مزرعه‌های پر سود

 تجربه شیرینی که بهترین و خاطره‌انگیزترین اوقات زندگی‌مان را رقم زده است. سفر به باغ و مزرعه به خاطر حضور در طبیعت رنگارنگ و آرامش‌بخش و رها شدن در یک سبک زندگی راحت و دور از دغدغه‌های پرهیاهو و خسته‌کننده شهری، یکی از خواستنی‌ترین و درعین حال پرهیجان‌ترین سفرهایی است که می‌تواند نشاط، شادی و آرامش به همراه داشته باشد. همین‌ها که گفتیم و می‌دانید پایه و اساس شکل‌گیری نوعی گردشگری به نام گردشگری کشاورزی یا گردشگری مزرعه شده است.

یک نوع گردشگری پرسود که از چند دهه پیش در کشورهای اروپایی و آمریکایی راه‌اندازی شده و فواید عظیمی نثار آنها کرده است.

یک سود چند سویه که هم به نفع گردشگر فراری از شهر و هیاهوی فرسایش‌دهنده‌اش است و هم به نفع اقتصاد دولت‌ها و از همه مهم‌تر به نفع روستاییانی که در کنار فروش محصولات کشاورزی، درآمد مازادی را از قبل گردشگری دریافت می‌کنند.

همین درآمد هم باعث شده در این کشورها مهاجرت معکوس روستاییان رقم بخورد و رونق و آبادی به روستاها برگردد.

آنقدر که کشورهایی بغل گوش خودمان مثل هند، چین و ترکیه هم به سمت آن رفته و برایش برنامه‌ریزی‌های طولانی‌مدت کنند و البته در همین سال‌های اول، شاهد درآمد سرشار آن و تحولات شگرف و فقرزدایی در بخش مناطق روستایی و محروم خود باشند اما مثل همیشه یک پرسش و آن این‌که ما کجای این بازاریم؟... متاسفانه باید به عرض برسانیم مثل همه بخش‌های دیگر، در این بخش هم با وجود ظرفیت‌های بی‌شمار،‌ عقب‌مانده هستیم و شاید بشود گفت اول راهیم.

آنقدر اول که تازه در حال آشنا شدن با مفاهیم این نوع گردشگری و سود و زیان آن هستیم. همان چند مزرعه‌ای هم که تاکنون دری به روی این گردشگری گشوده‌اند، با صدها مشکل مواجه‌اند و نتوانسته‌اند به‌خوبی جذب گردشگر و درآمد کنند. با ما همراه باشید تا در جریان کامل این نوع گردشگری در ایران و جهان قرار بگیرید.

اجرای نخستین طرح گردشگری مزرعه در لرستان

به منظور توسعه صنعت‌گردشگری لرستان، نخستین طرح گردشگری کشاورزی در این استان اجرایی شده که اجرای آن می‌تواند برای روستاییان، اشتغال پایدار و برای استان توسعه و پیشرفت در صنعت گردشگری ایجاد کند. این طرح برای اولین بار در لرستان و در مجموعه کشت و صنعت خرم‌آباد اجرا شده و برنامه‌های متعدد و سرگرم‌کننده‌ای برای گردشگران خواهدداشت، از جمله این‌که در بخشی از آن با شیوه کشاورزی، دامپروری و... آشنا شده و شخصا آن را تجربه می‌کنند؛ تجربه‌هایی شیرین و هیجانی و خاطره‌انگیز.

مجموعه کشت‌وصنعت خرم‌آباد اگرچه از ابتدا با هدف گردشگری احداث نشده اما به دلیل برخورداری از امکانات و زیرساخت‌های لازم برای گردشگری کشاورزی، گزینه مناسبی تشخیص داده شده‌است.

