به گزارش جام جم آنلاین و به نقل از روزنامه کیهان؛ مقاله پیش رو با عنوان «بررسی رزق از منظر آیات و روایات» در نظر دارد معنا و مفهوم رزق و همچنین عواملی را که بنابر آیات قرآن کریم و روایات ائمه اطهار (ع) باعث افزایش و یا کاستی رزق میشوند مطرح نماید.
1. چیستی رزق
معنای رزق ابتدا فقط در مورد خوراکیها و هر غذایی که به انسان میرسد صدق میکرد چهدهنده اش معلوم باشد و چه معلوم نباشد، سپس در معنای آن توسعه داده شد و بر هر سودی که به انسان میرسد اطلاق میشود هرچند که غذا نباشد،بنابر این اعتبار، رزق شامل همه مزایای زندگی اعمّ از مال، جاه، عشیره، یاران، علم، جمال و ....نیز میشود.
بنا بر نظر علامه طباطبایی منظور از (رزق حسن) در برخی از آیات قرآن، نبوت و علم میباشد. (ترجمه تفسیر المیزان، ج 3، ص 214)
2. اقسام رزق
در یک نگاه کلی میتوان رزق را به دو بخش تقسیم کرد:
الف) رزق مادی: این نوع رزق، رزقی است که لازمه زندگی دنیوی میباشد و انسان و تمام موجودات زنده در این جهان برای زنده ماندن و بقائ نسل خود نیازمند به ان هستند. رزق مادی بنابر احکام تکلیفی وضعی به پنج قسم تقسیم میشود که عبارتند از:
1) واجب: مانند برآورده کردن نیاز خانواده.
2) حرام: مانند رزقی که انسان از راه حرام مانند دزدی به دست آورده است.
3) مستحب: مانند رزقی که انسان تلاش میکند آن را برای راحتی زندگی خانواده اش به دست آورد.
4) مکروه: رزقی که بهدست آوردن آن حرام نیست اما بهتر این است که انسان برای به دست آوردنش تلاش نکند مثل رزقی که از راه قصابی و یا برخی مکاسب مکروه به دست میآید.
5) مباح: مانند رزقی که انسان نیاز واجب به آن ندارد و همچنین به دست آوردن آن نیز حرام نمیباشد مثل کسب و کار روزانه که بطور مباح و بدون احتیاج به آن به دست میآید.
ب) رزق معنوی: این نوع رزق، رزقی است که وجود آن به انسان مفهومی واقعی میبخشد و با انجام اعمال نیک مثل عمل به مستحبات به دست میآید، در حقیقت هر انسانی که به دنبال رزق معنوی برود و برای به دست آوردن این رزق تلاش کند میتواند در سرای آخرت در بهشت برین برای خود مکانی مهیا کند.
البته هر دو نوع رزق مذکور در بالا را میتوان به فرمایش امیرالمومنین حضرت علی(ع) تطبیق داد که میفرمایند: روزى دو قسم است، يكى آن كه تو آن را مىجويى، و ديگر آن كه او تو را مىجويد. (نهج البلاغه، حکمت 431)
پس بنابر این حدیث رزقی که انسان به دنبال آن میرود احتمال دارد که هم مادی باشد و هم معنوی، و همین طور در رزقی که خود به سراغ انسان میآید نیز این احتمال وجود دارد، اگر انسان فقط و فقط به فکر دنیای خود باشدطبیعتا به دنبال رزق مادی میرود و کوچکترین توجهی به آخرت خود ندارد، زیرا هدف او این است که زندگی دنیوی خود را هر روز زیباتر از دیروز گرداند، اما کسی که علاوه بر دنیای مادی به فکر آخرت خود نیز میباشد، بجز رزق مادی به دنبال رزق معنوی نیز میرود، زیرا هدف او علاوه بر تامین مخارج زندگی خود این است که در سرای آخرت در بهشت برین برای خودمکانی مهیا کند.
کسانی که با تقوا میباشند و به یاد خداوند متعال هستند و اعمال واجب خود را انجام میدهند و برای به دست آوردن رزق معنوی به مستحبات عمل میکنند، چنین افرادی دغدغه رزق مادی را ندارند زیرا رزق مادی، خود به سراغ آنهامی آید حتی اگر به سراغش نروند. البته این بدین معنا نیست که تلاشی برای رزق مادی انجام ندهند.
