چالش زرد مدافعان تلگرام

یک اقدام زرد!
پس از کش و قوس‌های فراوان با هدف جلوگیری از خروج اطلاعات کاربران و تقویت پیام‌رسان‌های داخلی، دکمه فیلترینگ تلگرام زده شد، اما در شرایط ضعف نسبی پیام‌رسان‌های داخلی، خطر شیوع استفاده از فیلترشکن‌ها جدی شد و با همین توجیه، دو پوسته بومی تلگرام که فیلتر نبودند در مارکت‌های نرم‌افزار منتشر و به‌سرعت فراگیر شدند؛ هاتگرام و تلگرام طلایی. البته تلاش‌هایی از سوی مراجع قضایی برای تعیین تکلیف این دو نرم‌افزار و تبدیل شدن آنها به یک نرم‌افزار صددرصد بومی صورت گرفت، اما با توجه به عدم همراهی نهادهای متولی از جمله وزارت ارتباطات، به نتیجه مشخصی نرسید. این دو پوسته تلگرام بدون مشکل خاصی در مارکت‌های اندرویدی همچون کافه‌بازار وجود داشت و در فروشگاه گوگل‌پلی هم قابل دانلود بود، کاربران آیفون هم از این دو نسخه به‌راحتی استفاده می‌کردند تا جایی که طبق برخی آمار حدود 30 میلیون نفر کاربر ایرانی این دو نسخه را روی گوشی تلفن همراه خود داشتند. اما این دو نسخه مرموز چندان بی‌حاشیه نبودند و هر از چند گاهی سوالاتی در مورد ماهیت و چرایی فیلتر نبودن آنها مطرح می‌شد. پس از آن‌که تلگرام فیلتر شد و برخی نسخه‌های فرعی تلگرام مانند تلگرام طلایی مسدود نشدند، شایعاتی درخصوص قانونی بودن یا نبودن جایگزین‌های تلگرام مطرح شد که بدون هیچ مشکلی به فعالیت خود ادامه می‌دادند و حتی برخی از آنها کماکان ادامه هم می‌دهند. در ابتدا به نظر می‌رسید این ‌نرم‌افزارها نیز به مرور زمان فیلتر خواهند شد، اما هرچه که جلوتر رفتیم متوجه شدیم مسؤولان ذی‌ربط مشکلی با فعالیت این نسخه‌های فرعی ندارند و حتی برخی از آنها با انجام مصاحبه‌هایی اعلام کردند که تلگرام طلایی قانونی است. حسن بیکی، نماینده مجلس شورای اسلامی و عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس گفت: وزیر اطلاعات اعلام کرده که تلگرام طلایی متعلق به جمهوری اسلامی ایران است. ابوترابی، عضو کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس شورای اسلامی گفته بود برنامه‌هایی مانند تلگرام طلایی که تحت لیسانس تلگرام فعالیت می‌کنند داخلی‌تر بوده و بک‌آپ داخلی دارند؛ به همین دلیل فعلا تصمیمی برای فیلتر کردن آنها وجود ندارد، اما از سویی دیگر، برخی نهادهای دیگر نظام فعالیت این دو پوسته را غیرقانونی می‌دانستند و نسبت به ادامه فعالیت آن ابراز نگرانی می‌کردند.

