علامه طباطبایی، مدرس بزرگ اندیشه اسلامی بود

علامه طباطبایی (ره) در تمامی حوزه های علوم اسلامی دارای آثار بدیع و نوآوری های کم نظیر و بلکه بی نظیر است. این فیلسوف و عالم بزرگ، در حوزه سبک زندگی، بعنوان شخصیتی سبک ساز که می تواند الگوی افراد و اقشار مختلفی قرار گیرد، مطرح است. سیر اجمالی در نگرش و روحیه علامه طباطبایی در ابعاد علمی و عملی روزنه‌ای به سوی شناخت شخصیت جامع ایشان به روی مشتاقان حقیقت می‌گشاید. از این رو برخی از خصلت‌های علمی ایشان در ذیل می‌آید:

آزاد اندیشی
علامه طباطبایی بیش از آنکه پیرو فضای موجود باشد پیرو راه حقیقت بود، لذا وی از تکریم و بزرگداشت اندیشه ها و آرائی که در مسیر حقیقت قرار داشت، پرهیز نمی کرد، هرچند این اندیشه ها منسوب به اسلام و مسلمانان نباشد.

تا جایی که شهید مطهری در این زمینه با نقل خاطره‌ای از ایشان، نسبت به اشراف علامه طباطبایی بر کتب بسیار قدیمی شرق آسیا نظیر کتاب «آپانی شادها» ابراز شگفتی می‌کند.

انصاف علمی
مرحوم علامه طباطبایی در بیان آراء مخالفین، کمال انصاف و امانت را مراعات می نمودند و عقاید و نظرات آنان را همانگونه که صاحبان آراء در نظر داشتند مطرح، آنگاه نقد و بررسی می کردند، حتی اگر این آراء مربوط به مخالفین رسمی دین، مانند مارکسیستها می بود. یکی از شاگردان ایشان در این باره می گویند: پس از انتشار نخستین جزء از کتاب اصول فلسفه و روش رئالیسم، مارکسیستهای ایران، با تشکیل جلسات تصدیق کردند که مؤلف در نقل مطالب آنان کمال امانت را رعایت کرده و کوچکترین تحریفی رخ نداده است

وسعت نظر و اندیشه
شرح صدر علمی ایشان تا اندازه ای وسعت داشت که نه تنها علاقمند به مطالعه مذاهب جهان بود بلکه خود به تفسیر آنها می پرداخت.

یکی از شاگردان ایشان در این باب می نویسد: ما با او تجربه ای را گذراندیم که احتمالا در جهان اسلامی یگانه است ؛ پژوهش تطبیقی مذاهب جهان به هدایت، ارشاد مرشد و علامه ایرانی، ترجمه های انجیل، ترجمه فارسی اوپا نیشادها، سوتراهای بودائی و تائوته چینگ را بررسی می کردیم، استاد با چنان حالت کشف و شهودی به تفسیر متون می پرداخت که گویی خود در نوشتن این متون شرکت داشته است

تواضع اخلاقی
علامه طباطبایی (ره) فوق العاده اهل تواضع بود و از جلوه های تواضع ایشان آن بود که نوعا نوآوری های فلسفی و پاسخ خود را به اشکالات و مسائل علمی و فلسفی را به گونه ای بیان می کرد که اگر کسی با دقایق آن بحث آشنا نمی بود، متوجه نمی شد که این ره‌آورد و محصول اندیشه خود ایشان است و هنگامی که پاسخ پرسشی را نمی دانستند با صدای بلند و واضح می فرمود، نمی دانم. اهل نصیحت و موعظه در قول و گفتار نبود بلکه عمل و رفتار او موعظه عملی بود و برایش هم فرقی نمی‌کرد که شاگردانش چندنفر باشند، یک نفر یا بیشتر، او یک دور نهایه را برای یک نفر هم درس می‌گفت.

برنامه روزانه
تنظیم برنامه روزانه از اهم امور در سبک زندگی به شمار می‌آید؛ برنامه زندگی علامه در این زمینه الگوی ارزشمندی به شمار می‌آید. از ایشان نقل شده که می‌فرمود: من در شبانه روز شش ساعت را صرف خوردن و خوابیدن و عبادات می‌کنم و 18ساعت هم مشغول تفکر هستم. گهگاهی هنگام تفکر خوابم می‌برد و وقتی بیدار می‌شوم، افکارم را از آن‌جا که جا مانده بود، ادامه می‌دهم.
جامعیت
یکی از شاگردان برجسته علامه در توصیف ایشان چنین می نگارد: « عجیب جامعیت ایشان بود بین تحمل آن کوههای اسرار و بین حفظ ظاهر در مقام کثرت، و اعطاء حق عوالم ذوی الحقوق از تدریس و تربیت طلاب و محصلین و دفاع از حریم دین و سنت الهیه و قوانین مقدس اسلام و سنگر ولایت کلیه الهیه. آیت ا... علامه طباطبایی گذشته از جامعیت در علوم، جامع بین علم و عمل بود؛ آن‌هم عملی که از تراوشات نفسانیه صورت گیرد و براساس طهارت سر تحقق پذیرد. جامع بین علوم و کمالات فکریه و بین وجدانیات و اذواق قلبیه و بین کمالات عملیه و بدنه بود؛ یعنی مرد حقی بود که سراسر وجودش به حق متحقق بوده.»

ایشان در علم اصول همچون یک اصولی، در علم فقه بعنوان یک فقیه، در تفسیر بعنوان مفسری بزرگ، در فلسفه و کلام بعنوان یک فیلسوف و متکلم بزرگ، در عرفان همانند عارفی سالک و روشن ضمیر، در اخلاق همچون معلم اخلاقی که در عمل، درس اخلاق می آموخت و خلاصه در عموم علوم روز تبخری شایسته از خود نشان می داد اما با همه این فضائل و عظمتی که داشت در مقابل یک عامی بسیار متواضع، بی ادعا و اهل سکوت بود به گونه ای که اگر کسی او را نمی شناخت احتمال وجود این همه فضائل در وجود او را نمی داد.

عصاره خدمات
1)پی ریزی شیوه نوی از تفسیر که کاملا بدیع وابتکاری است. ۲) اشاعه تفکر فلسفی و تعقلی بین فضلاء و دانشمندان ۳) کوشش در نشر آثار اهل بیت (مانند انتشار بحار الأنوار با پیگیری ایشان) ۴) جمع بین مفاهیم قرآنی و اخبار خاندان رسالت ۵) دفاع وإشاعه تفکر شیعی در خارج از جهان اسلام از طریق مصاحبه ها و مکاتبه ها ۶) حل بسیاری از اخبار مشکل از طریق تحشیه و تعلیق ۷) اشاعه طریق سیر و سلوک در میان افراد مستعد که صددرصد با اصول اسلامی مطابق است. ۸) تربیت شخصیتهای علمی و فکری ۹) تألیفات گرانبها أعم از مطبوع و غیر مطبوع، علامه از اولیای الهی بود که سر مشق دفتر ایامش تنها یک بیت بود و بس:

صمت وجوع و سحر و عزلت وذکر به دوام ناتمامان جهان را کند این پنج تمام

مجتبی فیضی، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی