عفت کلام اجتماعی

به گزارش جام جم آنلاین؛ در همه ابعاد خود از دیدگاه اسلام مطلوب است . خداوند نیز به این صفت توصیف شده است در دعای سحر می خوانیم: « اَللهُمَّ إنّی أَسئَلُکَ مِن جَمالِکَ بِأجمَلِهِ وَ کُلُّ جَمالِکَ جَمِیلٌ ؛ خدایا از زیباترین زیبایی هایت مسئلت دارم و همه زیبایی های تو زیباست. »
در میان همه زیبایی های خلقت، سخن زیبا جایگاه ویژه ای دارد . خداوند در قرآن کریم برای سخن نیکوو زیبا ،ارزش فرائانی قائل شده و با بیانی سرشار از عطوفت و صمیمت ، از بندگان خود خواسته است سخنشان را به برترین صورت بیان نمایند: « قُل لِعبادی یَقُولُوا الَّتِی هِیَ أَحسَن : به بندگانم بگو برترین سخن را بگویند. » ( سوره اسراء ، آیه 53) یعنی سخن پسندیده ای که که موجب خشنودی شنونده شود ، همان گونه که آدمی دوست دارد دیگران با او سخن بگویند.

سلام کردن: در آموزه های دینی توصیه شده هرگاه یکدیگر را دیدار کردید . با« سلام» و « دست دادن » با هم دیدار کنید.( سفینه البحار ، ج 1 ، ص 645) سلام کردن ادب و آدابی دارد برای این که سلام کردن ما قرین عفت باشد در اسلام توصیه هایی شده است. بر طبق دستورات دین مبین اسلام ، سلام را باید آشکارا ، بلند و باصدای رسا ادا کرد. احادیث فراوانی با عنوان « جهر بالسلام » و « افشاء سلام » آمده که سفارش اکید دارد سلام ها رسا و بلند باشد ، نه زیر لب ، آهسته و نامفهوم و ناقص. جواب سلام نیز باید همین گونه باشد . اگر در برخورد با دیگران سلام بگوییم ولی آهسته و سلاممان را نشنوند ما را بی ادب و بی اعتنا خواهند شمرد و متکبر خواهند پنداشت.( اخلاق معاشرت، ص31)

خداوند از پیامبرـ صلی الله علیه و آله ـ می خواهد در ارتباط با مردم به ویژه با مومنان از این روش بهره گیرد و پیش از آنکه سخنی را بر زبان آورد و پیامی را از سوی خداوند به مردم برساند کلام خود را باسلام آغاز کند. « وَ اذا جاءَک الذِینَ یومنُونَ بِایاتِنا فَقُل سَلامٌ عَلَیکم ...» ( سوره انعام ، آیه 54)

پرهیز از نجوا: نجوا در فرهنگ عرب بیخ گوشی حرف زدن و سخن سرّی ( رازورازگفتن) است. قرآن کریم نجوا به گناه و سرپیچی از رسول خدا را منع کرده، اما نجوا به نیکی و تقوا را جایز دانسته است. « یا أَیهَا الّذِینَ آمَنوُا إذا تَناجَیتُم فَلا تَناجَیتُم فَلا تَتَناجَوا بِلإثمِ وَ العُوانِ وَ مَعصِیهِ الرَّسُولِ وَتَناجَوا بِالبِرِّ وَالتَّقوی وَ اتَّقُوا اللهَ الذِی إِلَیهِ تُحشَرُونَ : ای کسانی که ایمان آورده اید ! هنگامی که رازگویی میکنید ، پس برای گناه و تعدی و نافرمانی فرستاده (خدا) با یکدیگر رازگویی نکنید و برای نیکی و پارسایی ( و خود نگهداری) رازگویی کنید و ( خودتان را ) از ( عذاب ) خدایی حفظ کنید که فقط به سوی او گردآوری می شوید.» ( قاموس قرآن ،ج7، ص 26)

فردی که می خواهد به مقام الهی راه پیدا کند باید شبه آزاری نیز به کوچک ترین فردی نرساند و نجوا نمودن لز جمله موارد شبه آزار است که قرآن کریم نیز آن را مذمت نموده است .(اخلاق مقربین ، ص 48)

وقتی در جمعی قرار داریم ، درگوشی صحبت کردن در نظراسلام و فرهنگ عامه از نشانه های بی ادبی است که ممکن است موجب سوءظن بین افراد و ایجاد سوء تفاهم شود. لذا بهتر است اگر حرفی پیش آمد در جمع مطرح نشده و در زمانی مناسب با فرد مورد نظر حرف را درمیان نهاد. این کار علاوه موجب ایجاد آرامش در بین افراد در روابط اجتماعی می گردد.