مسؤول گردشگری شرکت کشت‌وصنعت‌وگردشگری فجر صفا در خصوص طرح گردشگری‌کشاورزی در این مجموعه می‌گوید: کشت‌وصنعت در سه فاز کشاورزی (وجود گلخانه‌ها و 500هکتار باغ)، دامپروری (پرورش دام سبک، سنگین، زنبورعسل، ماهیان خاویاری و...) و گردشگری فعالیت دارد و جاذبه‌های طبیعی و تاریخی استان هم می‌تواند امتیاز ویژه دیگری برای توسعه گردشگری در این مجموعه به شمار برود. به گفته حدیث بهاروندی، تجربه تمام مراحل مربوط به کشاورزی همچون کاشت، داشت و برداشت صیفی‌جات و محصولات باغی، زندگی سنتی در سیاه‌چادر، غذاهای محلی، مشک‌زنی و... در یک فضای کاملا طبیعی ایجاد شده و می‌تواند حس زیبا و متفاوتی را برای گردشگر رقم بزند. در این مجموعه همچنین تولید محصولات ارگانیک یکی از فعالیت‌هاست که می‌تواند بی‌واسطه و به صورت مستقیم و با قیمت مناسب در اختیار گردشگران قرار گیرد.

یک تجربه متفاوت و فوق‌العاده

شرکت کشت‌وصنعت از نظر زیرساخت‌های کشاورزی غنی است؛ دارای گلخانه هیدروپونیک است که در کمتر جایی در دنیا چنین گلخانه‌ای وجود دارد، دریاچه‌های پرورش ماهی، پرورش اسب، دامپروری، گلخانه‌های شیشه‌ای 50هکتاری دارد و از همه مهم‌تر کلکسیون گیاهان‌دارویی جهان متعلق به کشت و صنعت لرستان است؛ امکاناتی که می‌تواند این مجموعه را به یکی از سایت‌های گردشگری کشاورزی جذاب دنیا تبدیل کرده و سفری خاطره‌انگیز برای گردشگران داخلی و خارجی رقم بزند. بهاروندی اینها را به ما می‌گوید و ادامه می‌دهد: از آنجا که استان و همچنین این مجموعه ظرفیت لازم را دارد، در نظر داریم علاوه بر امکانات ذکر شده در فازهای بعدی طرح، بازی‌ها و جاذبه‌های آبی، جاذبه‌های هوایی ـ پروازی، تله‌کابین، هواپیمای تک‌نفره و مجموعه‌های نجوم تا ژئوتوریسم را نیز برای مجموعه فراهم کنیم.

ای کاش دولت حمایت کند

مجموعه‌ گردشگری کشت‌ و‌ صنعت خرم‌ آباد هم مثل سایر مجموعه‌های خدماتی کشور مشکلات ریز و درشتی دارد که بهاروندی با اشاره‌ای گذرا به آنها خواستار حمایت‌های دولتی و مردمی شده و می‌گوید: کوتاه‌کردن مسیر اداری از یکی دو سال به یکی دو ماه ( که قطعا امکان‌پذیر است)، و تغییر فرهنگ مردم برای پذیرش گردشگری به عنوان یک صنعت اشتغال‌زا و به دنبال آن تعامل مناسب توام با خوش‌رفتاری و مهمان‌نوازی با گردشگران می‌تواند به این مجموعه و سایر مجموعه‌های گردشگری استان کمک کند. مسؤول گردشگری شرکت کشت‌وصنعت‌وگردشگری صفا درعین حال امیدوار است از این پس بخش دولتی به کمک مجموعه گردشگری‌شان بیاید؛ زیرا به گفته وی تاکنون هیچ‌گونه حمایتی از سوی دولت دریافت نکرده و هیچ تسهیلاتی هم نگرفته‌اند.

مجموعه گردشگری کشت و صنعت فقط به فکر سود خودش نیست، این را از صحبت‌های بهاروندی می‌شود دریافت، آنجا که می‌گوید هدف ما تقویت صنعت‌گردشگری در استان است؛ زیرا به دلیل کم‌آبی درآمدزایی از طریق کشاورزی سنتی کاهش یافته و بیشتر روستاییان مهاجرت کرده‌اند اما با رونق مجموعه گردشگری ما و ورود گردشگر داخلی و خارجی به استان و منطقه، کسب‌وکارهای متناسب با خدمات دهی به گردشگران مثل تامین محل اسکان و اقامت در روستاها هم رونق می‌یابد به طور مثال اکنون در منطقه خرم‌آباد - کوهدشت اقامتگاه بومگردی وجود ندارد که می‌شود برای آن در روستاها اقدام کرد. ما برای این منظور کلاس‌ها توجیهی و سفرهای آموزشی برای روستاییان برگزار کرده‌ایم.

