عکاس واقعه 17 شهریور را چه کسی نجات داد؟/جزییات انتشار تصاویر قیام 17 شهریور و واکنش مردم نسبت به آن

آنچه در پیش رو خواهید خواند ادامه‌ی گفت‌وگوی اول جام جم آنلاین با تنها راوی تصویری واقعه‌ی 17 شهریور است.

سرباز زد؟

-به‌زانو نشست و چند بار فرمان ایست داد و با کشیدن گلنگدن ژ-3 را مسلح کرد؛ اما احساس کردم خیلی معطل کرد تا من فرار کنم چون اگر م خواست به‌راحتی مرا هدف قرار می‌داد. دسته آخر رسیدم به مقابل ساختمان شهرداری محل که حدود 20 تا 30 نفر خانم آنجا تجمع کرده بودند و در میان آن‌ها خودم را از تیررس سرباز فراری داد.

چطور به روزنامه رسیدید؟

-با اولین تاکسی که مشاهده کردم فریاد زدم: تاکسی 30 تومان (آن موقع خیلی بود) خیابان سعدی! راننده با خنده گفت سوار شو. البته وقتی جلوی کیهان من را پیاده کرد 3 تومان از من گرفت و گفت 30 تومان خیلی زیاد است.
خلاصه فیلم را با هر زحمتی به روزنامه را رساندم. به خاطر مشاهده صحنه درگیری‌ها کشته‌ها و خون‌ریزی اعصابم کلاً به‌هم‌ریخته بود.

فیلم‌ها را به شخصی تحویل دادید؟

-من چون خیلی مضطرب و عصبی بودم به‌محض رسیدن فیلم‌ها را تحویل همکارم پرتوی دادم.

اول مصاحبه گفتید چند تا عکاس قبل از شما رفته بودند سر صحنه، آن‌ها هم عکاسی کردند؟

(با خنده و شوخی پاسخ می‌دهد) هیچ‌کدام از آن‌ها نرفته بودند. کاری به این موضوع ندارم هرکدام از عدم حضور خودشان روایتی کردند...بگذریم.

عکس‌ها کی منتشر شد و با دیدن آن‌ها چه عکس‌العملی داشتید؟

-تا قبل از انقلاب به دلایل امنیتی عکس‌ها منتشر نشد و آرشیو شد تا گذاشتند بعد از پیروزی انقلاب اولین با در روزنامه کیهان و مجله زن روز منتشر کردند. وقتی در ابعاد 30 در 40 منتشر شد تازه فهمیدم به چه‌کار بزرگی دست‌زده‌ام.

فضای عمومی جامعه چه واکنشی به انتشار ایران تصاویر داشتند؟

-بعدازاینکه عکس‌ها درواقع رو شد، در همان زمان امام (ره) به قم تشریف بردند. تقریباً یک ماه دیدارها و ملاقات ایشان با مردم را به تصویر کشیدم. در طول این مدت هر موقع به هر مغازه و خیابانی می‌رفتم کسبه محل تصاویر روزنامه را بریده به پشت شیشه‌ها و دیوارهای خود چسبانده بودند.

خبر مکتوبی هم از واقعه 17 شهریور در روزنامه‌ها منتشر شد؟

-البته درست نقطه مقابل ماجرا را به‌طور خبر مکتوب و تصویری در روزنامه کارکردند. مثلاً خبر و عکس زدند که نیروهای انقلابی و مردم معترض (شانتاژ و جعل خبری) فروشگاه‌های زنجیره‌ای کوروش و بانک‌ها را آتش زدند و غارت کردند ولی هیچ‌گاه اخبار مربوط به تظاهرات ضد حکومتی به‌طور درست و شفاف منتشر نمی‌شد.

نظر‌گاه شما در خصوص آمار شهدای 17 شهریور به‌عنوان یک شاهد عینی چیست؟

-خود پزشکی قانونی رژیم آمار 90 نفر را اعلام کرد اما انقلابیون چیزی در حدود 3 تا 4 هزار نفر شهید و مجروح را مطرح کردند؛ اما بنده اطلاعاتی که از آن زمان‌دارم را خدمت شما بازگویی می‌کنم:

اول اینکه آن موقع اولاً رژیم هر جنازه یا مجروحی را که در اختیار می‌گرفت اولاً جنازه‌ها را تحویل خانواده‌ها نمی‌دادند که هیچ، بابت شلیک گلوله‌ها هم از بستگان قربانیان پول دریافت می‌کردند. در کل تنها آمار رسمی که در آن روزها اعلام شد 90 کشته و بیش از 200 مجروح بود.

در ثانی طبق گفته‌ها افراد آگاهی همچون سفرای آمریکا و انگلیس که گزارش داده بودند بیش از 200 نفر در میدان ژاله در جریان تظاهرات کشته شدند.