فیلتر ناکام
عبدالصمد خرم‌آبادی، معاون سابق قضایی دادستان کل کشور در امور فضای مجازی طی پستی در پیام‌رسان سروش به این ماجرا انتقاد کرده و آن را نوعی تمسخر حکم قضایی دانسته بود. خرم‌آبادی نوشت: «با توجه به این‌که در دستور قضایی فیلتر تلگرام صراحتا قید شده است: «اعمال مسدودسازی تلگرام باید به نحوی اجرا شود که محتوای شبکه مذکور با هیچ نرم‌افزاری (اعم از فیلترشکن و نظایر آن) در کشور قابل دسترس نباشد»، لذا فعالیت هاتگرام و تلگرام طلایی از ابتدا غیرقانونی و برخلاف دستور قضایی بوده و ناقضان دستور قضایی مستوجب مجازات ماده 576 قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات) هستند.» اظهارنظرهای وزیر ارتباطات، درباره تلگرام و هاتگرام اما جالب است. محمد جواد آذری‌جهرمی مردادماه سال 97، در پاسخ به این که در چندگانگی بازار پیام‌رسان‌هایی در کشور که از یکسو هاتگرام و تلگرام طلایی امکان دسترسی تلگرام را فراهم می‌کنند، از سوی دیگر پیام‌رسان‌های داخلی در تلاش برای جذب مخاطب هستند و همچنین امکان دسترسی به تلگرام از طریق فیلترشکن فراهم است، گفت: در کشور ما دیدگاه‌های متفاوتی وجود دارد و فضای نقد و اظهارنظر نیز باز است که فضای خوبی است و همه اظهارنظر می‌کنند و به مساله می‌پردازند. هر کس نظرش را می‌دهد و نظرات همه نیز محترم است!
یادم تو را فراموش!
وزیر ارتباطات اما فردای حذف شدن تلگرام طلایی و هاتگرام از اندروید، توئیتی زد و نوشت: «برای حق‌الناس در دی 96 گفتیم پوسته‌های فارسی تلگرام، فاقد امنیتند. اکنون 127 پوسته غیررسمی در کشور هست! با حذف دوتا از آنها باید دید مدعیان داخلی و خارجی، از محل تامین بودجه آنها خواهند گفت یا روزه سکوت خواهند گرفت؟» آذری‌جهرمی با این توئیت توپ را به زمین دیگرانی که معلوم نیست دقیقا چه کسانی هستند انداخت اما خیلی از کاربران این سوال برایشان ایجاد شد که چرا وزیر ارتباطات، در این یک سال نسبت به خطرات امنیتی این پوسته‌ها ورود نکرده بود و حرفی در این باره نمی‌زد؟ چرا این دو پوسته در کافه بازار حضور داشتند و نظارتی بر آنها نبود؟
اما یکی دیگر از منتقدان تلگرام طلایی هم عزت‌ا... ضرغامی بود. عضو شورای‌عالی فضای مجازی، چند ماه پیش در این باره نوشت: «ما که ناسلامتی عضو شورای‌عالی فضای مجازی هستیم، هنوز نفهمیدیم تلگرام طلایی و دیگر مشتقات تلگرامی نوظهور داخلی چه صیغه‌ای است؟ ظاهرا جنس خارجی را با روکش داخلی می‌فروشند. این هم کار برادران را راه می‌اندازد، هم خواهران را! جوان‌های پای کار پیام‌رسان‌های داخلی هم، کلا نمی‌دانند کجای کار هستند!» ضرغامی حالا هم در توییتر خود نوشت: «تلگرام می‌توانست یک سال پیش پوسته‌ها را حذف کند، ولی نکرد، چون قرار بود پیام‌رسان‌های نوپا و پرانگیزه، در آغاز کار منفعل و ناامید شوند. حالا که خیال‌شان از تداوم بلاهت‌ها راحت شد، از طریق گوگل اپلیکیشن‌های پوسته‌ها را از روی گوشی‌ها حذف کردند.»
کش و قوس‌های داخلی در مورد این دو نسخه آنقدر ادامه پیدا کرد که پیام‌رسان‌های بومی کاملا از نفس افتادند. تلگرام طلایی و هاتگرام به شکل مداوم از سوی مقامات قضایی مهلت ادامه فعالیت می‌گرفتند تا این‌که شرکت اپل اجازه نصب این دو نرم‌افزار روی گوشی‌های اپل را دیگر نداد و تلگرام طلایی از اپ‌استور حذف شد.
