فراتر از شباهت!

فارغ از این مدل نقش‌ها و جایگاه‌شان در فیلمنامه‌های مختلف بعضی شخصیت‌های تاریخی هستند که بازسازی آنها در جایگاه یک اثر نمایشی پیچیدگی‌های مختلفی دارد.

مثلا رهبران سیاسی، شخصیت‌های تاریخی، دانشمندان و سایر مشاهیر افرادی هستند که حساسیت زیاد‌تری روی آنها وجود دارد.

پیرو این نکته و موضوع پرونده امروز که به مرور آثار مختلف دوره پهلوی اختصاص دارد، می‌خواهیم سراغ بازیگران چند شخصیت خاص تاریخی دوره پهلوی برویم و از تجربه آنها و ویژگی شخصیتی که بازی کرده‌اند مطلع شویم.

بازی کردن به جای شخصیت‌های تاریخی ملاک‌های زیادی نیاز دارد. ملاک‌هایی که شاید شباهت چهره یکی از مهم‌ترین‌ آنها باشد البته شباهت یکی از ملاک‌ها و شرط‌های لازم در نقش‌آفرینی به جای این شخصیت‌هاست.

شرط کافی آن است که فرد واقعا هنرمند باشد و بتواند فارغ از شباهت فیزیکی به لحاظ هنری نیز شخصیت را بازسازی کند.

در واقع برای ایفای نقش یک شخصیت تاریخی باید سواد این کار وجود داشته باشد تا بازیگر بتواند دیالوگ‌ها را بفهمد و اجرا کند البته گاهی اجرای نقش و باورپذیر بودن شخصیت مغفول واقع می‌شود اما نباید فراموش کرد که شباهت فیزیکی نهایتا دو سکانس را پیش می‌برد ولی اگر بازیگر نتواند دیالوگ‌ها را درست بیان کنید، نقش را درست ارائه بدهید و با بازیگران دیگر به‌درستی هماهنگ شود، اثر ماندگاری خلق نمی‌شود.

با همه این احوال شباهت چهره و فیزیک افرادی که در نقش‌های تاریخی بازی کرده‌اند شبیه دوپینگی بوده که به آنها در باور‌پذیر کردن شخصیت‌ها کمک کرده است.

حل معمای شاه

حسین نورعلی، بازیگر نقش محمدرضا پهلوی در سریال معمای شاه پیش از این سریال، حضور چندانی در عرصه تصویر نداشت و در واحد دوبلاژ فعالیت می‌کرد و اکثر تجربیاتش به کارهای صوتی برمی‌گشت تا تصویری! البته برخی‌ها تصور می‌کنند که این اولین تجربه نورعلی مقابل دوربین است اما او پیش از این هم در سریالی به نقش‌آفرینی پرداخته و آن نقش هم مربوط به محمدرضا پهلوی بوده است.

نورعلی در سریال «عمارت فرنگی» هم بازیگر نقش محمدرضا پهلوی بوده ولی چون سریال زندگی رضاشاه را به تصویر می‌کشید، تنها مقطع کوتاهی مربوط به تحصیل شاه مخلوع بوده در سوئیس، بازگشتش به ایران و ازدواجش با فوزیه را بازی کرده که سر جمع شامل چند قسمت کوتاه از سریال می‌شده؛ البته خودش در جایی ذکر کرده بود که محمدرضا ورزی ابراز تمایل کرده که اگر روزی سریالی در مورد خود محمدرضا پهلوی بسازد از او در این نقش مجددا استفاده می‌کند.

این بازیگر در مورد نزدیک شدن به نقش محمدرضا پهلوی می‌گوید:« آقای ورزی یک‌سری دست نوشته که جزو اسناد تاریخی بود را در اختیارم گذاشتند که در آنها به پاراف‌های شاه اهمیت داده بود که سبب آشنایی من با خصوصیات محمدرضا پهلوی شد، به اضافه تعدادی کتاب مثل ظهور و سقوط پهلوی، پاسخ به تاریخ، خاطرات محمدرضا پهلوی، مأموریت برای وطنم، خاطرات اسدا... علم و یکسری کتاب مربوط به مرکز پژوهش‌های سیاسی. البته جالب است بدانید فقط به تماشای فیلم‌های مربوط به زندگی محمدرضا پهلوی نپرداختم. زمانی که این نقش به من پیشنهاد شد، از یکی از دوستانم درخواست کردم هر فیلم کلاسیکی راجع به شاهان دنیا را برایم تهیه کند. همه آنها را با دقت دیدم چراکه از هر کدام یک نکته هم می‌آموختم غنیمت بود. به هر حال مطالعه و تماشای فیلم‌ها به نزدیک شدنم به این نقش بسیار کمک کرد.