از طرفی در آن مقطع حین درگیری‌ها درب خانه مردم به‌سوی مبارزان و انقلابیون باز بود و کشته و زخمی‌ها به خانه مردم منتقل می‌شد. هیچ آماری هم در این خصوص وجود ندارد. اولاً خیلی‌ها می‌ترسیدند که شهدای خود را اعلام کنند چون نیروهای امنیتی شاه به‌سختی بازماندگان شهدا را مورد اذیت و آزار قرار می‌دادند.

حتی خیلی از اجساد در سردخانه‌های مختلفی بدون اطلاع خانواده‌ها نگهداری می‌شدند. به همین دلیل آمار ضدونقیض است. ولی درمجموع ما مرجع دقیقی برای اعلام آمار نیستیم درعین‌حال تصور می‌کنم بیش از صدها کشته و 3 هزار مجروح به واقعیت نزدیک‌تر باشد.

شما از اجساد پزشکی قانونی هم عکس گرفتید؟

-خیر.

بعد از واقعه جمعه خونین برخورد رسانه‌ها با شما چطور بود‌ آیا با شما مصاحبه‌ای ترتیب دادند؟

-قبل از انقلاب فقط بچه‌های کیهان اطلاع داشتند که من این عکس‌ها را تهیه‌کرده‌ام؛ اما بعد از انتشار از خبرگزاری سی بی اس آمریکا- شبکه تلویزیونی ان اچ کی ژاپن- سی بای فرانسه و یک خبرگزاری هم‌چین با من مصاحبه کردند.

در چه محورهایی از شما سؤال شد؟

-بیشتر از وجه هنری عکاسی با من صحبت می‌کردند چون بعد از 17 شهریور معروف شده بودم بیشتر می‌خواستند از تجربه کاری من و فنونی که در شکار سوژه به کار می‌بردم پرس‌وجو می‌کردند.

همان‌طور که گفتید در چند راهپیمایی ضد حرکت پهلوی عنوان عکاس حضور داشتید. به نظر شما دلیل اینکه در جریان قیام 17 شهریور سرکوب معترضین شدت گرفت چه بود؟

-به‌هرحال نتیجه سرکوب و خفقان سیاسی اجتماعی موجود در زمان شاه در همه حوزه‌ها بالاخره موجب شد اتحاد و وحدت رویه در میان آحاد مردم علیه حاکمیت شد. یکی از خروجی‌های آن‌هم قیام 17 شهریور بود.

مردم اعتقاد داشتند رژیم شاه دیگر اصلاح‌پذیر نیست و باید سرنگون گردد و در اصل هدف اصلی مردم سرنگونی رژیم بود نه اینکه بخواهند یک اعتراض مقطعی داشته باشند.

شما به‌عنوان نسلی که دوران جوانی خود را در دوران قبل از انقلاب تجربه کرده‌اید چرا باید شاه ایران می‌رفت و انقلاب می‌شد؟

-شاه در اداره مملکت اشتباهات پی‌درپی و فراوانی را مرتکب شده بود و واقعاً تبعیض و فاصله طبقاتی مردم را به تنگ آورده بود. در مقابل تا دلتان بخواهد فساد اخلاقی، رفاه پولداران و تحرکات ضد مذهبی در جامعه بیشتر شده بود. بی‌توجهی شاه به مردم به حدی رسیده بود که قدم‌به‌قدم اطراف تهران به حلبی‌آباد تبدیل‌شده بود.

جای‌جای روستاهای کشور حتی منطقه خودمان در زرند از کوچک‌ترین امکانات آب و برق برخوردار نبود و اصلاً خدماتی به مردم ارائه نمی‌شد یعنی اگر یک کودکی بیمار می‌شد باید ده‌ها کیلومتر مسافت طی می‌شد تا او را به یک مرکز درمانی برسانند.

اما در برابر این حجم از محرومیت مردم همه نوع بار مشروب‌فروشی و کاباره در تهران قابل‌دسترسی بود و خانواده‌های متمول در رستوران‌های مجلل به تفریح و خوشی می‌گذراندند. دراین‌بین کارگرانی بودند که امکان تهیه پول داور برای زن و بچه خود را نداشتند. از این مردم در دوران قبل از انقلاب واقعاً در شرایط سختی زندگی می‌کردند.

به‌عنوان عکاس انقلاب فکر می‌کنید بزرگ‌ترین رخدادی که پیروزی انقلاب اسلامی را تسریع بخشید چه بود؟

-بعد از کشتار خونین 17 شهریور به نظر بنده به‌عنوان یک عکاس خبرنگار عکسی بود که از دیدار تاریخی امام با همافران نیروی هوایی در 19 بهمن 57 در مدرسه عالی تهران بود. انتشار تصویر بیعت همافران ارتش شاهنشاهی با امام به نظر من تأثیر فراوانی درروند انقلاب اسلامی گذاشت و آنجا رژیم متوجه شد که دیگر به خط پایان رسیده است.

محمدرضا شجاعیان/جام جم آنلاین