سندی برای غنی سازی زیارت

به گزارش جام جم آنلاین به نقل از روزنامه جام جم ، به گزارش آستان نیوز، سند سیاست‌های کلان آستان‌قدس‌رضوی توسط حجت‌الاسلام‌والمسلمین احمد مروی، تولیت این آستان ابلاغ شد؛ سندی که حاصل یک سال هم‌اندیشی جمعی نخبگان و کارشناسان داخل و بیرون مجموعه آستان‌قدس‌رضوی است و در کنار استفاده از اسناد بالادستی، ویژگی‌های خاصی هم دارد که آن را از دیگر نمونه‌های مشابه متمایز می‌سازد. با مصطفی خاکسار قهرودی، قائم‌مقام تولیت آستان‌قدس‌رضوی به گفت‌وگو نشستیم تا او جزئیات این سند را برایمان شرح دهد و از مأموریت، سیاست‌ها و اهداف تعیین‌شده در آن بگوید. آنچه می‌خوانید، مشروح گفت‌وگوی ما با جناب آقای خاکسار قهرودی است.

ضرورت تدوین این سند چه بود و چرا سراغ انجام این کار رفتید؟

ما برای تدوین سند سیاست‌های کلان، دو سند قبلی آستان‌قدس‌رضوی را موردتوجه قرار دادیم و از نقاط قوت آنها در تدوین سند جدید بهره گرفتیم.

هدف ما این بوده که بتوانیم اسناد قبلی را با لحاظ ‌کردن شرایط امروز، نیازها و مأموریت‌های جدید به‌روزرسانی کنیم و با بالابردن سطح دقت خود، سندی جامع‌تر و کامل‌تر داشته باشیم. برای این مهم، از هم‌اندیشی کارشناسان و نخبگان مختلف و همچنین خبرگان بیرون از مجموعه آستان‌قدس‌رضوی نیز بهره بردیم، چراکه معتقدیم نظرات، ایده‌ها و نقدهای این افراد می‌تواند به ارتقای کیفیت ارائه خدمات کمک کند. درنهایت پس از یک سال کار فشرده و همفکری یک جمع نخبگانی، به لطف خدا و عنایت حضرت رضا(ع)، این سند تکمیل شد و تولیت معزز آستان‌قدس‌رضوی نیز آن را ابلاغ کردند.

بر اساس چه ضرورت‌هایی، سراغ تدوین این سند راهبردی رفتید؟

به دو دلیل مهم نوشتن چنین سندی ضرورت داشت؛ دلیل اول اصلاح نگاه‌ها، رویکردها و تدقیق و به‌روزرسانی مأموریت‌ها در آستان‌قدس‌رضوی (به‌ویژه با عنایت به مأموریت‌های ابلاغ‌شده در حکم رهبر معظم انقلاب اسلامی برای انتصاب تولیت این آستان) بود. دومین دلیل هم نیازها و اقتضائاتی است که به‌مرور زمان ایجاد می‌شود و بنابراین لازم بود اسناد گذشته بازبینی و سندی جدید تدوین شود. حالا این سند چارچوبی برای دقیق کردن جهت‌گیری‌ها و هم‌افزایی مجموعه‌های آستان‌قدس‌رضوی ایجاد می‌کند تا بتوانیم از موازی‌کارها و تضییع توان در بخش‌های مختلف جلوگیری کنیم و ضمن پرهیز از عملکرد جزیره‌ای با حرکتی هماهنگ، آگاهانه و در مسیر درست برای تحقق اهداف و رسیدن به چشم‌انداز تلاش کنیم.

با توجه به این‌که به اهداف و چشم‌انداز اشاره کردید، بهتر است کمی وارد جزئیات شویم. برایمان از ساختار و اجزای این سند بگویید.

از نظر علمی در تدوین چنین اسنادی، ابتدا مأموریت‌ها تدوین می‌شود تا بدانیم مجموعه‌ای مانند آستان‌قدس‌رضوی در حال حاضر باید در چه حوزه‌هایی ایفای نقش کند. در این زمینه پس از بررسی اسناد بالادستی بویژه حکم ابلاغی از سوی رهبر معظم انقلاب به تولیت محترم، به مؤلفه‌هایی رسیدیم که به عنوان مأموریت‌های آستان‌قدس‌رضوی مد نظر قرار گرفتند؛ از جمله «توسعه و تعالی زیارت»، «خدمتگزاری به زائران و مجاوران آن حضرت، به ویژه نیازمندان»، «تبیین معارف اسلام ناب محمدی با تأکید بر آموزه‌های رضوی»، «اجرای کامل نیات واقفان» و «گسترش بهینه موقوفات و نذورات». مرحله بعد این بود که مشخص شود در صورت انجام صحیح این مأموریت‌ها، نقطه مطلوب و ایده‌آلی که به آن دست خواهیم یافت، چه خواهد بود. این همان چیزی است که در سند به عنوان چشم‌انداز آمده و برای رسیدن به آن بازه زمانی ۱۰ساله تعیین شده‌است.