علاوه بر این‌ در فیلمنامه به‌خوبی در مورد این شخصیت توضیح داده شده بود. می‌دانید که محمدرضا از دوران جوانی‌اش که رضاخان از ایران تبعید شد تا زمانی که با فوزیه، ثریا و فرح دیبا ازدواج کرد در معرض یکسری حوادث و بحران‌ها قرار گرفت. وقتی فیلمنامه را خواندم به این موضوع فکر کردم که به عنوان بازیگر چه کاری باید انجام دهم که مخاطب باور کند. در خاطرات اسدا... علم خوانده بودم وقتی می‌آمد و خبری را به محمدرضا می‌داد، بعد که بیرون می‌رفت فالگوش می‌ایستاد و به صدای حرکات وی توجه می‌کرد. مثلا اگر شاه به پایش می‌زد، یعنی خوشحال است و اگر حرکت دیگری را انجام می‌داد یعنی ناراحت است. در واقع سعی نکردم تنها به تقلید رفتار این آدم بپردازم، چراکه باورپذیر نمی‌شد.»

دیدار با هاشمی رفسنجانی

یکی از شخصیت‌های جالب توجه سریال معمای شاه، آیت‌ا... هاشمی رفسنجانی بود که در دوره جوانیش به تصویر کشیده شده بود.

نقش این شخصیت مهم انقلابی را حسین باقریان که خودش یکی از اهالی رسانه‌ است بازی کرده و از قضا در زمان پخش سریال به‌شدت مورد توجه قرار گفت.

تا جایی که حتی با مرحوم هاشمی نیز دیدار کرد. البته حسین باقریان نابازیگر نبود و پیش از این هم جلوی دوربین آثار مختلف از جمله سریال‌های قبلی محمدرضا ورزی رفته بود.

او در مورد انتخابش به عنوان بازیگر نقش آیت‌ا... هاشمی رفسنجانی گفته:« ساعت یک شب بود که آقای ورزی به من زنگ زد و پیشنهاد بازی در نقش آیت‌ا... رفسنجانی را مطرح کرد. راستش خیلی خوشحال شدم که پیشنهاد بازی چنین نقشی به من شد اما بعد که جلوتر رفتیم و با جزئیات از نزدیک آشنایی پیدا کردم بیشتر می‌ترسیدم. شاید من تنها بازیگری بودم که قرار بود نقشی را بازی کنم که علاوه بر این‌که یکی از برجسته‌ترین روحانیون معاصر هستند تاثیر به سزایی در شکل‌گیری انقلاب اسلامی داشتند، از طرف دیگر در قید حیات هم هستند. این موضوع کار مرا سخت‌تر می‌کرد و از طرف دیگر حساسیتم را بیشتر. خیلی هم نگران واکنش‌ها هم از سوی مخاطب و هم از طرف خود آیت‌ا... رفسنجانی بودم.» البته مرحوم هاشمی در مورد نقش‌آفرینی باقریان در دیداری از او تمجید کرده بود. باقریان می‌گوید:« بعد از بازی در این نقش ایشان من را دیدند و بسیار هم اظهار لطف داشتند و یک مقدار از آن ترسی که داشتم کم شد. آنجا بود که خیالم راحت شد که ما تا اندازه‌ای کارمان را درست انجام داده‌ایم. در برخورد اول ایشان من را با گریم دیدند و اولین جمله‌ای که گفتند این بود که مشخص نیست من کدام طرف نشسته‌ام، این جمله را از باب شباهت زیادمان گفتند. البته من در این دیدار سعی کردم بیشتر شنونده باشم و بیشتر صحبت‌های ایشان را بشنوم. آیت‌ا... هاشمی بخش‌هایی از سریال که مربوط  به بازی من می‌شد را دیدند و به بیان خاطراتی از آن دوران پرداختند. در دیداری هم که با آیت‌ا... هاشمی داشتیم آقای ورزی از بازی من ابراز رضایت کردند و همین باعث امنیت خاطر و قوت قلب بیشتر من شد.»

یوسف هاشمی - خبرنگار / ضمیمه قاب کوچک روزنامه جام جم