امام رضا علیه السلام و تربیت نسل منتظر (قسمت دوم)

به گزارش جام جم آنلاین به نقل از خبرگزاری حوزه؛ نسلی را می توان یک نسل منتظر نامید که بر اساس تربیت صحیح دینی، ویژگی های امام، در آن ها تجلی یافته باشد یا دست کم، دوستدار و خواهان صفاتی باشند که امامشان دارا است.

شاخص های نسل منتظر

زمانی می توانیم راهکارهای مناسبی در تربیت دینی نسل منتظر ارائه کنیم که بدانیم نسل منتظر در آموزه های رضوی، چه شاخصه هایی دارند؛ لذا در این قسمت به آن می پردازیم، تا هم بتوانیم ویژگی های نسل منتظر را از دیدگاه امام رضا علیه السلام بیان کنیم و هم بهتر بتوانیم ساز و کارها را ارائه نماییم؛ در نتیجه اگر این ویژگی ها در جامعه دیده نمی شود، به خود آییم و تلاشمان را شروع کنیم و اگر این شاخصه ها را می بینیم، در ترویج و برجسته کردن آن ها بکوشیم. در واقع، این شاخصه ها، میزان همبستگی جامعه را با آموزه های رضوی مشخص می کند. هر اندازه به این شاخص ها نزدیکتر باشیم، در حقیقت به فرهنگ رضوی و انتظار نزدیک هستیم.

شاخصه های نسل منتظر از دیدگاه امام رضا علیه السلام

1. توجه به آینده و ایمان به آن

یکی از ویژگی های نسل منتظر، این است که به واقعه ای که در آینده اتفاق خواهد افتاد، ایمان دارند. خداوند دو هدیه بزرگ به ما کرامت فرموده است؛ نخست این که قیامت را وعده داده و دیگر اینکه ظهور موعود را مطرح کرده است. یکی از ویژگی های تربیتی انسان منتظر، این است که به آینده ای با وقایع و ویژگی های خاص می اندیشد. امام رضا علیه السلام به مناسبت های گوناگون روح اندیشیدن به آینده و ایمان به آینده ای روشن را در وجود یاران خود زنده می کرد و می فرمود:

الْحُجَّةُ الْقَائِمُ الْمُنْتَظَرُ فِی غَیْبَتِهِ الْمُطَاعُ فِی ظُهُورِهِ لَوْ لَمْ یَبْقَ مِنَ الدُّنْیَا إِلَّا یَوْمٌ وَاحِدٌ لَطَوَّلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ ذَلِکَ الْیَوْمَ حَتَّی یَخْرُجَ فَیَمْلَأَالْأَرْضَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ جَوْرا؛ (ابن بابویه قمی، 1395ق: ج2، ص372)

حجت قائم که در غیبتش انتظار او را کشند و در ظهورش مطاع باشد، اگر از دنیا مگر یک روز باقی نمانده باشد، خدا همان روز را طولانی می نماید، تا ظهور کند و زمین را پر از عدالت کند؛ همان گونه که از ستم پر شده است.

این سخن به مردم، این نوید را می دهد که باید به آینده ای روشن امید داشته باشند. اندیشیدن و امید به آینده ای روشن، انسان را در انجام وظایفش محکم تر و مشتاق تر می کند؛ بنابراین نسل منتظر باید به گونه ای پرورش یابد که ایمان به آینده ای روشن در وجود او نهادینه شده باشد.

2. آمادگی

دومین ویژگی نسل منتظر، آمادگی است. نسل منتظر باید بداند که در عصر ظهور، دارای چه نقشی است. انسان منتظر باید آمادگی کارگزاری حکومت جهانی را داشته باشد. امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف به نیرو و انسانی نیاز دارد که بتواند با پدیده ها و شرایط گوناگون، رو به رو شود. این امر که افراد، در دوران غیبت، قابلیت ها و تخصص های خود را گسترش ندهند، با مفهوم انتظار، تطابق ندارد.

امام رضا علیه السلام به گونه ای از ظهور، سخن می گفت که این روح آمادگی را درون انسان ها پرورش می داد. آن حضرت از قول جدش صلی الله علیه و آله و سلم می فرماید:

أَفْضَلُ أَعْمَالِ أُمَّتِی انْتِظَارُ فَرَجِ اللَّه؛ (ابن بابویه، 1378: ج2، ص36)

بهترین عبادات امّت من انتظار فرج و گشایش ]در امور مسلمین[ از جانب خدا است.