قرآن کریم درباره افراد با تقوا میفرماید: «مَن يَتَّقِ اللَّهَ يجَعَل لَّهُ مخَرَجًا وَ يَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لَا يحَتَسِب» (هر كس تقواى الهى پيشه كند، خداوند راه نجاتى براى او فراهم مىكند، و او را از جايى كه گمان ندارد روزى مىدهد) (طلاق ـ 3)
3. عوامل افزایش رزق
از آنجا که هیچ معلولی در جهان بدون علت و عامل نمیباشد از این رو رزق نیز معلول عامل خود یعنی رحمانیّت خداوند متعال میباشد، علاوه بر این عامل،رزق عوامل دیگری نیز دارد که باعث افزایش و یا کاستی آن میشوند، اکثر مردم عامل افزایش رزق را تنها زیاد تلاش کردن میدانند، اما تلاش تنها عامل نیست بلکه بعد از این عامل، عوامل دیگری نیز وجود دارند که بنابر آنچه از آیات و احادیث به دست میآید میتوان از جمله آنها: تقوا، انفاق، خوش خلقی با خانواده، استغفار از گناهان، ترک حرص، صله رحم، اطعام فقیر و... را نام برد که هر یک از آنها بطور جداگانه بحث خواهد شد.
3.1. تقوا
تقوا یکی ازفضیلتهای اخلاقی به شمار میآیدکه موجب رسیدن انسان به درجات عالی معنوی میشود، یکی از ویژگیهای تقوا این است که موجب افزایش رزق میشود.
قران کریم درباره تاثیر تقوا در افزایش رزق میفرماید: «وَ مَن يَتَّقِ اللَّهَ يجَعَل لَّهُ مخَرَجًاوَ يَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لَا يحَتَسِبُ» (هر كس تقواى الهى پيشه كند، خداوند راه نجاتى براى او فراهم مىكند و از جایی که گمان ندارد به او روزی میدهد) (طلاق: 65/2-3)
بنابر این آیه میتوان تقوا را یکی از عوامل بسیار مهم افزایش رزق دانست، مضمون این آیه این مطلب را میفهماند که فرد متقی حتی از جایی که خودش هم انتظار ندارد از جانب خداوند متعال برایش رزق میرسد.
3.2. انفاق
در قران کریم در موارد بسیاری لفظ«رزق»باکلمه(أَنْفِقُوا) و یا (أَنْفَقُو) آمده است و این خود نشاندهنده تاثیر زیاد انفاق بر افزایش رزق میباشد. کسی که در راه خداوند متعال چیزی را انفاق میکند در حقیقت بر نفس خود غلبه کرده،و غلبه کردن بر نفس خود یکی از راههای رسسیدن به درجات عالی معنوی میباشد.
قران کریم درباره تاثیر انفاق بر افزایش رزق میفرماید: «قُلْ إِنَ رَبِّي يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ يَشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَ يَقْدِرُ لَهُ وَ ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ شَيْءٍ فَهُوَ يُخْلِفُهُ وَ هُوَ خَيْرُ الرَّازِقين» (بگو:پروردگارم روزى را براى هر كس بخواهد وسعت مىبخشد، و براى هر كس بخواهد تنگ [و محدود] مىسازد؛ و هر چيزى را [در راه او] انفاق كنيد، عوض آن را مىدهد[وجاى آن را پرمىكند]؛و او بهترين روزىدهندگان است!) (سبأ: 34/ 39)
3.3. خوش خُلقی با خانواده
خوشخویی با خانواده یکی از صفتهای زیبایی میباشد که تمامی ائمهاطهار(ع) نیز این صفت زیبا را در خود دارا بودند، بنابر روایات به دست آمده از معصومین(ع) این عمل نیکو را میتوان یکی از عواملی بر شمرد که باعث افزایش رزق میشوند.
امام صادق(ع) در باره تأثیر این عمل بر افزایش رزق میفرمایند:«مَنْ حَسُنَ بِرُّهُ بِأَهْلِ بَيْتِهِ زِيدَ فِي رِزْقِهِ» (آن کس که در حق خانوادهاش نیکی بهتر و بیشتری داشته باشد رزقش زیاد میشود) (بحار الأنوار، ج71، ص 104)
خوشخویی با خانواده علاوه بر افزایش رزق باعث طول عمر نیز میشود،امام صادق(ع) در حدیثی مشابه میفرمایند:«مَنْ حَسُنَ بِرُّهُ بِأَهْلِ بَيْتِهِ مُدَّ لَهُ فِي عُمُرِهِ» (هر كه با خانوادهاش خوش رفتارى كند، عمرش دراز شود) (وسائلالشيعة، ج12، ص162)
3.4. استغفار از گناهان
استغفار و توبه از گناهان مقولهای است که در منابع دینی اعم از قران و روایات بر آن توجه شده است و لزوم و تسریع در آن مورد ارشاد عقل نیز میباشد، استغفار موجب پاکی نفس انسان از گناهان و تیرگیها میشود، از ثمرات استغفار از گناه میتوان بخشیده شدن خود گناه از جانب خداوند متعال و همچنین افزایش رزق را برشمرد، حضرت علی(ع)می فرمایند: «الِاسْتِغْفَارُ يَزِيدُ فِي الرِّزْق» (استغفار رزق را زیاد میکند) (الخصال، ج2، ص 505)
خود گناه را میتوان بر دو قسم تقسیم کرد:
الف) حقّ الله
گناه حق الله، گناهی است که صرف توبه کردن در درگاه خداوند متعال میتواند موجب بخشیده شدن آن از جانب خداوند متعال شود، بنابراین دیگر احتیاجی به حلالیت و بخشش طلبیدن از دیگران ندارد. از امثال گناهان حقالله میتوان شراب خواری، سبک شمردن نماز، روزه نگرفتن، کفر ورزیدن به خداوند متعال و... را بر شمرد.