حرکت طلایی اندروید
پس از آن‌که سرویس امنیتی گوگل‌پلی (پلی پروتکت) با هشدار دادن به کاربران اندرویدی به آنها گفته بود که تلگرام طلایی قصد جاسوسی از اطلاعات شخصی آنها مانند عکس، پیغام‌ها، فهرست تماس و صداهای ضبط‌شده را دارد و از آنها خواسته بود این نرم‌افزار را از روی گوشی‌های خود پاک کنند، حالا در اردیبهشت‌ماه سال 98، گوگل دو اپلیکیشن تلگرام طلایی و هاتگرام را به‌دلیل جاسوسی کردن از اطلاعات کاربران از روی گوشی‌های اندرویدی پاک کرد و این دو اپ هم از رده خارج شدند و همزمان با حذف این دو پوسته، در غیاب پیام‌رسان جایگزین، جست‌وجوها برای فیلترشکن‌های گوناگون بالا رفت! در همین حین، رئیس پلیس فضای تولید و تبادل اطلاعات کیش (فتا) هشدار داد: اپلیکیشن‌هایی که از فیلترینگ عبور می‌کنند همانند تلگرام طلایی و تلگرام X، جاسوسی بوده و به محض نصب شدن روی تلفن همراه، اقدام به ارسال اطلاعات به مقصد از پیش تعیین‌شده می‌کنند. سرهنگ محمدرضا رضایی افزود: استفاده از اپلیکیشن‌های عبور از فیلترینگ عواقب خطرناکی دارد، زیرا اساس کار این نرم‌افزارها سوء‌استفاده از اطلاعات خصوصی کاربران است. هرچند این صحبت‌ها روز بعد تکذیب شد و سرهنگ رضایی گفت اظهارنظری درباره تلگرام طلایی نداشته‌ام.
ماجرای یک ریپورت
اما چرا تلگرام طلایی و هاتگرام حذف شدند؟ داستان اپ‌های آیفون را به یاد دارید؟ اپ‌های ایرانی که یکباره روی گوشی‌های آیفون مسدود شد و امکان ورود به آنها از بین رفت و این شایعه‌ای شد تا در شبکه اجتماعی توییتر ماجرای ریپورت یک کاربر ایرانی به وجود آید. حالا پس از آن حرکت، دوباره در توییتر این بازار داغ است. نوشته‌اند که پس از ریپورت دوباره او، گوگل‌پلی پروتکت درباره تلگرام طلایی هشدار داده و باید در ادامه حاشیه‌های این داستان نوشت که بازار فحاشی هم در این میان داغ است! از ریپورت یک ایرانی تا حذف تلگرام طلایی به صورت ناگهانی.
تکلیف کاربران ایرانی چیست؟
حالا چهار حالت وجود دارد. حالت اول حذف فیلترینگ است که پس از بازگشت خبرگزاری‌های رسمی و کانال‌های مربوط به مسؤولان به تلگرام، دوباره سر زبان‌ها افتاد. چند وقت پیش هم دبیر شورای‌عالی فضای مجازی اعلام کرد در صورتی که خدمات پایدار داخلی در حوزه پیام رسان‌ها ایجاد شود، این احتمال وجود دارد که تلگرام رفع فیلتر شود، هرچند این تصمیم درباره این موضوع به عهده قوه قضاییه است و باید منتظر ماند و دید که چه اتفاقی می‌افتد.
حالت دوم هم دقیقا همان معضلی است که حالا دارد اتفاق می‌افتد! مردم و به‌خصوص نوجوانان روز به روز با فیلترشکن‌های بیشتری آشنا می‌شوند تا به تلگرام وارد شوند و این سرآغاز هزاران معضل دیگر است.
حالت سوم سوق دادن مردم به سمت پیام‌رسان‌های داخلی است. اتفاقی که تاکنون به هر دلیلی نیفتاده و این پیام‌رسان‌ها هم در زمینه‌های تخصصی خود فعالیت خوبی برای جذب مردم انجام نداده‌اند.
حالت چهارمی هم هست. این‌که مردم کماکان به دلیل قطع و وصلی فیلترشکن‌ها، به دنبال اپ‌هایی باشند که می‌توان بدون اتصال به فیلترشکن، وارد آنها شد و از تلگرام استفاده کرد. موضوعی که ابتدا در ا‌پی مانند تلگرام طلایی وجود داشت و حالا به مردم ثابت شده که امنیت ندارد و بدون اطلاع قبلی از بازارهای مجازی حذف شده، اما حالا تکلیف مردم چیست؟

یگانه عصاری

رسانه