معنای انتظار فرج الهی، آماده کردن خود برای آن، و کوشش و خودسازی برای آمدن آن است؛ مانند کسی که منتظر وقت نماز، یا وقت افطار، یا آمدن مسافرش است که این گونه نیست که بدون هیچ اقدامی دست روی دست بگذارد و بگوید: هر چه شدنی است، خواهد شد. انتظار فرج آل محمّد علیهم السلام را نیز کسانی دارند که در راه تحقّق آن، شبانه روز می کوشند و خود و جمعیّت خود را برای آن آماده می کنند. و باید دانست که هرگاه خود را برای تحقّق و پذیرش ظهور آماده ساختیم، خداوند کار را تمام نموده رحمت خود را شامل ما خواهد کرد؛ در غیر این صورت، نباید انتظار بیهوده داشت. بنابر روایات بسیاری، این جمعیّت در جهان، پیدا خواهند شد و سعادت دیدار محبوب را خواهند یافت و به مطلوب خواهند رسید.

3. تفکر جهانی

چهارمین ویژگی نسل منتظر، این است که از خویشتن بیرون آمده و جهانی شده اند. یکی از ویژگی های انتظار، این است که انسان ها را از درون خودشان بیرون بیاورد؛ تا از پرداختن به مسائل جزئی زندگی خود دوری کنند. خود محوری برای جامعه، بسیار خطرناک است. خودمحوری، یعنی این که شخص، خود را در حد خود و خانة خود ببیند. این نوع تفکر، هیچ گاه به نسل آینده نمی اندیشد و برای تربیت آن ها احساس نیاز و وظیفه نمی کند؛ در حالی که در احادیث شریف امام رضا علیه السلام می خوانیم که منادی در روز ظهور حجت عجل الله تعالی فرجه الشریف، همه را خطاب می کند، آن حضرت می فرماید:

هُوَ الَّذِی یُنَادِی مُنَادٍ مِنَ السَّمَاءِ یَسْمَعُهُ جَمِیعُ أَهْلِ الْأَرْضِ بِالدُّعَاءِ إِلَیْهِ یَقُولُ: «أَلَا إِنَّ حُجَّةَ اللَّهِ قَدْ ظَهَرَ عِنْدَ بَیْتِ اللَّهِ فَاتَّبِعُوهُ فَإِنَّ الْحَقَّ مَعَهُ وَ فِیه»؛

او ]حضرت مهدی[ عجل الله تعالی فرجه الشریف کسی است که ندا دهنده ای از آسمان به نام وی فریاد کند که همه اهل زمین دعوت به سوی او بشنوند؛ گوید: «هان! همانا حجت خدا نزد خانه خدا آشکار شد. او را پیروی کنید که حق با او و در او است». (ابن بابویه قمی، 1395: ج 2، ص372)

عبارت «جَمِیعُ أَهْلِ الْأَرْضِ» نشان می دهد که ظهور حضرت عجل الله تعالی فرجه الشریف جهانی است؛ بنابراین تربیت دینی نسل منتظر نیز باید جهانی باشد. به فرمودة حضرت امام رضا علیه السلام یاران امام عصر از دورترین نقاط جهان گرد هم می آیند: «یَجْتَمِعُ إِلَیْهِ مِنْ أَقَاصِی الْأَرْض». (ابن بابویه قمی، همان، ص378) آنان همه یک ویژگی دارند و آن، اینکه تربیت شده برای امامشان هستند. این افراد را تفکری جهانی به هم پیوند داده است.

4. زیستن با یاد او

ما باید به نسل منتظر بیاموزیم، از امامی که در پس پرده غیبت است، چگونه بهره ببرد و چگونه با یاد او زندگی کند. نسل منتظر باید لحظه به لحظه از امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف بهره بگیرد. هر نعمتی که نصیب همه ما شده، از برکت یاری طلبیدن از امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف است. یکی از ویژگی های نسل منتظر، این است که در همه اعمال، به امام زمان توجه دارد. امام رضا علیه السلام فرمود:

«إِنَّ مِنْ بَعْدِ الْحَسَنِ ابْنَهُ الْقَائِمَ بِالْحَقِّ الْمُنْتَظَر» فَقُلْتُ لَهُ: «یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ لِمَ سُمِّیَ الْقَائِمَ» «قَالَ لِأَنَّهُ یَقُومُ بَعْدَ مَوْتِ ذِکْرِهِ وَ ارْتِدَادِ أَکْثَرِ الْقَائِلِینَ بِإِمَامَتِه». (ابن بابویه قمی، همان)

این سخن، به خوبی نشان می دهد که مردم عصر ظهور، از یاد امام خویش غافلند.

