تهران؛ 6 آذر 1322 به روایت کاریکاتور

امروز، 76 سال می‌گذرد از روزی که سه قدرت مقابل متحدین از محل اقامتشان در باغی از باغ‌های روس‌ها در خیابان‌های شمالی تهران با جیپ‌های بدون سقفشان راه افتادند تا خودشان را به سفارت شوروی برسانند و یکی از داغ‌ترین کنفرانس‌های سری تاریخ سیاست معاصر را در بالکن معروف آن برپا دارند. چرچیل، روزولت و استالین از ۶ تا ۹ آذر سال 1322 را به صورت مخفیانه در تهران گذراندند تا برای غلبه بر هیتلر و اهل بالکان و رم چاره بیندیشند. اغراق نیست اگر بگوییم علاوه بر این‌که ایران با میزبانی این کنفرانس، پل پیروزی متفقین بود، چهره پساجنگ جهان نیز همین‌جا در خیابان نوفل‌لوشاتو، میان چنارهای آن روزها نه‌چندان بلندش ترسیم شد.
آن‌طور که استالین می‌خواست عملیات موسوم به دی‌دی در تهران برنامه‌ریزی شد؛ عملیاتی که مشتمل بود بر حمله سربازان متفقین به سواحل نرماندی در فرانسه.
استالین خواستار اجرای این عملیات بود تا از فشار ارتش آلمان در جبهه شرقی علیه شوروی کاسته شود اما چرچیل مخالف بود و طرح‌های دیگری در سر داشت هر چند حضور روزولت در تهران و پشتیبانی او از ایده استالین، چرچیل را وادار کرد تا طرح را بپذیرد. امروز عکس‌های آن روز تاریخی را مرور می‌کردیم؛ نقشه محل اقامت سران سه‌کشور و محل‌ها ترددشان در تهران و نهایتا محل برگزاری کنفرانس تهران را هم ترسیم کرده بودیم اما نهایتا تصمیم گرفتیم کاری بکنیم که مطلقا به آن پرداخته نشده است؛ رسانه‌های جهان چند روزی پس از برگزاری این کنفرانس سری، کارتون‌هایی درباره آن منتشر کردند. ما به 76سال پیش رفته‌ایم تا برخی از این کارتون‌ها را از نظر بگذرانیم.

برت توماس، کارتونیست لینچ‌بورگ‌نیوز اندکی پس از برگزاری کنفرانس تهران در سال 1943، چرچیل، روزولت و استالین را در خلال این کنفرانس به تصویر کشیده است؛ دود پیپ روزولت با دود سیگار برگ استالین و دود سیگار کلاسیک چرچیل در هم آمیخته و شکلی شبیه به یک اژدها ساخته است.

این کارتون که امضای خالقش پیدا نیست، سال 1945 منتشر شده؛ یعنی دو سال پس از برپایی کنفرانس تهران و در سال برگزاری کنفرانس‌های یالتا و پوتسدام که بازهم با ترکیب همین سه‌نفر برگزار شد. هیتلر را تنها می‌بینیم در حالی که آن سه، در پشت پرده‌های جهان با‌همند.

کارتونیست دیلی‌میل هم در نوامبر 1943 رفت سراغ مهم‌ترین اتفاق سیاسی آن روزهای جهان. از نگاه او، استالین در حال قمار با هیتلر است در حالی که چرچیل دارد دستش را می‌خواند. شاید این کارتونیست که امضای او را هم نمی‌توانیم تشخیص دهیم می‌خواهد از نقش حیله‌گرانه چرچیل در این معادله پرده بردارد.

رسانه‌ها حسابی دستشان در مخابره اخباری که از تهران می‌رسید بسته بود؛ کنفرانس به صورت سری برگزار شده بود و از جزئیات مذاکرات و توافقات هم نکته‌ چندانی به بیرون از تهران درز نمی‌کرد. این کارتون را دیوید لاو کشیده. کارتونیستی که معروف بود به دلال جنگ و کارتون‌های تند و تیزش در آن سال‌ها او را بر سر زبان‌ها انداخته بود. این اثر که عده‌ای را منتظر شنیدن اخبار پای رادیو نشان می‌دهد، انتقاد به همین امنیتی‌بودن کنفرانس تهران است.

صابر محمدی

ادبیات و هنر