپذیرد یا نه. ضمن این‌که من و کیمیایی یک دوستی خیلی قدیمی داشتیم. اگر این کارها خوب درآمده، بخشی از آن به شناختی برمی‌گردد که من از خوزستان، جنگ و دفاع مقدس داشتم و با صداقت در اختیارشان گذاشته بودم. اینها موثر است، اما درنهایت این شعور و دانش کارگردان است که از این تفکر و نوع نگاه استفاده کند یا نه. فکر می‌کنم کیمیایی از این نظرات خوب استفاده کرد و برخی از آنها را پذیرفت، چون اطلاع و آگاهی خاصی که از یک خوزستانی و یک خرمشهری نداشت، یعنی هیچ‌کس ندارد مگر این‌که از اهالی آنجا باشد. اما در هرحال در این فیلم‌ها تفکر کیمیایی حاکم است.

این بازیگر و تهیه‌کننده ادامه داد: در کل فکر می‌کنم کیمیایی به مشاوره‌های صادقانه در کارگردانی نیاز دارد، در حالی‌که الان بیشتر این مشاوره‌ها حالت رفاقتی دارد تا حالت علمی. معتقدم کیمیایی باید مقداری نسبت به این چیزها درنگ کند. واقعا آرزویم این است هر وقت فیلمی از کیمیایی ببینم، لذت ببرم. امیدوارم کیمیایی دوباره به خط مستقیم خودش و آن اصالت خودش برگردد و بتواند فیلم‌های بهتری بسازد، چون توانایی‌هایش بسیار زیاد است.

وقتی از نجفی می‌پرسیم آیا امکان همکاری دوباره او با کیمیایی وجود دارد هم گفت: سینماست، آدم چه می‌داند. ولی خوشحال می‌شوم اگر در فیلمی که زیرنظر اوست، کار کنم. بالاخره بعد از سال‌ها یک حس خوبی خواهد بود.

امیدوارم چه من در فیلم‌های او باشم یا نباشم، فیلم خوب بسازد. چون همه ما همیشه منتظر فیلم خوب از مسعود کیمیایی هستیم.

پیردوست، رکورددار بازی در فیلم‌های کیمیایی

سعید پیردوست، رکورددار بازی در فیلم‌های مسعود کیمیایی است؛ رکوردی که تقریبا دست‌نیافتنی است و احتمالا فقط پولاد کیمیایی امکان شکستن آن را دارد. پیردوست در 13 فیلم کیمیایی بازی کرده است: خاک، گوزن‌ها، غزل، سفر سنگ، خط قرمز، تیغ و ابریشم، سرب، دندان مار، گروهبان، ردپای گرگ، سربازهای جمعه، حکم و قاتل اهلی.

این بازیگر درباره این رکورد به جام‌جم گفت: این از لطف آقای کیمیایی است. ما از دوستان بسیار قدیمی هستیم و حدود 65 سال با هم رفاقت داریم، از دوره دبیرستان. ایشان هم حق استادی بر من دارند و هم رفاقت و دوستی خیلی قدیمی. این را واقعا می‌گویم، من خودم را بازیگر نمی‌دانستم، اما ایشان با دادن نقش‌های خاصی به من که همه آنها برای من جالب، شیرین و یادگاری هستند، مرا به نوعی پایبند رفاقت خودشان کردند. من خوشحالم از این‌که دوست ایشان هستم.

همیشه برای آقای کیمیایی آرزوی سلامت و سعادت می‌کنم و ان‌شاءا... سایه ایشان سال‌های سال بر سر ما و سینمای ایران باشد. من همیشه سعی کردم به عنوان یک دوست کوچک در کنارش باشم، حالا نمی‌دانم چقدر موفق شدم.

متاسفانه شاید من به خاطر خالی بودن دستم، فقط دوستی را نسبت به ایشان داشتم و دیگر چیزها را نداشتم، اما امیدوارم همین هم موردقبول ایشان واقع شده باشد.

سعید پیردوست درباره ویژگی بارز کیمیایی در کارگردانی هم توضیح داد: آقای کیمیایی در کارگردانی برای خودش استادی است، البته اصلا خدای ناکرده این به معنی بی‌احترامی به دیگر کارگردان‌های سینمای ایران تعبیر نشود. او استاد بازی خوب گرفتن از بازیگران است. کیمیایی بازیگر می‌شکافد و حسی که می‌خواهد را از درون او بیرون می‌کشد.

ایشان در گرفتن بازی، شم و توانایی‌های خاصی دارد، بدون این‌که بخواهد خودش را به عنوان کارگردان دیکته کند یا او را تحت فشار قرار دهد. آقای کیمیایی بدون این‌که اصلا فشاری به بازیگر بیاورد، فقط فضا را برای بازی خوب او مهیا می‌کند.

برخی بازیگران شاخص سینمای ایران بهترین بازی‌های خود را در فیلم‌های آقای کیمیایی ارائه دادند، همین‌طور بعضی بازیگران دیگر که فقط در فیلم‌های آقای کیمیایی درخشیدند و نتوانستند در فیلم‌های دیگر حضور خوبی داشته باشند.

همچنان بزرگ و ارزشمند

جبار آذین

منتقد سینما

بدون شک، مسعود کیمیایی از سینماگران بزرگ و تاثیرگذار کشور است. فیلمساز اندیشمندی که با نگاه متفاوت خود به سینما، مسیر سینمای ایران را متحول کرد و راهی تازه در مقابل سینماگر و مخاطب گذاشت. او تنها کارگردانی است که همچنان راهی را که با قیصر در سینما آغاز کرده با همان مضمون دوستی و رفاقت و جوانمردی در سینما ادامه می‌دهد. با رخداد انقلاب و تغییر ارزش‌ها، انتظارها از سینما و کیمیایی گسترش یافت، ولی کیمیایی پایبندتر به گذشته بود که بتواند تمام قد با نیاز و سلیقه امروز تماشاگر همراه شود و به همین دلیل درجا زد تا اکنون که با تمام بزرگی‌اش در حاشیه سینما ایستاده است. با این حال او همچنان بزرگ و ارزشمند است و باید به احترام او کلاه از سر برداشت.

علی رستگار