نرم سخن گفتن: سخن گفتن با خشم و خشونت ، از دیدگاه اسلام مذموم و ناپسند بوده، از مصادیق و نشانه های بی عفتی در گفتار شمرده می شود. ( مانامه پیام زن، شماره 234)

سخن نرم که همراه با تکریم مخاطب باشد موثرتر از سخنی است که به درشتی گفته شود. خدای متعال به حضرت موسی ـ علی نبینا و علیه و آله سلام ـ می فرماید:« فَقولا لَهُ قَولاً لَیناً ...با فرعون با سخنی نرم ، سخن بگویید...» (سوره طه ،آیه44)

سخن سدید: مراد از سخن سدید ، سخن حق ، درست و محکم است . یکی ازآموزه های قرآن درباب سخن گفتن ، به راستی ، درستی و استواری سخن گفتن است . قرآن کریم در دو آیه (آیات 9سوره نساء و 70 سوره احزاب) همراه با تقوا امر به سخن گفتن به درستی کرده است.

کریمانه سخن گفتن : کرامت در سخن گفتن این است که مخاطب رابزرگ بشماری و با احترام با او سخن بگویی . خدای سبحان حکم کرده است :«... و قُل لَهُما قَولاً کَریماً » .(آیه 23 سوره اسراء)

کلام اصلاح جویانه : صلح ، سازش است و از یاد بردن رنجش و سازگاری و آشتی پس از قهر ، ذات به مفهوم بنیه و اساس است. بین حالت پیوند میان افراد و اصلاح ذات البین، استوارسازی و پیوندهای فردی و اجتماعی است. ( مجمع البیان ، ج3، ص101)

در قرآن کریم آمده است : «إنما المُومنُونَ إخوهٌ فَاصلِحوا بَینَ أَخَوَیکم و اتَقُو اللهَ لَعَلَکم تُرحَمُونَ : همانا مومنان ( مسلمانان ) برادرند، پس بین برادرانتان آشتی برقرار سازید و از خداوند پروا کنید ، باشد که مشمول رحمت شوید» ؛ بمابراین اصلاح ذات البین یعنی ایجاد سازش و نهادینه کردن ارتباط حسنه میان دو کس یا دو گروه و از میان بردن عوامل کدورت و اختلاف در جامعه اسلامی و این امر تحقق پیدا نمی کند مگر اینکه بدانیم:

نخست: هممه مسلمانان با هم برادرند ، چنانچه خداوند می فرمایند:« انما المومنون اخوه » .

دوم: همچنان که رفع اختلاف از میان دو برادر ، برهمگان واجب است ، رفع اختلاف از میان دو مسلمان نیز چنین است، همانگونه که خداوند می فرماید: ( فاصلحوا) . پیامبر گرامی اسلام ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ فرمودند:« اصلاح ذات البین افضل است من عامه الصلاة و الصیام ؛ اصلاح میان مردم ، از هر نماز و روزه ای بهتر و برتر است. »

خوب است که انسان همواره از خداوند درخواست نماید که به زینت سخن گویی نیک آراسته گردد همان گونه که امام سجاد ـ علیه السلام ـ در دعای 47 صحیفه سجادیه می فرمایند: « اَلَّلهُمَّ أَعِنِّی عَلی صالِحِ النِّیَّةِ وَ مَرضِیِّ القَولِ: بارخدایا ! مرا به قصد و نیت شایسته و گفتار پسندیده یاری کن ».

نتیجه :  

از آیات و روایات به دست می آید که زبان ، پلی است که از یک سو به باطن انسان و از سوی دیگر به ظاهر و بستگی دارد. اسرار درون انسان ، از آن سوی پل به وسیله زبان به این سو منتقل می شود . پس زبان ، آشکار کننده صفات درونی انسان و ترازوی بسیار دقیقی است که نشان دهنده سبک یا سنگین وزنی آدمی است.

نگارنده: ز. فیاضی