ب) حقّ الناس
گناه حق الناس، گناهی است که صرف توبه کردن در درگاه الهی نمیتواند موجب بخشیده شدن آن شود. بلکه علاوه بر توبه کردن احتیاج به طلب بخشش و حلالیت خواستن از آن شخصی که در حق او ناحقی شده است را دارد. از امثال گناهان حق الناس میتوان دزدی،مال یتیم را خوردن، ناسزا گفتن به افراد، زورگویی و ... را بر شمرد.
3.5. ترک حرص
یکی از مباحث اخلاقی که علمای اخلاق از آن بحث کردهاند، رذیله حرص میباشد که بر طالبان سعادت، دفع و پاکسازی از آن برای نیل به سعادت ضروری است؛ از ثمرات ترک کردن حرص، زیاد شدن روزی است چنانچه حضرت علی(ع) در این زمینه میفرمایند:«ترْكُ الْحِرْصِ يَزِيدُ فِي الرِّزْق» (ترک کردن حرص، رزق را زیاد میکند) (همان، ج2، ص505)
3.6. صله رحم
صله رحم از اموری میباشد که در اسلام روایات زیادی درباره لزوم عمل به آن آمده است، صله رحم علاوه بر اینکه موجب تحکیم روابط میان افراد جامعه، دوستان و آشنایان میشود، مزایا و ویژگیهای دیگری نیز دارد که در ذیل به آنها اشاره میگردد:
الف) افزایش رزق
افزایش رزق یکی از ویژگیهای مهم صله رحم میباشد، حضرت علی(ع) در این زمینه میفرمایند:«صِلَةُ الرَّحِمِ تَزِيدُ فِي الرِّزْقِ» (صله رحم رزق را زیاد میکند) (علی بن حسن طبرسی، مشكاهًْ الأنوار في غررالأخبار، ص 129)
رسول خدا(ص) نیز درباره افزایش رزق به سبب صله رحم میفرمایند: «مَنْ أَحَبَّ أَنْ يُوَسَّعَ لَهُ فِي رِزْقِهِ وَ يُنْسَأَ لَهُ فِي أَجَلِهِ فَلْيَصِلْ رَحِمَهُ» (هر كه دوست دارد كه رزقش فزون گردد و اجلش به تأخير افتد بايد صله رحم كند) (همان، ص166)
ب) طولانیتر شدن عمر انسان
طول عمر یکی دیگر از ویژگیهای مهم صله رحم میباشد، امام صادق(ع) در باره تاثیر صله رحم بر افزایش عمر میفرمایند «مَا نَعْلَمُ شَيْئاً يَزِيدُ فِي الْعُمُرِ إِلَّا صِلَةَ الرَّحِم» (چيزى كه عمر را زياد كند جز صله رحم نمي دانيم) (وسائلالشيعة، ج21، ص 536)
3.7. اطعام فقیر
یکی از اعمال مستحب که درباره مستحب بودن عمل به آن احادیث زیادی وجود دارد اطعام فقیر میباشد، اطعام کردن حتی در برخی از موارد واجب میشود مثلاً کسی که روزه ماه مبارک رمضان را عمداً روزه نگرفته کفاره بر او واجب میشود که یکی از موارد کفاره اطعام شصت فقیر برای هر روز روزه قضا میباشد، بنابر آنچه که از آیات و روایات به دست میآید میتوان اطعام فقیر را به عنوان یکی از عوامل مهم افزایش رزق نام برد.
پیامبر اکرم(ص) درباره تاثیر زیاد اطعام کردن بر افزایش رزق میفرمایند: «الرِّزْقُ أَسْرَعُ إِلَى مَنْ يُطْعِمُ الطَّعَامَ مِنَ السِّكِّينِ فِي السَّنَامِ» (روزی کسی که اطعام میکند سریعتر از فرو رفتن کارد در کوهان شتر به سویش میآید) الكافي، ج4، ص 51)
سید رضا صدرالحسینی در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
سید رضا صدرالحسینی در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
ابراهیم قاسمپور در گفتوگو با جامجم مطرح کرد؛
ضرورت اصلاح سهمیههای کنکور در گفتوگوی «جامجم»با دبیر کمیسیون آموزش دیدبان شفافیت و عدالت