این سند در سطح سیاستگذاری کلان باقی مانده یا به سطوح پایین‌تر ورود کرده‌است؟

تلاش تیم کارشناسی این بود که تا حد امکان از ورود به لایه برنامه‌ریزی راهبردی و عملیاتی اجتناب کند، اما با توجه به لزوم رفع تعارض، ابهام و موازی‌کاری در وظایف و مأموریت‌های بخش‌های مختلف آستان‌قدس‌رضوی، ناگزیر شدیم در موارد محدودی، سیاست‌های نزدیک به اجرا را هم طراحی کنیم. به همین دلیل برای ستاد مرکزی، حرم مطهر، سازمان علمی، فرهنگی، بنیاد کرامت رضوی و بنیاد بهره‌وری موقوفات، برخی سیاست‌های جزئی‌تر هم تعیین شده‌است.

ما در کشور اسناد کلان و راهبردی متعددی داریم که بارها درباره آنها صحبت شده‌است. سند سیاست‌های کلان آستان‌قدس‌رضوی چه ویژگی‌های خاصی دارد؟

این سند از سه منظر فرآیند تدوین، ساختار سند و محتوای سند دارای ویژگی‌های ممتازی است. به عنوان مثال ما در فرآیند تدوین، نه تنها اسناد راهبردی پیشین در آستان‌قدس‌رضوی را نادیده نگرفتیم، بلکه از نقاط قوت آنها هم استفاده کردیم. همچنین در زمینه ساختار سند، علاوه بر جامع‌نگری در همه ابعاد، تلاش کرده‌ایم بر مسائل و چالش‌های کلیدی تمرکز کرده و برای آنها چاره‌اندیشی کنیم. در زمینه محتوایی این سند هم یکی از رویکردهای مهم، تقویت نقش‌ها و فرصت‌های مشارکت مردمی است که سبب می‌شود نقش مردم در تحقق یک سند کلان پررنگ شود.

به جز این موارد، می‌توان به ویژگی‌های دیگری هم اشاره کرد؛ ازجمله توجه به تحول در جهتگیری‌ها در عین واقع‌بینی، اتخاذ رویکرد بهره‌وری و کارآمدی، ساختارمندی و داشتن شبکه محتوایی جامع و مشورت و مشارکت فعال کارشناسان درون و بیرون مجموعه آستان‌قدس‌رضوی.

نکته مهم این است که باید بتوان این‌گونه سندها را به شکل ساده و روان برای افکار‌عمومی تعریف کرد. برای همه مردم ایران و به‌ویژه زائران امام رضا(علیه‌السلام) مهم است که بدانند قرار است با ابلاغ سند سیاست‌های کلان آستان‌قدس‌رضوی و اجرای مأموریت‌های تعیین‌شده، چه اتفاقات ملموسی در فعالیت‌های این مجموعه رخ بدهد؟

این استدلال را کاملا قبول دارم و معتقدم زائران علی‌بن‌موسی‌الرضا(علیه‌السلام) حق دارند از تحولاتی که قرار است با اتکا به این سند در مجموعه آستان‌قدس‌رضوی اتفاق بیفتد، مطلع باشند. به همین دلیل به عنوان نمونه به برخی از موضوعات ملموس برای مردم اشاره می‌کنم. مثلا ما محوری با عنوان زائر و زیارت داریم که قرار است در این حوزه، به سمت غنی‌سازی فرآیند زیارت و ایجاد فضای مناسب برای زیارت حرکت کنیم. یکی از اقدامات ما برای تحقق آن خروج مجموعه‌های اداری و غیرزیارتی از داخل حرم و استفاده از این فضاها برای افزایش فضای مورد استفاده زائران خواهد بود یا مثلا در محور توجه به محرومان، باید بنیاد کرامت رضوی در راستای حمایت از محرومان، اولویت خود را توانمندسازی ایشان و اشتغال‌زایی قرار دهد که این موضوع به‌طور ویژه در حاشیه شهر مشهد مورد توجه قرار خواهد گرفت.