تجربه‌ای قابل تکرار

معاون گردشگری اداره‌کل میراث‌فرهنگی لرستان نیز مجموعه گردشگری کشت‌وصنعت خرم‌آباد را طرح و تجربه‌ای قابل تکرار برای سایر فعالان گردشگری دانسته و می‌گوید: از آنجا که کشت‌وصنعت استان یکی از مراکز مجهز و بسیار حرفه‌ای بود به عنوان پایلوت گردشگری کشاورزی استان انتخاب شد و مجوز بهره‌برداری خود را در اسفند 99 دریافت کرد و تاکنون پذیرای چندین تور گردشگری نیز بوده‌اند. البته از آنجا که این مجموعه معارض محلی دارد هنوز تاسیسات گردشگری مثل واحدهای اقامتی و پذیرایی در آن دایر نشده، هرچند درخصوص امکانات گردشگری کشاورزی بسیار غنی و کامل است.

اسکندر فلاح‌وند چگنی درخصوص حمایت دولتی از این بخش خصوصی هم می‌گوید: طبق قوانین ما فقط توانستیم پروانه بهره‌برداری صادر کنیم و آموزش‌های لازم را ارائه کنیم. ایده ایجاد طرح گردشگری‌کشاورزی در این مجموعه هم از خود ما بود. اما قبول داریم هنوز تسهیلاتی به مجموعه ارائه نشده و وقتی مشکلش با معارضان محلی رفع شد و تصمیم به احداث اقامتگاه و... گرفت، تا 30درصد آورده باید توسط متقاضی یا سرمایه‌گذار تامین شود و برای مابقی آن در صورت درخواست به بانک‌های عامل معرفی می‌شود.

ممالک زرنگ

خشکسالی، نوسانات اقتصادی و کاهش درآمد دولت‌ها و در حال حاضر هم کرونا باعث شده برخی کشورها به سوی گردشگری کشاورزی روی بیاورند و اشتغال و درآمد خوبی از این راه عاید مردم شهر و روستاهای خود کنند.

استرالیا، کانادا، فیلیپین، لتونی، ایتالیا، ترکیه، سوئیس، آمریکا و انگلیس از کشورهایی هستند که توانسته‌اند گردشگری کشاورزی را با موفقیت اجرا کنند.

هند هم که پایه اقتصاد آن کشاورزی است، توانسته با تکیه بر گردشگری کشاورزی، درآمد خود را به طور محسوسی افزایش دهد. حدود ۷۵ درصد از جمعیت هند به‌طور مستقیم و غیرمستقیم به کشاورزی وابسته هستند و تقریبا ۲۶ درصد از تولید ناخالص داخلی هند از کشاورزی حاصل می‌شود و حدود ۹۰ میلیون کشاورز در 6000 روستا به تولید محصولات کشاورزی مشغولند. توسعه گردشگری کشاورزی در یک دهه اخیر در هند تعداد گردشگران خارجی این کشور را از پنج میلیون نفر در سال ۲۰۱۰ به بیش از ۱۷ میلیون نفر در سال ۲۰۱۸ رسانده است.

چین براساس یک برنامه پنج‌ساله اقداماتی را برای کاهش فقر جوامع روستایی انجام داده که گردشگری کشاورزی مهم‌ترین این راهکارهاست.

اگرچه شیوع کرونا در چین ابتدا منجر به تعطیلی بازار گردشگری شده بود اما پس از کنترل و مهار این ویروس در چین و بستن مرزهای کشور به روی گردشگران خارجی، گردشگری داخلی بسیار رونق یافت و فرصت مناسبی برای توسعه گردشگری کشاورزی در روستاهای چین فراهم کرد.

مهم‌ترین مزایای اجرای این برنامه پنج‌ساله بازگرداندن هفت میلیون مهاجر به روستاهای خود بوده که به ایجاد مشاغل متنوع در این مناطق منجر شده است.این صنعت در چین تاکنون ۲۲میلیون شغل ایجاد کرده و متوسط درآمد کشاورزان را به ۱۵۰۰دلار افزایش داده است.

اروپاییان اما از سال 1990 به این نوع گردشگری روی آوردند. مزارع انگور و ذرت اروپا هرساله هنگام برداشت گردشگران فراوانی را از سراسر دنیا به سوی خود می‌کشاند.

صاحبان این مزارع گردشگری برای تبلیغات خود از شبکه‌های جهانی و سایت‌های مطرح در این حوزه استفاده می‌کنند. یکی از مزایای اقامت در مزرعه هزینه پایین اقامت در آن نسبت به اقامت در هتل است.

