ایران در جمع دور ریزترین کشورها در بخش مواد غذایی قرار دارد

چندی پیش اسکندر زند معاون جهاد کشاورزی در حاشیه همایش تغذیه سالم تصریح کرد: نبود گواهی تاییدیه برخی مواد غذایی, ضایعات و هدر رفتن سالانه معادل غذای مورد نیاز 15 میلیون نفر و الگوی مصرف نادرست غذا در کشور سه چالش اصلی حوزه غذاست.

وی افزود: افزایش جمعیت، خوش خوراکی و تغییرات اقلیمی تعادل عرضه و تقاضای مواد غذایی را در جهان از بین برده است و تقاضای غذا بیش از عرضه مواد غذایی است. در تولید و عرضه مواد غذایی باید سه نکته اساسی وجود گواهی ایمنی و سلامت، کاهش میزان ضایعات و اصلاح الگوی و نیز اصلاح الگوی آشپزی و بازگشت به طبخ غذا در زمان کافی به جای غذاهای آماده و سریع مورد توجه قرار گیرد.

اما به راستی مشکل کجاست که امروز یکی از نگرانی‌های اصلی کشورها امنیت غذایی بوده و ایران در این زمینه چه کرده است؟

آمارها چه می‌گویند؟

برآوردهای فائو نشان می دهد روزانه به ازای هر نفر 134 کیلوکالری غذا در ایران هدر می رود؛ همچنین 35 درصد محصولات کشاورزی تولیدی در کشور تبدیل به ضایعات می شود که این امر بر خلاف اهداف اقتصاد مقاومتی بوده و نشان از هدررفت سرمایه ملی دارد.

آمارهای منتشر شده از سوی این سازمان نشان می‌دهد در حالی که میلیون‌ها انسان در جهان با مشکل گرسنگی دست و پنجه نرم می‌کنند. هرساله بخش مهمی از تولید غذای جهان در زنجیره توزیع، برداشت و مصرف هدر می‌رود.

بر اساس جدیدترین برآورد این نهاد بین المللی 1.3 میلیارد تن از مواد غذایی و محصولات کشاورزی تولیدی در جهان طی یک سال از بین می‌رود که این رقم معادل تولید 28 درصد از کل زمین‌های کشاورزی است.

بر این اساس 30 درصد غلات، 20 درصد لبنیات، 35 درصد ماهی و غذاهای دریایی، 45 درصد میوه و سبزی، 20 درصد دانه‌های روغنی و 20 درصد گوشت تولیدی جهان مشمول هدررفت محصول می شود.
طبق گزارش‌های فائو، در جهانی که بیش از 900 میلیون نفر از جمعیت آن از گرسنگی رنج می‌برند، یک‌سوم از مواد غذایی تولیدشده توسط انسان (بر مبنای محتوای کالریک آن) هدر می‌رود.

تخمین زده می‌شود که تولید این حجم از غذای هدر رفته در هر سال متضمن کشت در 198 میلیون کیلومترمربع از اراضی کشاورزی کره زمین (تقریباً معادل مساحت کشور مکزیک)، صرف 173 میلیارد مترمکعب آب شیرین، مصرف 28 میلیون تن کود شیمیایی و تولید گازهای گلخانه‌ای به‌میزان 3300 تا 5600 میلیون مترمکعب (معادل دی‌اکسید کربن) است.

ایران کجای معادله غذایی قرار دارد؟

بر اساس گزارش ها ایران نیز از جمله کشورهایی است که هرساله درصد بالایی از مواد غذایی تولیدی را هدر می‌دهد. همچنین گزارش‌ها نشان می‌دهد 35 درصد محصولات کشاورزی تولیدی در ایران دور ریز دارد. بر این اساس از 100 میلیون تن محصول کشاورزی تولیدی در کشور 35 میلیون تن در سال دور ریخته می‌شود. این رقم معادل غذای 15 میلیون نفر است. در این زمینه می‌توان به 30 درصد ضایعات در نان، 30‌ــ25 (و حتی 50) درصد ضایعات در میوه‌ها و سبزیجات، 10 درصد ضایعات در برنج، 25 درصد ضایعات در خرما و غیره اشاره کرد.