دو محور دیگر هم وجود دارد که افکارعمومی آثار آن را بیشتر مشاهده خواهند کرد، یکی محور فعالیت‌های اقتصادی آستان‌قدس‌رضوی است که در آن اقداماتی از جمله «خروج از تصدی‌گری» را دنبال خواهیم‌کرد. همچنین فعالیت‌های اقتصادی آستان در حوزه‌هایی متمرکز خواهدشد که منطبق با نیازهای اساسی کشور باشد تا بتوانیم با اتکا به توان مجموعه آستان‌قدس‌رضوی و ظرفیت‌های داخلی، گرهی از مشکلات کشور بگشاییم. محور مهم دیگر، «شفافیت» است که در این زمینه نیز تلاش خواهدشد با اقداماتی همچون «ارائه گزارش عملکرد و انتشار اطلاعات مالی» به افکار عمومی، هم به مردم پاسخگو باشیم و هم توان فسادگریزی مجموعه را افزایش دهیم.

 فکر می‌کنید این سند تا چه حد اجرایی خواهد بود و دستیابی به چشم‌انداز تعیین‌شده چقدر امکان‌پذیر است؟

همان‌طور که اشاره کردم، تلاش قابل‌توجهی انجام شده تا این سند در حدود یک سند کتابخانه‌ای متوقف نشود؛ لذا مفاد آن کاملا مبتنی بر مأموریت‌ها و توانمندی‌ها تدوین شده است.

 آنچه به عنوان چشم‌انداز تعیین شده هم، یک چشم‌انداز رویایی یا خیالی نیست بلکه بر اساس داشته‌ها و ظرفیت‌های موجود در آستان‌قدس‌رضوی ترسیم شده و قطعا با اجرای دقیق برنامه‌ها دست‌یافتنی خواهدبود. البته بدیهی است نظارت بر روند اجرای برنامه‌ها و ارزیابی‌های دوره‌ای، یک موضوع کلیدی در این زمینه است که مورد توجه قرار داشته و بزنگاه‌ها و فرآیندهای رصد و پایش تحقق گام به گام سیاست‌های کلان، پیش‌بینی و به حوزه‌های نظارتی ابلاغ شده‌است.

چه الزاماتی برای تحقق این سند باید متصور بود؟

بدون شک تحقق این سند الزاماتی هم دارد که شاید مهم‌ترینش، «باور، التزام و تعهد مدیران به سیاست‌های کلان» باشد که تولیت محترم نیز در دیدار اخیر خود با مدیران ارشد آستان‌قدس‌رضوی بر این نکته تأکیدی ویژه کردند و خواستار تلاش پیگیرانه برای گفتمان‌سازی و تبیین این سیاست‌ها برای تمام ارکان آستان شدند.

در گام نخست نیز خود ایشان به جای روش مرسوم اداری و ابلاغ سلسله مراتبی، این بار با ابلاغ سند سیاست‌های کلان به تمامی کارکنان و خدام آستان‌قدس‌رضوی، تک تک آنها را به مطالعه دقیق و تدبر، هم‌اندیشی و هم‌افزایی در پیشبرد این سند راهبردی دعوت کردند.

تدوین برنامه‌های میان‌مدت برای تحقق برنامه‌ها و همچنین نظارت بر اجرای دقیق آنها، برخی از الزامات دیگری است که باید با هماهنگی بیشتر بخش‌های مختلف آستان‌قدس‌رضوی دنبال شود تا بتوانیم به لطف الهی، با عنایت ویژه امام‌هشتم(علیه‌السلام)، تلاش خادمان و همچنین همراهی مردم بتوانیم در انجام مأموریت‌های آستان‌قدس‌رضوی سربلند باشیم و به چشم‌انداز ۱۴۱۰ دست یابیم.