در کشورهایی چون ایتالیا، فرانسه و ایرلند هر دفتر گردشگری محلی، فهرستی از اقامتگاه‌های محلی در مزرعه را تهیه می‌کند و کتاب‌های راهنمایی به زبان ملی کشور و انگلیسی در اختیار گردشگران قرار می‌دهد که در آن نقشه تمامی مسیرهای مرتبط با اقامتگاه‌های کشاورزی در مزارع وجود دارد که بهترین منبع برای یافتن اقامتگاه‌های مزارع در سراسر اروپاست.

فدراسیون اروپا برای گردشگری در مزرعه و روستا یک سایت از اقامت مزرعه در ۲۲ کشور اروپایی ایجاد کرده است و همچنین سازمان گردشگری اروپا نیز کتاب‌های راهنمای اقامت در مزرعه را به موسسات گردشگری در سراسر اروپا می‌فروشد. شرکت بین‌المللی ووف نیز یک فرصت جهانی برای سفر به مزارع ارگانیک در ۲۰ کشور جهان فراهم کرده است.

اتریش بیش از 3000 مزرعه گردشگری را برای اقامت و جذب گردشگران درنظر گرفته است. این رقم برای فرانسه بیش از 5000 مزرعه و برای اسپانیا حدود 4000 مزرعه است.

اقامت در مزرعه در قاره آمریکا و نیز در کشورهای آرژانتین، کلمبیا، مکزیک، آمریکا و کانادا بسیار رواج دارد و هرساله گردشگران بسیاری را به این کشورها برای اقامت در مزارع به سوی خود جذب می‌کند.

ما کجای این بازاریم؟

براساس آمارهای ارائه‌شده فائو، ایران در تولید ۲۲محصول مهم کشاورزی در میان هفت کشور برتر قرار دارد. در صادرات ۱۰محصول کشاورزی هم رتبه یک تا دهم را در جهان به خود اختصاص داده است.

از نظر تنوع تولید محصولات هم با داشتن ۱۵محصول باغی پس از چین و آمریکا مشترکا با ترکیه در رتبه‌سوم قرار گرفته است. در تنوع اقلیمی نیز ایران رتبه‌پنجم جهان را به خود اختصاص داده که در تولید کمی و کیفی محصولات تاثیر بسزایی دارد.

گرچه بیشترین اراضی کشاورزی در استان‌های گیلان، مازندران، خراسان‌رضوی، آذربایجان‌شرقی و غربی و فارس است اما تقریبا تمام استان‌های ایران ظرفیت‌های لازم را برای ایجاد گردشگری کشاورزی دارند، این درحالی است که ایران تقریبا جایگاهی در بازار گردشگری مزرعه ندارد.

باغ‌های پسته در کرمان، نخلستان‌ها در استان‌های جنوبی کشور، مزارع برنج و باغ‌های مرکبات در استان‌های شمالی، باغ‌های انگور و مزارع زعفران در خراسان ظرفیت‌های عظیمی هستند که فقط در بعد کشاورزی از آنها بهره‌برداری می‌شود و از درآمد گردشگری محروم هستند.

موانع زیادی بر سر راه گردشگری مزرعه در ایران وجود دارد که شاید مهم‌ترین آن، عدم‌حمایت بخش‌های دولتی و خصوصی از این نوع گردشگری و نبود زیرساخت‌های حداقلی در این زمینه است. نکته قابل‌تامل این که بسیاری از اراضی کشاورزی به دلیل خشکسالی‌های اخیر و نبود صرفه اقتصادی با فروش به افراد غیربومی تغییر کاربری داده‌اند؛ امری که مهاجرت بسیاری از روستاییان از روستاها را رقم زده است.

به عقیده کارشناسان جلوگیری از تغییر کاربری اراضی کشاورزی و باغی، اعطای تسهیلات مالی به روستاییان و سرمایه‌گذاران بخش‌خصوصی و ایجاد زیرساخت‌های لازم مثل جاده‌های مناسب، اینترنت و دیجیتال‌سازی محصولات می‌تواند تاثیر مهمی در جذب گردشگران و توسعه گردشگری کشاورزی در کشورمان داشته باشد.

فاطمه مرادزاده - فاطمه حافظی / ایران - روزنامه جام جم