5. خدامحوری

از ویژگی های نسل منتظر، خدامحوری است. این ویژگی، جوهره اساسی رفتار و منش فرد دیندار است و در جایگاه مهم ترین عامل در ایجاد تمایز تربیت دینی از دیگر حوزه های تربیتی، مطرح می شود. به طور مشخّص، مفهوم خدامحوری عبارت است از «جهت گیری کلیه اعمال و رفتارهای انسان به سوی ملاک ها و معیارهای الهی». انعکاس این امر در فضای تربیت، بیانگر ویژگی خدامحوری است. امام رضا علیه السلام می فرماید: «أوّل الأیمان هو التوحید، و الإقرار للّه تبارک و تعالی بالوحدانیة». (عطاردی، 1406: ج 2، ص159)

این سخن به خوبی وظیفه متولیان تربیت نسل منتظر را روشن می کند که باید توحید را در ذهن و جان نسل منتظر وارد کنند.

6. دین محوری

دین، ناظر به کلیه جوانب زندگی انسان است و با نگرشی فراتر از رفع نیازهای موضعی و مادی، جهت دهنده بسیاری از خواسته های انسان در روند زندگی از حیث گزینش و نحوه عمل و مسیر آن می باشد. دین است که به زندگی، محتوا می دهد و آن را ازامپراتوری قدرتمند فن آوری که به اذعان اندیشوران، یکی از ثمرات منفی آن، پوچی و بی محتوایی زندگی و بی معنا کردن آن است، نجات می دهد. همچنین از تحیر و سرگردانی ناشی از گرفتار شدن در دریایی از اطلاعات بی حد و مرز، نجات می دهد. دین است که آرامش بخش انسان در دنیای پر از تنش و اضطراب امروزی است. امام رضا علیه السلام یکی از ویژگی های امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف را آشکار کردن دین می داند و می فرماید:

التاسع من ولدک یا حسین هو القائم بالحق، المظهر للدین؛ (عطاردی، 1406: ج1، ص221).

بنابراین انسان هایی منتظرند که دین، محور زندگی شان باشند و خواهان ظهور کسی باشند که دین را به معنای واقعی کلمه برایشان آشکار کند.

7. عدالت خواهی

نسل منتظر از بی عدالتی و ظلم، تنفر دارد و مخالفتش را به هر نحو ممکن اعلام می کند. عدالت از مقوله هایی است که همة پیامبران زعامت و رهبری خود را بر مبنای آن قرار داده اند. امام عصر علیه السلام نیز خود عدالت گستر است و در پی نسلی عدالت خواه. تا مردم، ضرورت عدالت را نفهمند و نخواهند، فرج را انتظار نخواهند داشت؛ لذا امام رضا علیه السلام در برخی موارد، امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف را عدالتگستر معرفی می کند تا بفهماند که نسل منتظر، باید عدالت خواه و عدالت محور باشد. آن حضرت می فرماید:

فإذا خرج أشرقت الأرض بنوره و وضع میزان العدل بین الناس. (عطاردی، همان: ج1، ص223)

8. تجلی گاه ویژگی امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف

نسلی را می توان یک نسل منتظر نامید که بر اساس تربیت صحیح دینی، ویژگی های امام، در آن ها تجلی یافته باشد یا دست کم، دوستدار و خواهان صفاتی باشند که امامشان دارا است امام رضا علیه السلام در مناظره خود با راس الجالوت ویژگی های امام را این گونه بیان فرمود:

به تورات، انجیل، زبور و قرآن، احاطه داشته باشد و با پیروان هر یک با کتاب خودشان احتجاج کند. همه زبان ها را بداند و با اهل هر زبانی با زبان خودش، مباحثه کند. افزون بر این ها، باید از هر آلودگی و عیبی، پاک باشد. همچنین عادل، با انصاف، حکیم، دلسوز و مهربان، بردبار، اهل بخشش و گذشت، راستگو و نیکوکار، صمیمی، امین و مطمئن باشد و امور مردم را حلّ و فصل کند. (قطب راوندی،: ج1، ص350)

این ها برخی از صفاتی است که امام رضا علیه السلام برای امام برشمرده است. در رهرو امام نیز باید این صفات ظهور کند. در کشورهای مسلمان باید عده ای باشند که به همه زبان ها آگاهی یابند تا بتوانند با هر کس با زبان خودش احتجاج کنند. باید عده ای از ادیان آگاهی کامل داشته باشند، تا بتوانند با پیروان هر دینی طبق آیین خودشان مناظره و بحث کنند. نیز باید دلسوزی، انصاف، عدالت، راستی، صبر و بردباری، مهربانی از خصوصیات آن ها باشد. بنابراین وظیفه متولیان تربیت است که به گونه ای نسل منتظر را تربیت کنند که ویژگی های رهبر و امام شدن و مسؤولیت پذیری در حکومت مهدوی را داشته باشند.