 آیا امکان مطالعه این سند برای عموم افراد جامعه مهیاست؟

بله. از آنجا که شفاف‌سازی جهت‌گیری‌های راهبردی آستان‌قدس‌رضوی در منظر عموم جامعه به‌ویژه نخبگان از جایگاهی ویژه در عملیاتی‌شدن سند سیاست‌های کلان برخوردار است، دسترسی به لحظه در هر مکان و زمان به محتوای این سیاست‌ها در قالب سایت به نشانی policy.razavi.ir فراهم شده و علاوه بر متن کامل اسناد راهبردی آستان‌قدس‌رضوی، سیاست‌های کلان نیز به انضمام شبکه محتوایی آنها، روش و مراحل تدوین سند و دیگر مستندات مرتبط در اختیار عموم علاقه‌مندان قرار گرفته‌است.

آستان قدس در افق ۱۴۱۰

چشم‌انداز آستان قدس در سال ۱۴۱۰ هم در مقیاس داخلی مورد توجه بوده و هم در مقیاس جهانی. طبق این سند، آستان قدس باید در اصلی‌ترین حوزه فعالیت خود که همان خدمت به زائران است، به شایسته‌ترین خادم زائران اهل بیت(علیه‌السلام) تبدیل شود. در کنار آن آستان‌قدس‌رضوی باید تا سال ۱۴۱۰ دارای بیشترین ذخایر، تولیدات و خدمات اثربخش علمی، فرهنگی، اجتماعی و هنری در حوزه امامت و زیارت باشد؛ به عنوان برترین مرجع سیره، معارف و فرهنگ رضوی شناخته شود؛ در تبیین و ترویج قرآن و عترت الهام‌بخش باشد و همچنین به الگوی پیشرو در اقتصاد مبتنی بر وقف و نذر تبدیل شود.

۱۰ هدف کلان

اما برای اطمینان از تحقق مطلوب چشم‌انداز، ضروری بود که آن را به اهداف عینی‌تر و دقیق‌تری که همان اهداف کلان است تبدیل کنیم. به همین دلیل در سند حاضر ۱۰هدف کلان در حوزه‌های مختلف فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و هنری مشخص شده که رسیدن به آنها، تحقق چشم‌انداز را نیز به دنبال خواهد داشت. اگر بخواهیم به برخی از این اهداف کلان اشاره کنیم، می‌توان به «فراهم‌آوردن امکان زیارت مطلوب برای زائران و مجاوران»، «بهره‌مندی از نظام نوآورانه در آفرینش محصول و خدمت علمی، فرهنگی و هنری»، «افزایش بهره‌وری حوزه وقف و نذر» و «سامان‌بخشی و افزایش بهره‌وری بنگاه‌های اقتصادی» اشاره کرد.

۸ ارزش بنیادین

برای حرکت از سمت مأموریت‌ها به سمت چشم‌انداز، چارچوب اخلاقی و رفتاری نیز تدوین و در قالب «ارزش‌های بنیادین» در سند گنجانده شد که اولین و مهم‌ترین آنها، «پای‌بندی به آموزه‌های والای رضوی» و پس از آن، ارزش‌هایی از جمله «عدالت»، «عقلانیت»، «ولایت‌مداری»، «مردم‌داری و خدمتگزاری جهانی» است.

۱۴ سیاست عمومی، ۳۱ اصل و ۲۴۴سیاست کلان

در کنار این اسناد اصلی و راهبردی، برای این‌که شیوه انجام مأموریت‌ها برای رسیدن به چشم‌انداز مشخص شود، نیازمند اتخاذ تدابیری بودیم که در سه بخش «سیاست‌های عمومی»، «اصول موضوعه» و «سیاست‌های کلان» طراحی شده‌است. ما ۱۴سیاست عمومی در سند داریم که روح حاکم بر همه فعالیت‌هاست. اصول موضوعه هم شامل ۳۱ اصل است که با رویکرد مسأله‌محوری تنظیم شده و پس از شناسایی چالش‌ها و مشکلات موجود (شبکه مسائل) در مسیر انجام مأموریت‌ها، راهکارهایی را برای عبور از آنها تعیین کرده‌است. در واقع با این اصول، راهکار حل ۳۱مسأله اصلی مجموعه آستان‌قدس‌رضوی مشخص خواهد شد. اما با توجه به کلی بودن این اصول، در ادامه رویکردهای جزئی‌تر و دقیق‌تر آنها نیز در قالب ۲۴۴سیاست کلان تدوین شد. در واقع باید این‌طور گفت که این ۳۱اصل و ۲۴۴سیاست کلان، به ما کمک می‌کند که بتوانیم ۱۰هدف کلان را محقق کنیم و به چشم‌انداز تعیین‌شده دست یابیم.

علیار غلامی / روزنامه جام جم