هدر رفت کالای استراتژیکی چون گندم

در همین حال سیدرضا نورانی، رئیس اتحادیه ملی محصولات کشاورزی اظهار داشت: شاید اعلام آمار ضایعات 30 درصدی نان اغراق آمیز باشد. ولی باید روند تولید را از مزرعه تا سفره در نظر گرفت؛ فرسوده بودن ماشین آلات کشاورزی باعث می شود 4 الی 5 درصد محصولی همچون گندم در مزرعه باقی بماند و برداشت نشود.

وی افزود: همچنین 4 درصد گندم هنگام حمل و نقل با کامیونهای قدیمی و3 الی 4 درصد در زمان آسیاب آن و در سیلوها هدر می رود؛10 الی 15 درصد ضایعات هم سر سفره ها به دلیل مصرف ناصحیح نان صورت می گیرد.

نورانی با اعلام ضایعات 10 درصدی برنج به عنوان یک محصول استراتژیک در بخش کشاورزی، گفت: بخشی از ضایعات برنج (حدود 3 الی 4درصد) در آشپزخانه ها و سر سفره ها و بخشی نیز در فرایند تولید و زمان جمع آوری از شالیزارها است.

وی بیان کرد: در باغات میوه هم 10 الی 12 درصد ضایعات وجود دارد که بخشی از میوه ها هنگام چیدن و بخشی به دلیل ضعف در صنعت فرآوری و بسته بندی تبدیل به ضایعات می شوند.

نورانی تصریح کرد: برای جلوگیری از ضایعات در بخش کشاورزی لازم است از فن آوری های روز دنیا بهره‌مند شویم و باید صنایع تبدیلی، بسته بندی و سردخانه ها را برای مصرف داخلی و صادرات اصلاح کرد.

کاهش ضایعات با عملیات به نژادی و به زراعی

از سوی دیگر علی اشرف منصوری مدیرعامل شرکت شهرک های کشاورزی وزارت جهاد کشاورزی استان تهران، بیشترین ضایعات در بخش کشاورزی را در حوزه نگهداری نهاده ها دانست و گفت: برآوردها نشان می دهد که حدود 10درصد ضایعات در بخش نگهداری محصول ذرت داریم و در سایر نهاده ها مثل یونجه حدود 3 درصد ضایعات وجود دارد.

وی افزود: در بخش تولیدات گیاهی ضایعات برداشت را در محصولاتی نظیر جو و گندم داریم و بر اساس ارزیابی انجام شده با توجه به تراکم محصول در مناطق و مزارع مختلف میزان ضایعات متفاوت است؛ در برخی از مزارع 5درصد و برخی 12 الی 13 درصد ضایعات در زمان برداشت وجود دارد.

منصوری ادامه داد: در تولید محصولات کشاورزی از ضایعات نهاده های مصرفی مانند بذر، کود و سم که در هزینه های کشاورزی بسیار مهم هستند نیز باید جلوگیری کرد و با عملیات به نژادی و به زارعی میزان این ضایعات را کاهش داد. برآوردهای فائو نشان می‌دهد هرسال ۱.۳میلیارد تن غذا در جهان هدر می‌رود که ۳۵میلیون تن از این رقم معادل ۲.۷درصد در ایران دور ریخته می‌شود.

اما راهکار چیست؟

بطور کلی براساس شواهد موجود عمده‌ترین دلیل ضایعات محصولات نبود آگاهی میان نیروهای دست‌اندرکار بخش کشاورزی است و ضرری که به دلیل نبود آموزش و ترویج به بخش کشاورزی وارد می‌شود بیش از ضرر نداشتن ماشین‌آلات مناسب است.
بعد از آموزش نیروهای انسانی باید به تامین ماشین‌آلات، اصلاح صنایع تبدیلی، فرآوری و ... و بطور کلی مکانیزه کردن صعنت کشاورزی در کشور بپردازیم؛ زیرا تنها در صورت آموزش، کشاورزان بیش از گذشته به دلایل پرتی محصولات پی می‌برند و تا حد امکان با ان مقابله می کنند.
این درحالی است که مختصصان حوزه کشت و زر نیز بر این باورند: اگر سالانه نصف مبلغ هدررفت محصولات را صرف آموزش، ترویج و بالا بردن مهارت‌های دست‌اندرکاران بخش کشاورزی کنیم، این معضل برای همیشه حل می‌شود و بازدهی کشاورزی بالا خواهد رفت.

محمدرضا شجاعیان/جام جم آنلاین